ÖĞRETİMDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME - Deneme Sınavı - 20

Eğitim programı en geniş program türü olmakla birlikte özellikle öğretim programı ile karıştırılmaktadır. Öğretim programı, eğitim programının bir boyutunu oluşturmaktadır. Bir dersle ilgili öğretme-öğrenme sürecinde nelerin, niçin ve nasıl yer alacağını gösteren kılavuz olarak nitelendirilebilen öğretim programı, öğrenme-öğretme süreciyle ilgili etkinliklerin tümünü kapsamaktadır. Ders programı, öğretim programı içerisinde yer alan ve dersle ilgili olan öğretim etkinliklerini sistematik biçimde düzenleyen programdır. Kısacası, bir ders süresi içinde planlanan amaçları bireye nasıl kazandırılacağını gösteren tüm etkinliklerin yer aldığı plandır. Eğitim programı belirlenen amaçlar doğrultusunda planlanan tüm eğitim etkinliklerini kapsamaktadır. Öğretim programı ise, bir eğitim basamağında çeşitli sınıf ve derslerde ele alınacak konularla ilgili tüm etkinlikleri kapsamaktadır. Ders programı da bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsamaktadır. Bu üç program türü birbiriyle ilişkilidir. Eğitim programı olmadan öğretim programından, öğretim programı olmadan da ders programından söz edilemez. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Bir eğitim programının dört temel ögesi bulunmaktadır. Bu ögeler şöyle sıralanabilir:

Amaç, öğrencilerin öğretim süreci sonunda ne yapabileceklerini tanımlayan anlatımlardır.  Eğitim yoluyla bireylere kazandırılmak istenen niteliklerdir. Niçin öğretelim? sorusuna   yanıt aramaktadır. İçerik, öğretim sürecinde öğrencilere kazandırılacak bilgilerdir.         Amaçlara ulaşmayı sağlayan konulardır. Ne öğretelim? Sorusuna yanıt aramaktadır. Öğrenme-öğretme süreci öğrencilere amaçlara ulaşmaları için geçirmeleri gereken öğrenme yaşantılarını sağlayan etkinliklerdir. Öğretim yöntem ve tekniklerini, araç-gereçleri kapsar. Nasıl öğretelim? sorusuna yanıt aramaktadır. Değerlendirme ise, öğrencilerin amaçlara         ulaşma derecelerini belirlemeye dönük etkinliklerdir. Sınama durumları sonunda elde edilen bulgular, öğrencilerin amaçlara ulaşma derecelerini, gerçekleştirilen öğretim etkinliklerinin etkililiği konusunda dönüt sağlar. Ne kadar öğrettik? sorusuna yanıt aranmaktadır. Eğitim programının bu dört ögesi arasında dinamik bir ilişkiden söz edilebilir. Bir ögede meydana gelecek değişiklik programın diğer ögelerini de etkileyebilir. Örneğin, eğitim programının amaç ögesinde yapılan bir değişiklik programın içeriğini, öğrenme-öğretme sürecini ve değerlendirme ögesini doğrudan etkileyecektir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi “Amaç”, “İçerik”, “Öğrenme-Öğretme Süreci” ve “Değerlendirme” eğitim programının temel ögelerindendir, dolayısıyla doğru cevap D’dir. Ders kitabı ise içerik ögesi kapsamında ele alınabilir.

Bir eğitim programının taşıması gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler şu biçimde açıklanabilir:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap C’dir.

İnsan öğrenmesi davranışçı kuram ve bilişsel kuram ile açıklanmaktadır.Watson, Pavlov, Thorndike, Skinner davranışçı kuramın temsilcilerindendir. Davranışçı kuram yalnızca gözlenebilir etkinlikler üzerinde durur ve öğrenmeyi, uyarıcı- tepki bağının oluşmasına indirger. Başka bir deyişle davranışı sadece ölçülebilirliği ile açıklar. Öğrenme sürecinde, öğrenene edilgen rol verir. Pekiştirme yoluyla davranış değiştirildiğini kabul eder. Bilişsel kuramın öncüleri Piaget, Gagne, Guilford’dur. Bu kurama göre öğrenme karmaşık bir yapıdır. Bilişsel kuram; öğrenme sürecinin bilgiyi algılama, karşılaştırma, kodlama ve hatırlama sürecinden oluştuğunu ifade eder. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap D’dir. Watson, Pavlov, Thorndike, Skinner davranışçı kuramın temsilcilerindendir. Piaget ise bilişsel kuramın öncülerindendir.

Felsefe binlerce yıldır insanı meşgul eden soruları yanıtlanmış olsa bile o yanıtlarından tatmin olmayıp yeni yeni sorularla derinlemesine farklı boyutlarla konuyu tartışmaya devam etmektedir. Yani kısmen yanıtlanan veya hala yanıtlanamayan soruların yanıtını aramak felsefenin temel tartışma konularını oluşturmaktadır. Felsefenin çalışma alanları şu biçimde sıralanabilir:

Varlık felsefesi, varolan şeyleri, varlıkların temellerini ve varlıklar arasındaki bağları sorgulayan bilim dalıdır.   Varlık felsefesinin en  önemli sorusu  “İlk nedir” sorusudur. Varlık felsefesinin ulaşmak istediği sonuç, tüm varlık dünyasını yöneten ilkleri bulmak ve açıklamaktır. Bilgi felsefesi, bilme eylemini ve bunun sonucunda elde edilen bilginin mahiyetini, bilme eyleminin nasıl gerçekleştiğini ve insanın nasıl bildiğini inceler. Bilme, özne (suje) ile nesne (obje) arasında bağ kurmadır. Değerler felsefesi, değerlerin mahiyetini açıklamaya çalışır. Değerler, insanlığın evrensel sorunlarından biri olup insanların iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin gibi tercihler yapmada kullandıkları ölçütler olup önem verileni ifade eder. Kendi içinde etik ve estetik olmak üzere ikiye ayrılır. Etik, ahlaki değerleri; estetik ise sanatsal değerleri ifade eder. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap C’dir. Ontoloji, epistemoloji ve aksiyoloji felsefenin çalışma alanlarıdır. İdealizm ve pragmatizm ise felsefenin çalışma alanları değil, felsefi görüşlerdendir.

İdealizm, realizm, pragmatizm ve varoluşçuluk felsefi görüşlerine dayalı olarak ortaya çıkan eğitim felsefeleri daimicilik, esasicilik, ilerlemecilik ve yeniden kurmacılıktır.

Daimicilik, dayandığı temel felsefe, idealizm ve realizmdir. Değişmeyen evrensel bir eğitim, insanın işlevi her toplumda aynıdır ve düşünme yeteneği ortaktır. İnsanın doğasının evrenselliği edebiyat, tarih ve felsefi ürünlerde görülür. Bu nedenle eğitim programları beşeri bilimlere dayalı olmalıdır. Eğitim programları değişmemelidir. Entelektüel eğitim, düşünme insanın en önemli yeteneğidir. İnsan doğasının en önemli unsuru akıldır. Bu nedenle insan, akıllıca kendini yönetebilecek şekilde yetiştirilmelidir.

Esasicilik, belli bir felsefeye dayanmaktan çok doğrudan bir eğitim hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Daha çok realist az da olsa idealist özellikler taşır. Eğitim programlarının konu alanı üzerinde daha çok durur. Geçmişten gelen ancak zamanın tecrübesinden geçmiş kalıcı olan konulara ve değerlerin seçimine önem verir.   

İlerlemecilik, pragmatizmin eğitime uygulanışıdır. Eğitim aktif ve çocuğun ilgilerine dayalı olmalıdır. Çocuklar; ilgi, kapasite ve özelliklerine uygun bir eğitim programı içinde yetiştirilmelidir. İlerlemecilikte problem çözme yöntemi temeldir.        

Yeniden kurmacılığın temelinde pragmatizm ve varoluşçuluk vardır. İlerlemeciliğin devamıdır. Uygarlığın bütün temel değerleri gözden geçirilmeli ve yeni bir toplum düzeni oluşturmak üzere okul önderlik etmelidir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap A’dır. Daimiciliğin dayandığı temel felsefe, idealizm ve realizmdir. Seçeneklerde yer alan idealiz, realizm, pragmatizm ve varoluşçuluk temel felsefelerdir. İlerlemecilik ise pragmatizmin eğitime uygulanışıdır.

Program geliştirmenin ilk aşaması planlamadır. Bu aşamada çalışma gruplarının oluşturulması, çalışma planının yapılması, gereksinim belirleme, amaçların oluşturulması, içeriğin düzenlenmesi, öğrenme-öğretme sürecinin düzenlenmesi ve değerlendirme durumlarının düzenlenmesi biçiminde etkinlikler gerçekleştirilir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Amaçların alanlara göre aşamalı sınıflaması ile ilgili olarak Bloom ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilen Bloom Taksonomisi en bilinen sınıflamadır. Bu sınıflamada amaç alanları bilişsel, duyuşsal ve psikomotor olarak gösterilmiştir.

Programın uygulanması değişimi uygulamaya koyma sürecidir. Programın uygulanması hazırlanan programın uygulanması için gerekli şartları sağlama, programı öngörülüp sağlanan bu şartlarda uygulama, uygulama sürecince elde edilen verileri toplama ve çözümlenmeye uygun duruma getirme aşamasıdır. Programın uygulanması değişik aşamalardan gelişerek gerçekleşir. Uygulamanın planlanması, deneme yapılacak okulların ve sınıfların seçilmesi, okul yöneticisi ve öğretmenlerin seçilmesi, okul yöneticisi ve öğretmenlere denenecek programın tanıtılması, hazırlanan program ve öğretim materyallerinin işe koşulması ve denenen programın ve öğretim materyallerinin değerlendirilmesi biçiminde sıralanabilir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Eğitim programı bir eğitim kurumunda öğrencilerde beklenen davranış değişikliğini oluşturabilmek için planlanmış etkinliklerin tümü olarak tanımlanabilir. Eğitim programı en geniş program türü olmakla birlikte özellikle öğretim programı ile karıştırılmaktadır. Öğretim programı, eğitim programının bir boyutunu oluşturmaktadır. Bir dersle ilgili öğretme-öğrenme sürecinde nelerin, niçin ve nasıl yer alacağını gösteren kılavuz olarak nitelendirilebilen öğretim programı, öğrenme-öğretme süreciyle ilgili etkinliklerin tümünü kapsamaktadır.
Ders programı, öğretim programı içerisinde yer alan ve dersle ilgili olan öğretim etkinliklerini sistematik biçimde düzenleyen programdır. Kısacası, bir ders süresi içinde planlanan amaçları bireye nasıl kazandırılacağını gösteren tüm etkinliklerin yer aldığı plandır. Eğitim programı belirlenen amaçlar doğrultusunda  etkinliklerini kapsamaktadır. Öğretim programı ise, bir eğitim basamağında çeşitli sınıf ve derslerde ele alınacak konularla ilgili tüm etkinlikleri kapsamaktadır. Ders programı da bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsamaktadır. Bu üç program türü birbiriyle ilişkilidir. Eğitim programı olmadan öğretim programından, öğretim programı olmadan da ders programından söz edilemez.

Örtük programın kapsamı şu biçimde sıralanabilir:
• Okulun idari ve örgütsel araç ve düzenlemeleri
• Okul kuralları
• Okul binasının mimari yapısı ve dekorasyonu
• Sınıfların oluşturulması
• Zaman
• Ders dışı faaliyetler
• Okul ve çevre etkileşimi
• Toplumsal normlar ve değerler
• İdeoloji
• Ders kitapları
• Sınıf iklimi
• Öğretmenlerin görüş ve beklentileri
• Öğretmenlerin ön yargıları
• Sınıf kuralları                                                                                          • Öğretmen davranışları
• Öğrenci özellikleri
• Sınav ve öğrenci başarısı

Bir eğitim programının dört temel ögesi bulunmaktadır. Bu ögeler şöyle sıralanabilir:
• Amaç
• İçerik
• Öğrenme-öğretme süreci
• Değerlendirme
Amaç, öğrencilerin öğretim süreci sonunda ne yapabileceklerini tanımlayan anlatımlardır. Eğitim yoluyla bireylere kazandırılmak istenen niteliklerdir. Niçin öğretelim? sorusuna yanıt aramaktadır. İçerik, öğretim sürecinde öğrencilere kazandırılacak bilgilerdir. Amaçlara ulaşmayı sağlayan konulardır. Ne öğretelim? sorusuna yanıt aramaktadır. Öğrenme-öğretme süreci öğrencilere amaçlara ulaşmaları için geçirmeleri gereken öğrenme yaşantılarını sağlayan etkinliklerdir. Öğretim yöntem ve tekniklerini, araç-gereçleri kapsar.
Nasıl öğretelim? sorusuna yanıt aramaktadır. Değerlendirme ise, öğrencilerin amaçlara ulaşma derecelerini belirlemeye dönük etkinliklerdir. Sınama durumları sonunda elde edilen bulgular, öğrencilerin amaçlara ulaşma derecelerini, gerçekleştirilen öğretim etkinliklerinin etkililiği konusunda dönüt sağlar. Ne kadar öğrettik? sorusuna yanıt aranmaktadır.

Bir eğitim programının taşıması gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler şu biçimde açıklanabilir:
İşlevsellik: Bir eğitim programının işlevsel olması bireyin ve toplumun gereksinimlerini karşılaması, bireylerin özelliklerini ön plana çıkarmasıdır. İşlevsel bir eğitim programı, bireyin gerçek yaşamda karşılaşabileceği sorunlara yönelik olarak önlemler alabilmeli ve bunu tüm ögelerine yansıtabilmelidir. Bir başka deyişle, işlevsel bir eğitim programı
hayatta uygulanabilmelidir.
Esneklik: Esnek bir eğitim programı bireyler arasındaki farklılıkları dikkate alarak bireylerin değişen gereksinimlerine yanıt verebilmelidir. Aynı zamanda bölgesel farklılıkları ve beklentileri dikkate alarak bunların karşılanmasına dönük önlemler alabilmelidir. Örneğin, Karadeniz Bölgesi’ nde balıkçılığın önemli bir geçim kaynağı olmasından dolayı buna uygun meslek okullarının açılması ve programların bu çerçevede düzenlenmesi biçiminde
açıklanabilir.
Toplumsal değerlere uygunluk: Eğitim programları bir ulusun değerlerini, bireysel ve toplumsal beklentileri kazandırmada en önemli araç rolünü taşımaktadır. Örneğin, ülkemizde anaokulundan yükseköğretime kadar tüm eğitim programları, Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı bireyler yetiştirmek üzere hazırlanmıştır.
Bilimsellik: İyi bir eğitim programı bilim ve teknolojideki değişmelere ve gelişmelere göre güncellenebilmelidir. Eğitim programının hazırlanırken bu ilkeleri temel alarak hazırlanması ve bunu öğrencilere de yansıtabilmesi son derece önemlidir. Örneğin, öğrencilerin daha iyi öğrenmesi ile ilgili yaklaşımlar ortaya çıktığında bunun da programlardaki
yerini alması beklenebilir.
Uygulanabilirlik: Bir programın uygulanabilirliği; işlevselliği, bilimselliği ve esnekliği ile yakından ilişkilidir. Bilimsel değişmelere dayalı olarak bir programın sürekli aynı biçimde
kalması beklenemez. Bu nedenle programların güncellenebilmesi ve uygulanması oldukça önemlidir. İyi bir programın, hazırlanış amacına en yakın program olduğu söylenebilir.
Amaçlara uygunluk: Eğitim programlarında öncelikli ve en belirleyicisi olan amaçlar niçin sorusuna yanıt verir. Birey, konu ve toplumun beklentileri ve özellikleri düzenlenen amaçların gerçekleşmesinde oldukça önemlidir.
Çerçeve olması: Hazırlanan programlar, öğretmenlerin anlayabileceği bir dil ve anlatımla yazılmalı, açık ve anlaşılır olmalıdır. Öğretmen öncelikle programın özelliklerini, programın kendisine yüklediği rol ve sorumlulukları anlamalı, daha sonra uygulamalıdır.

Program geliştirme;
• Yazılı bir program hazırlamak değil, mevcut programı araştırma yoluyla geliştirmektir.
• Düzenlenen programın masa başında değiştirilmesi, bir kısım konuların çıkarılması ya da ilave edilmesi değil; uygulamalı bir süreç olarak programı uygulamada geliştirmektir.
• Eğitim süreciyle ilgili tüm koşulların, bireylerin, ders kitaplarının araç-gereçlerin
sürekli biçimde geliştirilmesidir.
• Devamlı, kapsamlı ve uygulamalı bir süreçtir.
• Merkezden okula, okuldan merkeze doğru haberleşme gerektiren bir süreçtir.
• Sürekli değerlendirmeye yer veren bir süreçtir.
• Katılım ve ekip çalışması gerektirir.

Programda üç tür çalışma grubundan söz edilir:
Program karar ve koordinasyon grubu, hangi alanlarda program geliştirme çalışmaları yapılacağına karar vermek, ülkenin başat eğitim felsefesinin bu programlara yansıtılmasını sağlamak, hazırlanan programları kabul ya da değiştirmede karar organı olarak görev yapmak ve tüm program geliştirme çalışmalarında koordinasyonu sağlamak görevlerini yerine getirmektedir. Program karar ve koordinasyon grubunun üyeleri, MEB temsilcileri,
program geliştirme alan uzmanı, öğretmen, konu alanı uzmanı, veli ve öğrenci temsilcileridir.
Program çalışma grubu; programın hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi aşamalarında sürekli görev yapan komisyondur. Program çalışma grubunun üyeleri; program geliştirme uzmanı, ölçme ve değerlendirme uzmanı, ilgili konu-alan uzmanı ve ilgili konu alanı öğretmenleri (uygulayıcılar) dir.

Program danışma grubu, program çalışma grubunun çalışmaları sırasında, gereksinime göre danışmanlık yapabilecek eğitim uzmanlarından oluşturulan gruptur. Program danışma grubunun üyeleri; eğitim felsefecisi, eğitim psikoloğu, eğitim sosyoloğu, eğitim ekonomisti, eğitim denetçisi, okul yöneticisi, eğitim teknoloğu ve iletişim uzmanıdır.

Gereksinim belirleme: Program geliştirme çalışmasının önemli bir bölümünü oluşturur. Program amaçlarının yerindeliğini ortaya koymada yardımcı olur. Toplumun, bireyin ve konu alanı ile ilgili gereksinimlerin belirlenmesi önemlidir. Gereksinim belirlemede yanıt aranılan sorular şunlardır:
• Eğitim programının amaçları neler olmalıdır?
• Eğitim programları hangi açılardan amaçlarına ulaşamamaktadır?
• Eğitim programlarının hangi yönleri incelenmelidir?
• Eğitim programlarının uygulama sonuçları nelerdir?
• Eğitim programları nasıl daha etkili ve verimli bir düzeye getirilebilir?
• Varolan programı uygulamak ve geliştirmek uygun mudur? Yeni bir program hazırlanmalı mıdır?
Gereksinim belirleme iş analizi, delphi (anket) tekniği, gözlem ve kaynak tarama gibi bilimsel tekniklerden yararlanılarak gerçekleştirilir.

Öğretim etkinliklerine yönelik hazırlanacak olan özel amaçların ve davranışsal amaçların hazırlanması sırasında izlenecek birtakım kurallar vardır. Özel amaçların yazılmasında uyulması gereken kurallar şunlardır:
• Amaçlar öğrenci davranışına dönük olmalıdır. Amaçlar okulun ya da öğretmenin
değil, öğrencinin ne yapacağını göstermelidir.
• Amaçlar genel ve sınırlı olmalıdır. Amacın bir yönüyle genel olması, yani tek bir
davranışı değil, birçok davranışı gerçekleştirilebilir nitelikte olması, aynı zamanda
tek bir özellik göstermesi gerekir.
• Amaçlar açık ve seçik olmalıdır. Amaçlar açık ve anlaşılır olmalı, farklı yorumlara fırsat vermemelidir.
• Amaçlar bir içerik ile kenetli olmalıdır. Amaçlar bir içerikten soyutlanmış olmamalı, çok genel yerine alanla ilişkilendirilerek verilmelidir.
• Amaçlar program sonunda, öğrencilere ne yapabileceklerini göstermelidir. Gözlenebilir ve ölçülebilir olmalıdır.
• Amaçlar tek bir öğrenme ürününü ifade etmelidir. Bilme ve kullanma aynı amaç
içerisinde olmamalıdır.
• Amaçlar öğrenciye dönük olmalıdır. Amaçlar öğrencinin düzeyine uygun ve onun için anlamlı olmalıdır.
• Amaçlar hangi alanla ilgiliyse o alanın nitelik ve basamaklarına uygun olmalıdır.
Bilişsel özellikleri ağır basan davranışlar bilişsel alana, duyuşsal özellikleri ağır
basan davranışsal duyuşsal alana ve psikomotor özellikleri ağır basan davranışsal
amaçlar ise psikomotor alana yazılmalıdır.
• Amaçlar birbirini desteklemeli, bir ders için yazılan amaçlar kendi içinde mantıksal açıdan tutarlı olmalıdır.
• Konu başlıkları amaç olamaz çünkü bu tür anlatımlar davranışa dönüştürülemez.

Öğretim ortamının bileşenleri;fiziksel, psikolojik ve öğrenme
süreçlerinden oluşmaktadır.

Amaçların alanlara göre aşamalı sınıflaması ile ilgili olarak Bloom ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilen Bloom Taksonomisi en bilinen sınıflamadır. Bu sınıflamada amaç alanları bilişsel, duyuşsal ve psikomotor olarak gösterilmiştir. Her üç alanda da davranışlar kolaydan zora sıralanmıştır. Aşağıdaki resimde amaç alanlarının aşamalı sınıflamasına yer verilmiştir: 

Sınıflarda öğrenci-öğretmen alt sisteminde, öğrencilerin
yetenekleri, değerleri, duyguları, kişilik özellikleri, öğrenme stilleri ve öğretmenin liderlik biçimi, sınıfta oluşturulan ödül-ceza sistemleri bulunmaktadır.

Öğretim ortamı kavramı çerçevesinde öğretmenler;
• Sınıfın fiziksel değişkenlerini,
• Sınıfın psikolojik yönlerini,
• Öğretimsel süreçlerini ve
• Eğitim amaçlarını
ayrı ayrı analiz edecek bir düşünce sistemi içinde olmaları gerekmektedir