ORHON TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 14

Schot, Altay dilleri için en karakteristik fonetik özelliklerinden biri ve en önemlisi olan Türkçe /z/ = Çuvaşça /r/Türkçe /ş/ = Çuvaşça /l/ ses denkliklerini ortaya koymuştur. Doğu cevap d şıkkındadır

Castrén, Ural-Altay dillerinin hepsine birden ‘Altay’ adını vererek 1. Fin-Ugor, 2. Samoyed, 3. Türk-Tatar, 4. Moğol, 5. Tunguz dili. olmak üzere 5 gruba ayırır. Ancak Ural-Altay dillerinin akrabalığı konusunda kesin bir hüküm vermemiş, hatta bu dillere akraba gözüyle bakılamayacağını ileri sürmüştür. Bu nedenle doğru cevap A şıkkındadır.

Schott, Ural- Altay dillerini 1. Çud Dilleri: Fin-Ugor Dilleri 2. Tatar Dilleri: Türk, Moğol, Tunguz Dili olmak üzere iki grupta toplar ve bu dillere Altay ya da Çud-Tatar Dilleri adını verir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkındadır.

Türk dilinin tarihinde en erken dönem “Altay Dil Birliği” dönemidir; yani Türk, Moğol, Tunguz, Kore dilleri ve belki Japon dilinin ortak olduğu dönem. Bu ortak dil döneminde mahallî farklılıkların alt grupları oluşturdukları Korelilerin, Türklerin, Moğolların ve Tunguzların, farklılıklar gösterebilen ortak Ana Altayca dilinin çeşitlemelerine sahip oldukları düşünülmektedir. Ana Altayca döneminde Türk soyluların, Türk ağzını konuşanların diğerlerinden iyice ayrılıp Türk dili bağımsız bir dil olmuştur. Bu nedenle sornun doğru cevabı D şıkkındadır.

Róna-Tas’ın bu çalışmasında, Karahanlı Türkçesini, Geç Eski Türkçe döneminin üçüncü alt grubunda değerlendirmiştir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkındadır.

Nuri Yüce, 1987 yılındaki çalışması ile Orta Türkçe dönemini, 1. Yazı dili olma (XI-XV. yüzyıllar) 2. Gelişme dönemi (XVI-XX. yüzyıllar) olarak iki alt döneme ayırmış, ikinci alt dönem için şu açıklamayı yapmıştır: “Orta Türkçe devrinde yazı dili hâline gelmiş olan şivelerin eserler vererek edebî bir dil olması, bu döneme rastlar. Osmanlı, Çağatay, Kıpçak, Türkmen vb. şiveler Orta Türkçe devrinde yazı dili hüviyetini kazanmışlar ve birçok eserler vererek bu devrede edebî dil hâline gelmişlerdir.” Bu nedenle doğru cevap D şıkkındadır

Altay Dil Teorisi”ni, yani bu dillerin genetik akrabalığını kabul etmeyenler için Türk dilinin dönemlendirilmesindeki ilk evre, 5000 yıllık geçmişi olan İlk Türkçe (=Erken En Eski Türkçe, Ön Türkçe; İng. Preturkic) dönemidir.Bu dönem, Çuvaşça dahil bütün Türk dillerinin ata dönemidir. Ön Türkçe döneminde r // z ve l // ş denklikleri sebebiyle daha sonra ortaya çıkacak olan ayrışma henüz olmamıştır. Bu nedenle doğru cevap A şıkkındadır.

Türkologlar tarafından Türk dili, ilk yazılı ürünlerden başlayarak üç dönemde ele alınıp incelenmiştir. Bu dönemler genelde şu adlandırma ile verilir: 1. Eski Türkçe- 2. Orta Türkçe-3. Yeni Türkçe. Doğru cevap D şıkkındadır.

Karahanlı Türkçesini yeni dönemin başlangıcı olarak göstermek hiç şüphesiz İslâmiyetin kabulünü ölçüt olarak alma düşüncesinden kaynaklanmaktadır. İslâmiyetin kabulünden önceki dönem ‘Eski Türkçe’, sonraki dönem ise ‘Orta Türkçe’ olarak kabul edilmiştir. Doğru cevap B şıkkındadır.

Altay dil teorisini kabul edenler için, Kuzey Buz Denizi’nden Basra Körfezi’ne, Kuzeydoğu Asya’dan Doğu Avrupa’ya kadar uzanan geniş bir alanda konuşulan Türk dili, bu dili konuşanların sayısı, yazılı metinlerinin eskiliği ve çokluğu bakımından Altay dilleri arasında en önemlisidir. Bugüne kadarki bilgiler ışığında, Türk dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı, VII. yy’a ait Çoyren (Çoyr, 688-692) yazıtıdır. Başka bir deyişle, Türk yazı dilinin ilk örnekleri VII. yy’a aittir. Türk dili, Altay dilleri arasında yazı dili kimliğini kazanmış en eski dildir. Doğru cevap A şıkkındadır.

Türk dilinin tarihinde en erken dönem “Altay Dil Birliği” dönemidir; yani Türk, Moğol, Tunguz, Kore dilleri ve belki Japon dilinin ortak olduğu dönem. Bu ortak dil döneminde mahallî farklılıkların alt gruplar oluşturduğunu varsaymalıyız; yani Korelilerin, Türklerin, Moğolların ve Tunguzların atalarının, bu ortak dil döneminde birbirinden farklı, yani birinden öbürüne farklılıklar gösterebilen ortak dilin (=Ana Altayca) varyantlarına (=çeşitleme) sahip olduğunu düşünmek zorundayız. Bu dönemde mahallî farklılıkların oluşturduğu ağızlar, dil seviyesinde düşünülmelidir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkındadır.

Nuri Yüce, 1987 yılındaki çalışması ile Orta Türkçe dönemini, 1. Yazı dili olma (XI-XV. yüzyıllar) 2. Gelişme dönemi (XVI-XX. yüzyıllar) olarak iki alt döneme ayırmış, ikinci alt dönem için şu açıklamayı yapmıştır: “Orta Türkçe devrinde yazı dili hâline gelmiş olan şivelerin eserler vererek edebî bir dil olması, bu döneme rastlar. Osmanlı, Çağatay, Kıpçak, Türkmen vb. şiveler Orta Türkçe devrinde yazı dili hüviyetini kazanmışlar ve birçok eserler vererek bu devrede edebî dil hâline gelmişlerdir.” Doğru cevap C şıkkıdır.

İlk Türkçe dönemi, Çuvaşça dahil bütün Türk dillerinin ata dönemidir. Ön Türkçe döneminde r // z ve l // ş denklikleri sebebiyle daha sonra ortaya çıkacak olan ayrışma henüz olmamıştır. Doğru cevap D şıkkındadır.

Türk dilinin dönemlendirilmesindeki kronolojik sıralama şöyledir: Ana Altayca → İlk Türkçe → Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça → Eski Türkçe → Orta Türkçe → Yeni Türkçe; doğru cevap C şıkkındadır.

ÖnTürkçe döneminde r // z ve l // ş denklikleri sebebiyle daha sonra ortaya çıkacak olan ayrışma henüz olmamıştır.

Türkologlar tarafından Türk dili, ilk yazılı ürünlerden başlayarak üç dönemde ele alınıp incelenmiştir. Bu dönemler genelde şu adlandırma ile verilir: 1. Eski Türkçe 2. Orta Türkçe 3. Yeni Türkçe; bu nedenle doğru cevap E şıkkında bulunmaktadır.

Eski Türkçe döneminin başlangıç aşaması Köktürkçedir. Köktürkçe, ‘Türk’ adının Türklere ait tarihî kaynaklarda ilk olarak geçtiği, Türkçenin ilk yazılı kaynaklarının bulunduğu ve Türkçenin yapısını gerçek bilgilerle tespit edebildiğimiz ilk dönemdir. Eski Türkçe dönemi, Türk dilinin yazıya geçirildiği Köktürkçe (=Orhun Türkçesi), Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini (VII-XIII. yy) kapsar. XIII. yy’a kadar Türk dünyasının doğu kolunda iki ayrı bölgede iki ayrı yazı dili oluşmuştur. Bunlardan biri Ötüken’de ve daha sonra Doğu Türkistan’daki Tarım Bölgesi’nde kullanılan Köktürkçe ile Uygurca, diğeri de Kaşgar’da ortaya çıkan Karahanlı Türkçesidir. Doğru cevap C şıkkındadır.

Türk dilinin tarihî temellere dayanan dönemlendirmesi hakkındaki ilk çalışmalar, 1936 yılında K. Grønbech ile başlar. Aslında bu konuda Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç (1880-1938)’in 1928 yılında yaptığı bir çalışma da vardır. Bu çalışma Abdülkadir İnan (1889-1976) tarafından “Orta Asya Edebî Dili Tarihine Dair” adıyla Türkiye Türkçesine çevrilmiştir. Çalışmada, İslâmiyeti kabul ettikten sonraki Orta Asya, yani Türk dünyasının doğu kolundaki yazı dilleri yer almaktadır. Doğru cevap A şıkkındadır.

Türk dilini dönemlendirmede Cengiz hareketinin ‘Orta Dönem’ diye tanımlayabileceğimiz belli bir dönemin başlangıcı olarak alınması son derece isabetlidir, çünkü 840’tan sonra batıya doğru hareketlenen Türk boylarının şekillenmesinde asıl etken, Moğol hareketi olmuştur. Bir bakıma Cengiz (öl. 1227), Orta Asya ve Batı Avrasya’nın bazı yeni unsurlarla da olsa Türkleşmesini sağlamış, ayrıca var olan etnik-dilsel unsurların yeni oluşumlara dönüşmesine yol açmıştır. Başlıca Türk boylarından Oğuz, Kıpçak ve Uygurların bulundukları yerlerde 1200’lerden önce yerleşmiş oldukları iddiasına karşılık onlara şimdiki görünümlerini veren birleştirici tarihî olayın Cengiz çağı ve onun kargaşa dolu yılları olduğu tarihçilerin ortak görüşüdür. Doğru cevap B şıkkındadır.

Eski Türkçe dönemi, Türk dilinin yazıya geçirildiği Köktürkçe (=Orhun Türkçesi), Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini (VII-XIII. yy) kapsar. XIII. yy’a kadar Türk dünyasının doğu kolunda iki ayrı bölgede iki ayrı yazı dili oluşmuştur. Bunlardan biri Ötüken’de ve daha sonra Doğu Türkistan’daki Tarım Bölgesi’nde kullanılan Köktürkçe ile Uygurca, diğeri de Kaşgar’da ortaya çıkan Karahanlı Türkçesidir. Uygur ve Kara-hanlı Türkçeleri birbirinin devamı olmakla beraber yan yana iki ayrı medeniyeti temsil ederek ürünlerini vermişlerdir. Türk dili, bu dönemde, bu üç yazı dili dışında henüz farklı bir yazı dili oluşturmamıştır. Doğru cevap E şıkkındadır.