ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ - Deneme Sınavı - 2

18. yüzyılda Avrupa nüfusunun giderek artmasındaki en önemli etkenlerden biri tarımdaki iyileştirmelerdi. Tarımda iyileştirme birkaç farklı şekilde hayata geçirildi ve bunda liderliği Hollanda ile İngiltere yaptı.

Milletlerin Zenginliği adlı eseri ile ün salan Adam Smith 1776’da klasik üretim sisteminin yeni üretim yapılarını engellediğini, bu yüzden loncaların kapatılmasını savundu. Smith’in tezleri 1780’lerde Fransa’da yankı buldu.

Josiah Wedgwood (1730-1795) adlı İngiliz bir çömlekçi kömürle çalışan buhar makinesi yaptı ve bu buluş sayesinde özellikle porselen sanayiinde büyük gelişmeler oldu.

Toplumla devlet bir mukavele esasına göre karşılıklı görev ve sorumluluklara sahiptir. Toplum ile devletin karşılıklı sorumlukları Aydınlanma dönemi düşünürlerinden Jean-Jacques Rousseau’nun “Toplumsal Sözleşme” adlı eserinde ele alınmış ve savunulmuştur.

Voltaire 1694-1778 yılları arasında yaşayan Fransız filozof, Aydınlanma’nın en önemli isimlerindendir. Eserlerinde kiliseyi, Fransız kurumlarını eleştirmiş,insan hak ve özgürlükleri üzerinde durmuştur. Felsefe Sözlüğü en önemli eserlerinden biridir.

1748 Aix-la-Chapelle Barışı’ndan itibaren Avrupa’da 1756’ya kadar devam eden bir barış ve diplomatik arayış dönemi başladı. Zira Avusturya Veraset Savaşları, Avrupa’nın güç dengelerini değiştirdi, kıtanın iki büyük gücü İngiltere ve Fransa savaş yüzünden ekonomik sıkıntı içine girdi.

Çariçe Elizabeth dönemi Rusya’da diplomatik bir hareketliliğe de sahne oldu.Özellikle Fransa’ya yakın bir politika takip eden Prusya’yı dengelemek adına İngiltere,Rusya ile bir ittifak kurmak üzere diplomatik temaslara başladı.

İngiltere, Prusya Kralı II. Friedrich’in ile bir ittifak imzalamasını hedeşiyor ve Fransa’nın Doğu Avrupa’daki etkisini azaltmak istiyordu. II. Friedrich, İngiltere ile olan görüşmelere hız verdi. Nihayet 16 Ocak 1756’da İngiltere ile Prusya arasında Westminster Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile birlikte Avrupa’da “diplomatik devrim” başladı.

Saksonya’nın Prusya tarafından işgali ile başlayan Yedi Yıl Savaşlarının ilk ve en önemli sonuçlarından biri Rusya’nın Fransa-Avusturya ittifakına yönelik tereddütlerinin giderilmesiydi. Zira Prusya’nın bir sonraki hedefinin Rusya olması kuvvetle muhtemeldi ve bu durumda St. Petersburg’un güçlü müttefiklere ihtiyacı vardı. Bu yüzden Rusya, 31 Aralık 1756’da Avusturya-Fransa ittifakına dâhil oldu.

Yedi Yıl Savaşları’ndan en kârlı çıkan devletlerden biri hiç kuşkusuz Rusya oldu. Fazla bir toprak kazancı olmamasına rağmen siyasî nüfuzu arttı ve artık Doğu Avrupa’nın en güçlü devleti hâline geldi.

11 Nisan 1764’te Prusya ile 1765’te de Danimarka ile ittifak antlaşmaları imzalandı. Rusya’nın Danimarka ve Prusya ile ittifak kurması, Avusturya ve Osmanlı İmparatorluğu üzerinde etkili oldu. Viyana hükümeti giderek Fransa’ya yaklaşmak zorunda kaldı.

Tarımda iyileştirme birkaç farklı şekilde hayata geçirildi ve bunda liderliği de Hollanda ile İngiltere yaptı.

Adam Smith’in “Milletlerin Zenginliğinin Mahiyeti ve Sebepleri Üzerine Bir Araştırma” isimli iki ciltlik hacimli eseri 9 Mart 1776’da İngiltere’de yayınlandığında büyük yankı uyandırdı ve defalarca baskısı yapılıp, birçok dile çevrildi. Smith’in, iktisadî liberalizmi savunan görüşleri Sanayi Devrimi ilerledikçe başta İngiltere olmak üzere birçok ülkede kullanıldı. Merkantilist kısıtlamalar ve imtiyazlar kaldırıldı. Smith, “Modern İktisadın Babası” ve “Hür Teşebbüsün Patron Evliyası” gibi ünvanlarla anıldı.

Buhar gücünün diğer sanayi kollarına uygulanması ise İskoç mühendis James Watt’ın (1736-1819) icatlarıyla mümkün oldu.

Fransa’nın Aydınlanma sürecinin bayraktarlığını yapmasının en önemli sebeplerinden biri de kısaca “Encyclopédie” olarak bilinen “Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers (Ansiklopedi ya da Bilimlerin, Sanatların ve Mesleklerin Sınışandırılmış Sözlüğü) yayınlanmasıdır. Hem bu takdim yazısı hem de ansiklopedide yayınlanan yazılar Aydınlanma düşüncesinin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağladı.

1748 Aix-la-Chapelle Barışı’ndan (Avusturya Veraset Savaşları’ndan sonra imzalanan antlaşma) itibaren Avrupa’da 1756’ya kadar devam eden bir barış ve diplomatik arayış dönemi başlamıştır. Çünkü, Avusturya Veraset Savaşları, Avrupa’nın güç dengelerini değiştirmiş, kıtanın iki büyük gücü İngiltere ve Fransa savaş yüzünden ekonomik sıkıntı içine girmiştir. Bu krizi aşmak için girişimlerde bulunan Avrupa devletleri, muhtemel bir savaş için ittifak görüşmelerini de ihmal etmemişlerdir. Sonuçta, Avusturya Veraset Savaşları’nın yol açtığı malî kriz yüzünden 1748-1755 arasındaki dönem, fırtına öncesi sessizliğin yaşandığı bir sükûnet dönemi olmuştur.

A seçeneğinde, 30 Eylül 1755’te Rusya ile İngiltere arasında bir ittifak antlaşmasının imzalanmasına ve bu antlaşmasının önemine değinilmiştir. Westminster Antlaşması ise, 16 Ocak 1756’da İngiltere ile Prusya arasında imzalanmıştır. Bu antlaşma ile birlikte Avrupa’da “diplomatik devrim” başlamıştır. Çünkü, Avusturya ile kadim düşman olan Fransa’nın kendisi aleyhine harekete geçmeyeceğini düşünen Prusya kralı, bu antlaşma sayesinde, İngiltere ile müttefik olan Rusya’nın da, ülkesi için bir tehlike oluşturmayacağını hesaplıyordu. Ancak, İngiltere’nin Prusya ile antlaşma imzalamasına en sert tepkiyi Rusya vermişti. Zira Rusya, muhtemel bir Rusya-Prusya savaşında destek almak için İngiltere ile ittifak antlaşması imzalamıştı. Westminster Antlaşması ile İngiltere’nin Rus desteğini Prusya aleyhine değil daha çok Fransa aleyhine kullanmayı düşündüğü ve Rusya-Prusya çatışmasına sıcak bakmadığı anlaşılınca, Rusya kendi aleyhine olan bu antlaşmayı tanımadığını ve İngiltere ile yaptığı 1755 ittifak antlaşmasını terk taraflı olarak feshettiğini ilan etmiştir. Böylelikle kurulan İngiltere-Prusya ittifakı, Avrupa’daki güç dengelerini tamamen alt üst etmiştir.

Westminster Antlaşması ile birlikte Fransa’nın, Avusturya ile ittifak kurmasına bir engel kalmadığı gibi, bu bir zorunluluk hâline geldi: Fransa ile Avusturya arasında 1 Mayıs 1756’da Birinci Versay Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile birlikte Avrupa’daki “Diplomatik Devrim”de ikinci dalga da meydana geldi. Avrupa’nın kadim iki düşmanı bu antlaşma ile artık müttefik oldular ve bu ittifakı güçlendirmek üzere ortak politikalar geliştirmeye, bu minvalde Westminster Antlaşması’ndan rahatsızlık duyan Rusya’yı kendi saflarına katmak amacıyla görüşmelere başladılar. Rusya, Birinci Versay Antlaşması’na dâhil olmak için Doğu Prusya’nın kendisine vadedilmesini talep ediyordu. Bu talep, Avusturya ve Fransa tarafından kabul edilmediğinden Rusya da Aralık 1756’ya kadar Viyana İttifakı’na dâhil olmadı. Rusya’nın bu antlaşmaya dâhil olmamasının bir diğer sebebi de Rus yetkililerinin Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili talepleriydi. Fransa Kralı XV. Louis’nin bu istekleri kabul etmemesi üzerine Rusya, bir süre daha Viyana İttifakı’na girmeyi tehir etti.

Büyük Friedrich, ordularını Ağustos 1756’da Lehistan hâkimiyetindeki Saksonya’ya sevketti. Prusya kralı bu hareketiyle Fransa, Avusturya ve Rusya ittifakı kurulmadan bu birliği parçalamayı hedefliyordu. Zira Ağustos gibi geç bir aydan sonra Rus ve Avusturya birliklerinin kendisine saldırma ihtimali düşüktü. Ayrıca kral, Saksonya’da hızlı hareket ederek kısa sürede askerî başarılar elde etmeyi ve düşmanlarının kendisi aleyhine birleşmesini engellemeyi planlıyordu. Büyük Friedrich, bu hedeflerinde de büyük oranda yanıldı ve tarihe ilk dünya savaşı diye geçen Yedi Yıl Savaşları’nın başlamasına sebep oldu.

5 Ocak 1762’de 34 yaşındaki Petro, III. Petro olarak Rusya çarı ilan edildi ve bu, Rusya tarihinde olduğu kadar Avrupa tarihinde de önemli gelişmelerin miladı oldu. Selefi Çariçe Elizabeth’in aksine II. Friedrich’e büyük bir hayranlık duyan III. Petro, çar olduktan kısa bir süre sonra Rusya’nın Prusya ile olan savaşına son verdiğini ilan etti ve Rusya böylece Yedi Yıl Savaşları’ndan çekildi. Bu, Prusya tarihinde bir “mucize” olarak yorumlanmıştır. Rusya sorunun doğru cevabıdır.