ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

İngiliz coğrafyacı Mackinder, Orta Asya bölgesini, Doğu Avrupa ile birlikte, dünyanın merkezi olarak tanımlamıştı. Mackinder’a göre, dünyanın merkezini kontrolü altına alan ülke, önce iç hilali, ardından da dış hilali oluşturan bölgeyi kontrolü altına alabilecektir. Bu sayede, Orta Asya bölgesini işgal eden ülke, dünya siyasetini belirleyen ve dünya
sistemine yön veren yegâne ülke haline gelecektir. Kara Hâkimiyet Teorisi olarak adlandırılan bu teorik yaklaşım, halen jeopolitik kuramlardan birisini oluşturmakta ve Alexander Dugin, Zbigniew Brzezinski ve Ahmet Davutoğlu gibi stratejistlerin bölgeye ilişkin değerlendirmelerine teorik temeli oluşturmaktadır.

Çarlık Rusya’sı, 1552’lerden itibaren yönünü, Orta Asya ve Kafkasya (Doğu ve Batı Türkistan) coğrafyasına çevirmişti. Diğer taraftan İngiliz İmparatorluğu da, Hindistan’daki sömürgeci emellerini düşünerek bölgede yayılmacı politikalar izliyordu.
1900’lere gelindiğinde, Çarlık Rusya’sı, Kafkasya ve Orta Asya işgalini tamamlayarak Afganistan sınırına dayanmıştı. İngiliz İmparatorluğu da, Afganistan’a güneyden ulaşmıştı. Böylece bir yandan İran, diğer yandan Afganistan, iki sömürgeci İmparatorluk arasında tampon bölge görevi görmeye başladılar. Birbirlerine üstünlük sağlayamayacaklarını anlayan iki İmparatorluk, bu iki ülkeyi, kendi aralarında “tampon
sınır” olarak bıraktılar. Çarlık Rusya’sı ile İngiliz İmparatorluğu arasında yaşanan bu sömürgeci mücadeleye, tarihçiler ve siyaset bilimcileri, “Büyük Oyun” adını vermektedir

1985 yılında Sovyetler Birliği Genel Sekreterliğine Mikhail Gorbaçov’un gelmesi, bu stratejik rekabetin gerilemesine giden yolu açmış oldu. Gorbaçov, Sovyetler Birliği’ndeki kötü gidişatı durdurmak için, Glasnost ve Perestroyka politikalarını uygulamaya başladı. Ancak bu politikalar, beklentilerin aksine Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecini hızlandırdı. 19 Ağustos 1991 yılında gerçekleştirilen başarısız askeri darbenin ardından, Sovyetler Birliği kısa sürede dağıldı. Üç Slav Cumhuriyeti’nin Bağımsız Devletler Topluluğu’nu kurmasıyla birlikte, Sovyetler Birliği resmen sona
erdi. Bu süreç, Kafkas ve Orta Asya Cumhuriyetlerinin bağımsızlık yolunu da açmış oldu.

Orta Asya bölgesinde bu stratejik rekabetin yaşanmasının sebeplerine kabaca bakınca şu unsurları sıralamak mümkündür: Bölgenin sahip olduğu eşsiz jeostratejik konumu, ekonomik imkânları ve yer altı kaynakları. Doğalgaz rezervleri bakımından sıralama yapıldığında sırasıyla Türkmenistan, Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan gelir.

Toplam 121'le Kazakistan'dır.

Turgut Özal, Moskova’ya gerçekleştirdiği Mart 1991 tarihli gezisi sırasında, Ukrayna, Azerbaycan ve Kazakistan’a gitti. Kazakistan ile bilimsel ve teknik işbirliği ile kültürel değişim anlaşmaları imzaladı. Almatı-İstanbul arasında doğrudan tarifeli uçak seferlerinin başlatılması konusunu görüştü. Mayıs 1991’de ise Kırgızistan  Cumhurbaşkanı, Ankara’ya geldi. Haziran 1991’de, İstanbul’daki Dünya Ekonomik Forumu’na katılmak üzere Türkiye’ye gelen Tacikistan Cumhurbaşkanı, Türk yetkililer ile görüştü. Eylül 1991’de ise, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Ankara’ya gelerek “Amaçlar ve Hedefler Ortak Bildirgesini imzaladı. Bu doğrudan temaslara rağmen, Türkiye bölge devletlerinin egemenliklerini tanıma konusunda
isteksiz davrandı. Çünkü Türkiye, Sovyetler Birliği ile ilişkilerini sıkıntıya sokacak herhangi bir davranışta bulunmaktan sakındı.

Türkiye 1991-1993 yılları arasında, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel hedefleri olarak benimsedi:
1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek,
2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak,
3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak, 
4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek,
5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek

Dış politika hedeflerini hayata geçirmek için Türkiye, 1991 - 1993 yılları arasında gözle görülür düzeyde çeşitli alanlarda adımlar attı. Öncelikle ortak sorunlara karşı ortak pozisyon almak, var olan dilsel ve kültürel farklılıkları azaltarak ekonomik işbirliği alanları açmak ve dış politikada ortak tavırlar takınmak amacıyla Türkiye, “Türk Zirveleri’nin” düzenlenmesine ön ayak oldu. Bu zirvelerin ilki, 30 - 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara’da gerçekleştirildi. Bu zirve sırasında, Cumhurbaşkanı Özal; Türk Ortak Pazarı, Türk Kalkınma ve Yatırım Bankası gibi önerileri dile getirdi ve Türkiye’ye petrol ve doğalgaz boru hatları konusunda garantiler verilmesini bekledi

Eylül 2015 verilerine göre Türkiye'de öğrenim gören Orta Asyalı öğrenciler milletlerine göre şu şekilde sıralanmaktadır:

2004-2015 yılları arasında Türkiye'den en çok kalkınma payı alan Türki Cumhuriyetler göre şu şekilde sıralanmaktadır: