ORHON TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 18

Ural-Altay Dil Ailesi
Ural Dilleri 
1. Fin-Ugor Dilleri
Fince
Ugorca
Macarca
2. Samoyed Dilleri

Altay Dilleri

1. Türkçe
2. Moğolca
3. Mançu-Tunguz
4. Korece (?)
5. Japonca (?)

Fiil şekilleri zengindir.

Ural-Altay dil ailesinin varlığı, bugün için hâlâ kesinleşmediğinden bir teori
konumundadır. Bu alanda ilk çalışan kişi olarak İsveçli subay Philipp Johann
Tabbert von Strahlenberg (1676-1747) gösterilir.

Ural-Altay dilleri, dil bilginlerinin yapmış olduğu çalışmalarla Ural ve Altay dilleri olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Bu ayrımı başlatan kişi Wilhelm Schott (1802-1889)’tur.

tuz=tıvar

Gustaf John Ramstedt, karşılaştırmalı Altay dil ekolünün kurucusu Finli bir bilim adamıdır.

sigmatizm (l’leşme): Çuvaşça ve Moğolcadaki l’nin aslî olduğunu, Türkçe ş’nin ise bu aslî sesten türediğini savunan görüş.

Altay dillerinin akrabalığı konusunda çekimser kalanlar ise Louis Ligeti (1902-1987), Johannes Benzing (1913-2001), D. Sinor, Karl Grønbech (1901-1957)’tir.

Japonca'nın Altay dil birliğine dahil edilmesi çok sonradır.

Türk dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı, VII. yy’a ait Çoyren (Çoyr, 688-692) yazıtıdır. Banka bir deyişle, Türk yazı dilinin ilk örnekleri VII. yy’a aittir. Çoyren yazıtı, Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları gibi mezar taşı olarak dikilmiştir. Köktürk Kağanlarına bağlı bir kişinin, II. Köktürk Kağanlığını kuran İlteriş’e katıldığını anlatan bu yazıt, sadece 6 satırdan ibarettir. Orhun yazıtlarının yazıldığı alfabe ile hâkkedilmiştir (taşa kazınmıştır).

Ana Altayca - İlk Türkçe - Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça

Eski Türkçe dönemi, Türk dilinin yazıya geçirildiği Köktürkçe (=Orhun Türkçesi), Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini (VII-XIII. yy) kapsar.

Grønbech (1873-1948), çalışmasında (Der türkische Sprachbau, I, 1936, s.10-14.) Türk dilini, yazılı ürünler vermeye başladığı Orhun Türkçesinden başlayarak üç döneme ayırmıştır:
1. Eski Türkçe: Orhun (Köktürk), Uygur.
2. Orta Türkçe: Kaşgar (Karahanlı), Çağatay, Kuman, Eski Osmanlı.

3.Yeni Türkçe:...

Ligeti’nin yapmış olduğu dönemlendirmede ilk dikkati çeken özellik, kronolojik kaygının güdülmesi olmuştur.

Ahmet Caferoğlu (1899-1975)  Köktürk ve Uygur dönemlerini Eski Türkçe başlığı altında incelemiştir. Karahanlı Türkçesini bu döneme dahil etmemiştir.

“Orta Türkçe” terimi, ilk kez 1928’de Kaşgarlı Mahmud’un sözlüğünün, yani Dîvânü Lügâti’t-Türk’ün söz varlığı ile ilgili çalışmasında, Carl Brockelmann (1868-1956) tarafından Karahanlı Türkçesi için kullanılmıştır.

Ahmet Caferoğluı'dur.

Hakaniye, Harezm, Çağatay

F. Köprülü ise Harezm Türkçesi dönemi olan XIII. ve XIV. yy’ı ilk Çağatay devri içinde değerlendirir.