ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

Güney Osetya’da etnik ve kültürel problemlerin görülmeye başlanması SSCB’nin son yıllarında olmuştur. 1988’de Gürcü dilinin Güney Osetya’da güçlendirilmesine ilişkin yasa, Gürcü-Oset çatışmasını başlatmıştır. Bu yasaya karşılık Osetler; Rusça, Gürcüce ve Oset dilini resmî dil olarak kabul etmiştir. Güney Osetya, 1989’da Gürcistan Yüksek Sovyetinden statüsünün özerk bölgelikten özerk cumhuriyetliğe yükseltilmesini talep etmiştir. Gürcistan Yüksek Sovyetinin bu talebi reddetmesi üzerine Gürcistan ile Güney Osetya arasındaki ilişkiler gerilmiş ve Gürcistan, Güney Osetya’nın başkenti Tsinvali’ye girmiştir. 1990’da Güney Osetya kendisini Demokratik Cumhuriyet olarak ilan etmiş, buna karşılık Gürcistan Parlamentosu bölgenin özerkliğini kaldırıp bölgeyi Tiflis yönetimine sokmuştur. Doğru cevap D’dir.

Güney Osetya 3 Mart 2008’de bağımsızlığının tanınması için RF, Bağımsız Devletler Topluluğu, BM ve Avrupa Birliği’ne (AB) çağrılarda bulunmuştur. Ağustos 2008’de bölgeye Rus askerlerinin sevk edilmesi üzerine Gürcistan, Güney Osetya’ya karşı harekete geçmiştir. RF bu saldırıya iki gerekçe ile sert karşılık vermiştir. Birincisi, bölgedeki Rus vatandaşlarının can güvenliğinin korunması; ikincisi, bölgedeki Rus Barış Gücü askerlerinin Gürcü saldırısına maruz kalmasıdır. Literatürde “08.08.08 Savaşı” ya da “Beş Gün Savaşı” olarak geçen 7 Ağustos-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında gerçekleşen çatışmalarda RF, Gürcistan’ın önemli şehirlerini ve limanlarını bombalamıştır. Gürcistan bu savaşı kaybetmiş, RF’nin Gürcistan topraklarını işgali AB Dönem Başkanı Fransa’nın arabuluculuğunda yapılan, 16 Ağustos 2008’de imzalanan Sarkozy Planı’na kadar sürmüştür. RF, 1993’te de facto bağımsız olan Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlıklarını dejure olarak tanımıştır ve buralardaki askerî varlığını devam ettirmiştir. Doğru cevap B’dir.

Abhazya Özerk Cumhuriyeti 25 Ağustos 1990’da bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ve 1921 öncesinde olduğu gibi SSCB’nin bir parçası olduğunu ilan etmiştir. Bu karar, RF tarafından desteklenmiş ve Aralık 1990’da Vladislav Ardzinba Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu durum Abhazya ile Gürcistan arasındaki sorunları çatışmaya dönüştürmüştür. Çatışmaların sonunda Soçi Antlaşması imzalanmıştır ve RF bu antlaşmada garantör olmuştur. BM yetkilileri, antlaşmanın uygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla Abhazya’ya geldiklerinde ise Abhazlar antlaşmayı bozmuş ve Sukhumi’yi ele geçirmiştir. Gürcü çatışmasında Rus birliklerinin çatışmayı şiddetlendirmesinin payı yüksektir. Abhazya Parlamentosu 1994’te yeni bir anayasayı ve Abhazya Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Acaristan Sorunu, Osetya ve Abhazya Sorunu’ndan anlaşmazlık noktası açısından ayrılır. Acaralar kendilerini Gürcü olarak görür ama Gürcülerle temel farklılıkları dindir. Acaralar Müslüman Gürcülerdir. Gürcüler din farklılığından ötürü Acaraları Gürcü olarak kabul etme eğiliminde değildir. Anlaşmazlığın temelinde etnik farklılıklar yer almadığı için Gürcistan’ın Acaristan ile çatışması, Abhazya ve Güney Osetya ile girdiği çatışmalardan daha yumuşaktır. Bunun dışında Acaraların bağımsızlık talebi yerine otonomi taleplerinin olduğu görülmektedir. Taleplerin niteliği de Acaralar ile Gürcüler arasındaki çatışmanın şiddetini düşük seviyede tutmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Cavahati Sorunu Soğuk Savaş’tan sonra Gürcistan’da yaşanan etnik sorunlardan birisidir. Tam adı Samtshe-Cavahati olan bölgede yoğun Ermeni nüfus yaşamaktadır. Cavahati Bölgesi’ndeki Ermenilerin paramiliter gruplarla özerklik talebinde bulunması, bölgedeki Rus üslerinin kapatılması ve Ahıska Türklerinin durumu sorunun özünü oluşturmaktadır. Bölgedeki Ermenilere Ermenistan’ın ve RF’nin verdiği destek sorunu çok taraflı hâle getirmektedir. Doğru cevap A’dır.

Bir devletin başka bir devlet ülkesinde yaşayan bir dil ve etnik köken itibariyle kendisinden olduğuna inandığı insan topluluklarını kendi topraklarına katmak istemesi ya da en azından onlar üzerinde bir hak iddia etmesine İrredentist Politika adı verilmektedir. Doğru cevap E’dir.

Fergana Vadisi özellikle 11 Eylül’den sonra önem kazanmıştır. Çünkü Soğuk Savaş’tan sonra NATO tarafından belirlenen tehdit unsurlarından olan “Radikal dini akımlar”, etnik çatışmalar ve uyuşturucu ticareti bu bölgede gelişmiştir. ABD’nin Afganistan Operasyonu ve ABD-Rusya rekabeti dolayısıyla bölge ülkeleri tercih yapmak zorunda kalmışlardır. Bölge ülkeleri kendi içlerindeki istikrarsızlıkların yanı sıra Yeni Büyük Oyun’da kısmen yer almaktadırlar. ABD, AB, RF, Çin gibi küresel güçlerin yanında Hindistan, İran, Türkiye gibi bölgesel güçler de bu rekabette yer alır. Doğru cevap B’dir.

Hazar’ın Statüsü, 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren uluslararası hukukun konusu olmuştur. 1723 Petersburg Antlaşması, 1729 Reşt Antlaşması, 1813 Gülistan Antlaşması, 1828 Türkmençay Antlaşması, 1921 yılında imzalanan Moskova Dostluk Antlaşması, 1935 yılında imzalanan SSCB-İran Antlaşması, 1940 yılında imzalanan Tahran Antlaşması ile Hazar Denizi’ndeki balıkçılık faaliyetleri, seyrüsefer serbestliği ve Hazar’da donanma bulundurma gibi konular düzenlenmiştir. Doğru cevap B’dir.

Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki Reyonlar Sorunu irdelendiğinde, günümüze kadar bu sorunun uluslararası hukuka uygun bir biçimde çözüme kavuşturulamamasında çeşitli faktörlerin rol oynadığı görülmektedir. Bu faktörlerin başında ise bozulan barışı yeniden tesis edebilecek bir üst otoritenin bölgede oluşamaması gelmektedir. Barışçı yöntemlerle çözümünün sağlanamamasındaki bir diğer faktör de arabuluculuk faaliyetlerinin zayıf kalması ve bu süreç içinde başta BM, AGİT ve AB olmak üzere uluslararası örgütlerin süreç içindeki hareketsizliği veya etkisizliği olmuştur. Ayrıca, Ermenistan ve Azerbaycan’ın tutum ve davranışlarına etki eden içsel nedenler de önemlidir. Bu içsel nedenlerin tarihsel gelişmeler dikkate alındığında sorunun çözüme ulaştırılamamasında büyük payı olduğu görülmektedir. Doğru cevap D’dir.

Yaşanan gelişmeler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, Dağlık Karabağ ve işgal altındaki reyonlar sorununda 4 Gün Savaşları’nın bir kırılma ve tutum değişikliği yarattığı görülmektedir. Ayrıca gerek Suriye özelindeki bölgesel gelişmeler gerekse başta Fransa, ABD, Türkiye olmak üzere pek çok devlette yaşanan terör eylemlerinin uluslararası sistemde yarattığı kırılgan yapıda dikkate alındığında hiçbir aktörün uzun süreli bir sıcak çatışmayı şu konjontür içinde öngörmeyeceği ileri sürülebilir. Doğru cevap C’dir.

1996’da Güney Osetya’da Cumhurbaşkanlığa ılımlı Ludvig Cibirov’un gelmesinin etkisiyle birlikte 16 Mayıs 1996 tarihinde Moskova’da iki taraf arasında güvenlik artırıcı ve karşılıklı güveni güçlendirmeye dönük memorandum imzalanmıştır. Memorandumda taraflar karşılıklı olarak birbirlerine karşı güç kullanmayacaklarına dair güvence vermiştir. 2001’de Güney Osetya kendi anayasasını kabul ettikten sonra 2004 yılında Güney Osetya’da Eduard Kokoev ve Yedintsvo (Birlik) Partisi iktidara
gelmiştir. Kokoev ve partisinin amacı Gürcistan’dan ayrılıp RF ile birleşmektir. Güney Osetya’daki bu gelişmeden sonra Güney Osetya Sorunu yeniden gündeme gelmiştir. 2003’te “Gül Devrimi” ile iktidara gelen ve 2004’te Acaristan Sorunu’nu Gürcistan 
lehine çözen Mihail Saakaşvili, Abhazya ve Güney Osetya’nın Gürcistan ile birleşeceğine dair inancını dile getirmiştir.

Güney Osetya’nın bağımsızlık talebini artırmasında 2008’de Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesinin payı vardır. Güney Osetya 3 Mart 2008’de bağımsızlığının tanınması için RF, Bağımsız Devletler Topluluğu, BM ve Avrupa Birliği’ne (AB) çağrılarda bulunmuştur. Ağustos 2008’de bölgeye Rus askerlerinin sevk edilmesi üzerine Gürcistan, Güney Osetya’ya karşı harekete geçmiştir. RF bu saldırıya iki gerekçe ile sert karşılık vermiştir. Birincisi, bölgedeki Rus vatandaşlarının can güvenliğinin korunması; ikincisi, bölgedeki Rus Barış Gücü askerlerinin Gürcü saldırısına maruz kalmasıdır. Literatürde “08.08.08 Savaşı” ya da “Beş Gün Savaşı” olarak geçen 7 Ağustos-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında gerçekleşen çatışmalarda RF, Gürcistan’ın önemli şehirlerini ve limanlarını
bombalamıştır.

1997’de Gürcistan ve Abhazya arasında ilan edilen Tiflis Deklarasyonu ilişkileri yumuşatmıştır.  Deklarasyona göre her iki taraf, sorunun barışçıl yollarla çözülmesi için çaba harcayacaklarını beyan etmiştir. 1999’da Türkiye de taraflar arasında arabuluculuk çabalarında bulunmuştur.

Kars Antlaşması ile Acaristan’ın Gürcistan Sovyeti’ne 13 Ekim 1921 tarihli antlaşmayla katılmasını öngörmüştür. Acaristan Yüksek Komisyonu Başkanı Abaflidze, Türkiye’den 1921’de imzalanan Kars Antlaşması’nı dayanak göstererek Acaristan lehine garantörlük hakkını kullanmasını istese de Türkiye, sorunu Gürcistan’ın iç meselesi olarak görmüş ve bu politika Gürcistan tarafından “yapıcı” olarak değerlendirilmiştir. Buna rağmen Türkiye 1999’da Gürcülerle Abhazlar arasında yürüttüğü ara buluculuk misyonunu, 2000’de de Gürcülerle Acaralar arasında yürütmüştür.

Glasnost ve Perestroyka, “Açıklık ve Yeniden Yapılanma” anlamına gelen, SSCB
Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’un başlattığı reformlara verilen addır. Reformlar
devlet bürokrasisini düzenleme, ekonomiyi canlandırma, demokratikleşme gibi
amaçları içerir.

İrredantizm, bir devletin başka bir devlet ülkesinde yaşayan bir dil ve etnik köken
itibariyle kendisinden olduğuna inandığı insan topluluklarını kendi topraklarına
katmak istemesi ya da en azından onlar üzerinde bir hak iddia etmesidir.

Fergana Vadisi, yapısı ve içinde barındırdığı sorunların çeşitliliği bakımından 11 Eylül 2001 sonrasında öne çıkan bir bölgedir. Fergana Vadisi’nin önemi ve bölgedeki çatışmalar SSCB’nin dağılarak buradaki kontrolü kaybetmeye başlamasıyla artmıştır. 
Fergana Vadisi, Rus Çarlığı ve SSCB Dönemi’ndeki “Böl-Yönet” politikalarının sonuçlarını
yansıtan bir çatışma bölgesidir. SSCB, bölgedeki ülkeleri yapay kimlikler ve sınırlarla bölerek “Sovyet Kimliği” yaratmaya çalışmıştır. Bunu yaparken farklı etnik köken vurgusuyla bölgedeki ülkeleri bölmüş, bu politika Soğuk Savaş sonrası yaşanan 
etnik çatışmaların temelini oluşturmuştur. Fergana Vadisi’nin %60’ı Özbekistan’a, %15’i
Kırgızistan’a ve %25’i Tacikistan’a aittir. Bu devletlerin sınırlarında farklı etnik kökenli insanların bulunması, üç ülke arasındaki sorunların önemli sebepleri arasında yer alır.

Yeşil Kuşak, Soğuk Savaş’ta ABD’nin SSCB’yi çevreleme politikalarından biridir.
ABD’nin SSCB’yi güneyindeki İslami oluşumları destekleyerek çevrelemesidir.

Genel ve soyut olarak belirtirsek Hazar’ın Statüsü, 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren uluslararası hukukun konusu olmuştur. Aşağıda ismen belirttiğimiz antlaşmalar ile Hazar Denizi’ndeki balıkçılık faaliyetleri, seyrüsefer serbestliği ve Hazar’da donanma
bulundurma gibi konular düzenlenmiştir. 
• 1723 Petersburg Antlaşması,
• 1729 Reşt Antlaşması,
• 1813 Gülistan Antlaşması,
• 1828 Türkmençay Antlaşması,
• 1921 yılında imzalanan Moskova Dostluk Antlaşması

• 1935 yılında imzalanan SSCB-İran Antlaşması,
• 1940 yılında imzalanan Tahran Antlaşması

Soğuk Savaş sona erdikten sonra kıyıdaş devlet sayısının artması, kıyıdaş devletlerin ABD, AB ve Çin gibi bölge dışı ve kıyıdaş olmayan devletlerle yoğun ilişkilerinin olması, başka bir ifadeyle Hazar’ın global ekonomik ve siyasi güç mücadelesinin alt bölgelerinden biri haline gelmesi statü tartışmalarını daha da karmaşık hale getirmiştir.
Bu çerçevede Bölge, tarihinde olduğu gibi birtakım antlaşmaların konusu haline gelmiştir. Örneğin: 
• 1994 Asrın Antlaşması ile Azerbaycan petrollerini bölge dışı güçlere açmıştır,
• 1997 yılında Azerbaycan ve Kazakistan Hazar’ın deniz yatağının paylaşılması hususunda antlaşma imzalamıştır,
• 1998 RF-Kazakistan Antlaşması ile Hazar’ın kuzeyindeki yer altı kaynaklarının
paylaşılması amaçlanmıştır,
• 2001 RF-İran Antlaşması ile iki devlet deniz statüsünde değişiklik olmadıkça resmi
olarak hiçbir sınırı tanımayacakları konusunda anlaşmıştır,
• 2003 yılında RF-Azerbaycan-Kazakistan Üçlü Antlaşması ile deniz dibinin milli sektörlere bölünmesi ve deniz yüzeyinde beş kıyıdaş devletin serbest dolaşım hakkı olacağı konusunda ortak karara varılmıştır.