ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 6

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Irak; Musul, Bağdat ve Basra eyaletleri şeklinde yönetilmiştir. Basra eyaletini bağlı olan Kuveyt, İngilizler tarafından sömürgeleştirilerek I. Dünya Savaşı’nın sonunda Londra tarafından belirlenen ve ileride bölgede çatışma kaynağı olacak bir sınırla (1922 Uqair Anlaşması), İngiliz mandası altındaki Irak’tan ayrılmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

35 adadan oluşan Bahreyn bir takımada ülkesidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Rusya ve İran’dan sonra doğal gaz rezervleri bakımından dünyada üçüncü sırada yer alan Katar aynı zamanda en büyük üçüncü doğal gaz ihracatçısıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Emperyalist devletlerin sömürge ihtiyaçları doğrultusunda oluşturulan Orta Doğu haritası beraberinde birçok demografik çatışma ve sınır anlaşmazlıklarını getirmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Mahan çalışmasında Ortadoğu kavramını Arabistan-Hindistan arasındaki bölgeyi ifade etmek için ilk defa kullanmıştır.

D. G. Hogarth'ın kullanmış olduğu "Yakın Doğu" kavramı içinde sayılan bölgeler: Arnavutluk, Karadağ, Güney Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan, Mısır,
İran’ın üçte ikisi, Osmanlı Devleti’nin Asya’daki bütün bölgeleri ile Hint Okyanusu
ve Hazar Denizi arasında uzanan dağlık ve çöllük bölge.

Birleşmiş Milletler uhdesinde Orta Doğu'ya yönelik olarak 1974 yılında kurulan Batı Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu'nun (ESCWA) merkezi Lübnan'ın başkenti Beyrut'tur.

Orta Doğu’nun jeopolitik yapısı ve özellikleri bölgenin dünya politikasındaki
yerini ve önemini güçlendirmektedir. Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birleştiği
merkezî noktada bulunan bölge, Rusya’nın sıcak denizlere inebilmesi için kuzey-
güney hareketlerine; sömürgecilik hareketleriyle birlikte İngiltere’nin Asya’daki
sömürgeleriyle ekonomik ve ticari menfaatlerini güven altına almak, Fransa’nın
sömürgecilik yarışında yeni mevziler elde etmek ve mevcutlarını tahkim etmek;
sömürge yarışına geç katılan Almanya’nın henüz sömürgeleştirilmemiş bu bölgede
stratejik yatırımlarla nüfuz alanlarını genişletmek ve uluslararası ilişkilerde rakibi
İngiltere’nin gücünü kontrol edebilmek için yürütülen çabaların doğu-batı geçişlerine zemin oluşturmuştur. Osmanlı Devleti’nin güçlü olduğu 19.yüzyıla kadar
bölge dışı güçlerin etkisi sınırlı kalırken Osmanlı gücünün çözülmeye başlamasıyla
Orta Doğu üzerindeki dünya güçlerinin stratejik ve politik hesapları ve politikaları
etkili olmaya başlamıştır.

Orta Doğu ülkeleri arasında toplam nüfus bakımından en büyük
ülke 84.474.000 (2010) kişi ile Mısır gelmektedir. Bunu 73 milyon 973 bin
630 (2010) kişi ile İran, arkasından da 72 milyon 752 bin (2010) kişi ile Türkiye
takip etmektedir.

1926 Anayasası aslında Lübnan’ın bağımsızlığını öngörmediği gibi, Fransa ile Lübnan yetkilileri arasındaki bir anlaşmaya da dayanmamaktaydı. B bu sınırlamalara rağmen Lübnan’da bağımsız olmasa da bir anayasal çerçeveye oturan ve seçimle oluşan bir parlamentonun söz konusu olduğu özerk bir yapı vardı. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kİtaba göre Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesi üzerine bölgeden çekilmesi gündeme geldiğinde Müslümanlar bağımsızlık beklentisine girerken, Marunîler manda yönetimini tercih ettiklerini ortaya koymuşlardı. Nitekim Arapların muhalefetine rağmen Müttefikler Yüksek Konseyi 24 Nisan 1920’de San Remo’da (İtalya’da) vardığı mutabakatla Suriye’nin (ve Lübnan’ın) Fransızların manda rejimi altına alınmasını kararlaştırmıştı. San Remo Paylaşım Anlaşması doğrultusunda Fransa’nın 1920’de Suriye’den Faysal’ı çıkararak denetim sağlamasıyla beraber bu devletin Suriye ve Lübnan’daki denetimi de başlamış oldu. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kitaba göre İngiltere ile Fransa arasında yapılmış olan 16 Mayıs 1916’daki anlaşmayla (Sykes-Picot) Halep, Hama, Humus ve Şam’ı da kapsayacak şekilde bütün Suriye Fransa’ya verilmişti. Doğru cevap B seçeneğidir.

N. S. Hopkins ve S. E. İbrahim’in Arap toplumu üzerinde 1980’lerin başında
gerçekleştirdikleri araştırmada vardıkları sonuçlar Orta Doğu toplumları için genelleştirilebilir.
Buna göre Orta Doğu toplumlarının genel özellikleri şunlardır:
• Orta Doğu toplumlarında hızlı bir nüfus artışı gözlenmektedir.
• Orta Doğu toplumlarında çocuk ve gençlerin oranı yüksektir.
• Orta Doğu toplumlarının çeşitli sosyal sorunları bulunmaktadır.
• Orta Doğu’da nüfusun ülkeler arasında ve ülke içerisindeki dağılımında
dengeli bir tablo söz konusu değildir. Bazı ülkelerde ve yerlerde nüfus yoğunluğu
aşırı derecede seyrederken bazı ülke ve yerlerde son derece düşük
yoğunluktadır.
• Orta Doğu toplumları hızla kentleşen toplumlar olup bu artış çeşitli sosyoekonomik
problemlere yol açmaktadır.
• Ülkelerdeki nüfusun kompozisyonu monolitik bir yapı arzetmeyip heterojen
bir yapıdadır.

Yine
Şiilerin bir kolunu temsil eden Dürzilerin, Suriye, Lübnan ve İsrail’de taraftarları
bulunmaktadır. Lübnan’daki siyasal kaosta Dürziler önemli roller oynamışlardır.
Türkiye uzun zaman tamamıyla Sünni bir ülke olarak görülmüştür. Ancak
son yıllarda, demokratik kurumların gelişmesi, kentleşme ve toplumsal değişme
ile birlikte Aleviler seslerini duyurmaya başlamışlardır. Umman’da Müslümanlığın
ayrı bir kolunu temsil eden İbadiler çoğunluğu oluştururken Yemen’deki
Müslümanların ekseriyetini Zeydiler temsil etmektedir. Dikkat çeken bir özellik
Müslümanların hakim durumda olduğu hiçbir ülkede mezhep bakımından
monolitik bir yapının olmamasıdır.

Petrol rezervleri bakımından zengin olan ülkelerin başında İran, Irak, Körfez
ülkeleri ve Suudi Arabistan gelmektedir. Türkiye, Suriye, Ürdün, Lübnan, İsrail,
Yemen ve Mısır ise petrol bakımından yoksul sayılırlar.

Körfez ülkelerinden Kuveyt 1961’de, Birleşik Arap Emirlikleri 1971’de, Umman,
Katar ve Bahreyn 1972’de İngiltere’den bağımsızlıklarını kazanarak Orta
Doğu siyasi coğrafyasındaki yerlerini aldılar.

Bölge ülkelerinden Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Ürdün, Kuveyt ve Umman
feodal aileler tarafından yönetilen monarşilerdir.

Kitaba göre Bölgedeki istikrarın korunması amacıyla oluşturulan Ürdün’ün sınırlı da olsa bir ordusu olmalıydı ve bu çerçevede 1921’de oluşturulan ve başında İngiliz Yüzbaşı Peake’in bulunduğu Ürdün Arap ordusu oluşturulmuştu. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kitaba göre Kuzey Yemen ile Güney Yemen, 1990’da birleşirken, cumhurbaşkanlığına 1978’den beri Kuzey Yemen’in cumhurbaşkanı olan Ali Abdullah Salih getirilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kitaba göre Osmanlı İmparatorluğu’nun 1918 Ekim’inde bölgeden çekilmesiyle beraber Basra, Bağdat ve Musul’u hemen işgal eden İngiltere, 1920 Nisan’ındaki San Remo kararları doğrultusunda bu üç ili Irak devleti adıyla birleştirerek manda yönetimi altına aldı. Doğru cevap B seçeneğidir.