ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI - Deneme Sınavı - 10

Altta cenazelik, üstte mescit katı bulunan, mescit katlarının örtüsü ayrıca dışarıdan konik ya da piramidal külâh içine alınan mezar yapılarına kümbet denir.

Selçuklu Dönemi hamamlarının soyunmalık, ılıklık, sıcaklık bölümleri ve su deposu ile külhân adı verilen içinde ocak bulunan bölümleri bulunmakta, soyunmalıktan genellikle küçük bir ara mekanla ılıklığa, buradan da kurnaların bulunduğu sıcaklığa geçilmektedir.

Konya, Sivas ve Kayseri Selçuklu saray ve köşklerin bulunduğu kentlerdir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev,
Kayseri’de Hıdrellez ya da Hızır İlyas  adıyla tanınan bir köşk inşa ettirmiştir.

1261 ile 1453 yılları arası Geç Bizans Dönemi olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Dördüncü maddede verilen bilgi doğru değildir. Çünkü VIII. Mikhail Palaeologos döneminden sonra haleflerinin yönetiminde Bizans, özellikle doğu sınırında, Anadolu beyliklerinin saldırılarına maruz kaldı. Anadolu’da Osmanlılarla, Balkanlar’da Sırplarla savaşmak zorunda kaldı. Ortodoks Kilisesi’nde yeniden yapılandırmaya gidildi. İç savaşlar devleti zayıf düşürdü. Doğru cevap C şıkkıdır.

1362’de Konstantinopolis’in kuzeybatısındaki Edirne’yi ele geçiren ve Osmanlı Devleti’nin yeni başkenti yapan Osmanlı padişahı I. Murad'dır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Konstantinopolis'i ele geçiren Osmanlı padişahı II. Mehmed, fetih tarihi ise 1453'tür. Doğru cevap A şıkkıdır.

IV. maddede verilen bilgi doğru değildir. Çünkü Konstantinopolis'in 1204 yılında IV. Haçlı Seferi’ne katılan şövalyelerin eline geçince; Anadolu’da Laskaris ailesinin hükümdarlığı altında Nikaia (İznik) İmparatorluğu, Karadeniz kıyılarında Komnenosların Trabzon İmparatorluğu, Balkanlarda Epiros Desotluğu ve başkenti Mistra olan Morea (Peloponnes) Beyliği kurulmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

İkinci madde dışında verilenler, Konstantinopolis dışında yapılan eserlerdir. 1204-1261 yılları arasında Latin hükümdarlığının başkent Konstantinopolis’te tek mimari etkinliğinin, Hagia Sophia’n›n (Ayasofya) güneydoğudaki çatı örtülü kapalı girişinin olduğu söylenebilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yukarıdakilerden tamamı, Mistra tipi yapıların özelliklerini içermektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Mistra tip yapının Anadolu’daki tek örneği, Kırklareli'nin Vize İlçesinde bulunan ve yaygın olarak Vize Ayasofya’sı (H. Sophia) diye bilinen camidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

3. yüzyılın sonundan itibaren kentler sur duvarlarıyla korunmaya başlamıştır. Bazen de eski ve sağlam duvarlar küçük onarımlarla olduğu gibi kullanılmaya devam edilmiştir. Nadiren şehirlerin genişletildiği ya da yeni sur duvarlarının yapıldığı da görülmektedir. En önemli örnek, Konstantinopolis’in, İmparator II. Theodosius zamanında (408-413 yılları arasında) yapılan duvarlarıdır. Bunlar Geç Antik Çağ’dan beri, Blakhernai Mevkii’ndeki küçük eklentiler dışında, kenti 1000 yıl, yani 1453 yılında Osmanlı fethine kadar koruyabilmiştir. Duvarlar hendek, ön duvar ve asıl duvar olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

I. Konstantinos imparatorluğun doğu eyaletlerindeki hâkimiyetini korumak için stratejik olarak önemli bir konumda bulunan Byzantion (Konstantinopolis/Yeni Roma)’u başkent olarak seçmiştir. I. Anastasius, 498 yılında para reformunu gerçekleştirmiştir. I. Iustinianus Nika İsyanı sırasında yanan ve bazilikal planlı olduğu bilinen kilisenin yerine Bizans mimarisinin en muazzam eserlerinden biri olan Hagia Sophia (Kutsal Bilge-Bilgelik) Kilisesi’ni inşa ettirmiştir. 867-1056 yılları arasında tahtta bulunan Makedonya Hanedanlığının ilk temsilcisi I. Basileios (867-886), elden çıkan Anadolu topraklarını yeniden imparatorluk sınırlarına katmıştır. Girit, Kıbrıs, Suriye ve Balkanlar’ın bir kısmında tekrar Bizans hâkimiyetine girmiştir. I. Basileios ve ardılı VI. Leon (886-912) döneminde imparatorluğun hukuk sistemi de yeniden düzenlenmiştir.

Avrupa’da 3. yüzyılın ortalarında Hıristiyan topluluğunun kolaylıkla buluştuğu ve litürjik gereksinimlerini karşıladığı yapılar için bilinen en erken örnekler katakomplardır. Katakomp, Roma’da ilk Hristiyanların içinde toplanıp tapındıkları yeraltı mezarlarının genel adıdır.

Şapel, küçük kilise yapılarına denir. Bazen bir azize adanmış tapınma yeri de olabilir. Martyrium ise İsa’nın yaşamı ile ilişkili bir olayın geçtiği bir yerde ya da bir din şehidinin mezarı üzerine inşa edilen Erken Hristiyan yapısıdır. Manastır, dünya ile ilişkisini kesmiş Hristiyan din adamlarının yaşaması için, genellikle kırsal alanda yapılmış yapı ya da yapı topluluğudur. Baptisteriumlar ise Hristiyanlar için, içinde vaftiz töreni yapılan, genellikle de merkezi planlı dinsel yapılardır.

Nartheks, kilisenin batısında yer alan ve naosa açılan giriş mekânıdır. Daha çok Balkanlarda ve Anadolu yapılarında bulunur.

Sadece din adamlarının girebildiği, naostan levhalar aracılığı ayrılmış, naos seviyesinden biraz daha yüksek döşemesi olan altar odası ise bemadır. Kilisenin doğusunda bulunan ve ibadetin yönünü gösteren bölüm ise apsistir. Genellikle içten ve dıştan yarım yuvarlak ya içten yarım yuvarlak dıştan çok cepheli ya da hem içten hem dıştan çok cepheli olabilmektedir. Apsis yarım yuvarlığı içinde, kademeli basamaklarla oluşturulan, din görevlilerinin oturmaları için ayrılmış bölüme ise synthronon denilmektedir. Kiliselerin alt katında yer alan mezar odası ise kriptadır.

Anadolu’da tarihi bilinen en erken Helenistik bazilika başkent Konstantinopolis’te (İstanbul) bulunan Studios Manastırı Kilisesi’dir.

Demre Aziz Nikoalos Kilisesi ve Konstantinopolis Hagia Eirene Kilisesi ise Kubbeli bazilikalardandır. Karaman Binbirkilise, 1. No.lu Bazilika ise Tonoz Örtülü Bazilika grubuna girmektedir. Efes, Selçuk Ayasuluk tepesinde yer alan Aziz Ioannes Bazilikası ise Transeptli Bazilikalardandır.

Su kemerleri; küçük ya da büyük vadilerde, suyun aktarıldığı köprüye benzer yapılardır. Geç Antik Çağ’da mevcut su kanallar› ve su kemerleri onarılmıştır, gerekli yerlerde de yenileri inşa edilmiştir. Konstantinopolis’te İmparator Valens’in (364-378) yaptırdığı su kemeri önemli bir örnektir. Türk devrinde Bozdoğan Kemeri olarak adlandırılan eser, bugün Atatürk Bulvarı üzerinde uzanmaktadır.

Ankara Savaşı’nda Osmanlıların Timur’un ordusuna yenilmesi, Bizans İmparatorluğu için geçici bir rahatlama yaratmıştır. II. Manuel Palaeologos’un Sultan I. Mehmed (Çelebi) ile kurduğu ittifak da Bizans İmparatorluğu’nun durumunu iyileştirmiştir. İlk Doğu Roma imparatoru olan Arcadius, 383-395 yılları arasında babası I. Theodosius ile birlikte, 402 yılına kadar ise tek başına hüküm sürmüştür. I. Theodosius döneminde 391 yılında da paganizm yasaklanarak Hristiyanlık devlet dini olarak kabul edilmiştir. I. Theodosius Balkanlar’daki Vizigot saldırılarıyla mücadele etmiştir. Ölümünden önce, 395 yılında, Roma İmparatorluğunu Doğu ve Batı olmak üzere iki oğlu arasında paylaştırmıştır. İsauria Hanedanlığı’nın ilk imparatoru olan III. Leon (717-741) Batı Anadolu’da Arap saldırılarını bertaraf etmiş ancak aynı zamanda Bizans Sanatı için dönüm noktası olan İkonaklast ya da İkonaklazma (726-842) hareketinin de mimarı olmuştur.

Sekiz destekli Tip, Orta Bizans Makedonya Sülalesi Dönemi’nde (856-1056) özellikle Yunanistan ve Kıbrıs’ta tercih edilmiş bir kilise tipidir. Yapılardaki orta nefin üzerini örten kubbe, sekiz destek üzerine oturmaktadır. Kubbeye geçişler genellikle tromptur.

Ahşap Örtülü, Tonoz Örtülü, Kubbeli ve Transeptli olarak sınıflandırılanlar ise Erken Bizans dönemi bazilikalarının örtü sistemine ve mimari özelliklerine göre sınıflandırmasına girmektedir.

Kalın ve uzun pelerine khimation denilmektedir.

Tunik ise dize kadar uzanan tek parça, geniş giysidir. Dalmatika ise Eteklere doğru iyice bollaşan, uzun ve geniş kollu giysidir. Paludemantum ise düz uzun ve mor askeri pelerindir. Genellikle zırhın üzerine giyilir. Khlamys ise büyük bir dikdörtgen kumaşın omuzda fibula yardımıyla tutturulmasıyla oluşan ve tüm vücudu örten pelerinlere verilen isimdir.

Bizans resim sanatının önemli bir parçası da ikonadır. Etimolojik olarak Yunanca eiko fiilinden türetilen, ‘tasvir, suret’ anlamına gelen ikona, boya ile ahşap panel üzerine yapılan ve ibadet amacı da taşıyan dini konulu resimlerdir.

Diptikon ise birbirine menteşe ile bağlı iki levhadan oluşan, Konsüller başa geçtiği zaman, diğer meslektaşlarına yeni görevine başladığını haber vermek için üretilen hediyedir. Ampulla ise içine kutsal yağın konduğu kaplara verilen isimdir. Ökaristinin kelime anlamı şükran demektir. Hıristiyan liturjisinin ana ayinidir. Röliker ise önemli dini kişilerin kemiklerinin muhafaza edildiği kutulardır.

Bizans altın sikke birimi yaklaşık 4.40 gr ağırlığındaki “solidus”tur.

Follis ise 40 nummi değerinde bakır sikkeye verilen isimdir. Semissis, Solidus’un yarısıdır. Solidus’un üçte biri olan “tremissis” ise 1.52 gr ağırlığındadır. Hexagram ise Pers savaşları sırasında basılan yeni gümüş sikkelere verilen isimdir.