ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI - Deneme Sınavı - 3

Bugünkü bilgilerimiz ışığında, Anadolu’da yazıldığı bilinen, en erken tarihli kaynak olduğu kabul edilen, günümüze gelebilmiş ilk eser, Kayserili İbnü’l Kemal’in Danişmendli Beyliği’nin kurucusu Gümüştekin Ahmet Gazi (öl.1105) adına kaleme aldığı Farsça Keşfu’l-Akabe adlı eserdir.

Otomata adıyla bilinen Arapça Kitab fi Ma’rifet el-hiyel el-Hendesesiyye adlı minyatürlü kitap, mühendis ve mucid El-Cezerî’nin, Diyarbakır Artuklu hükümdarı Melik Nâsiruddîn Mahmud’un isteği üzerine hazırladığı bir eserdir. Divan-ı Kebir ise Mevlânâ Celâleddin Rumî’nin, tasavvufî anlayışını ve düşüncelerini ortaya koyduğu Farsça yazmış olduğu eserlerinden biridir. Kitab-ı dekâyik ül hakâyik ve Mûnis el havarif, 1271-1272 tarihinde Aksaray ve Kayseri’de Sivaslı İbn El Sicistani, tarafından yazılan minyatürlü Selçuklu yazmasının bölümlerinin ismidir.

Selçukluların inşa etmiş olduğu kare ya da dikdörtgen planlı olabilen genellikle kubbe örtülü, içlerinde Cuma namazı kılınmayan, tek kubbe ya da tonoz örtülü, küçük ölçekli mescitler sayıca fazladır. Konya’da Beşarebey, Erdemşah, Küçük Karatay, Hoca Hasan mescidleri bunlardan bazılarıdır.

Konya Alaeddin, kârgir kuruluşlu büyük ölçekli Selçuklu camilerindendir.

Varka ve Gülşah isimli minyatürlü Farsça yazma, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad Dönemi’nde (1220-1237) hazırlanmıştır. Uygur Selçuklu üslûbunun en önemli eserlerindendir.

Surname-i Vehbi, III. Ahmet’in şehzadelerinin sünnet töreninin konu edildiği bir eserdir. Hüsrev-i Şirin, Hünername, Kelile ve Dimme ise II. Bayezid dönemi eserlerindendir.

Kitabesinde Hasankeyf hükümdarı Rükneddin Davud’un adının geçtiği mineli bakır tas, 1114-1144 yılları arasında yapıldığı anlaşılmaktadır. Innsbruck Ferdinandeum Müzesi’nde bulunan 23 cm. çapındaki bu tas, bakır üzerine mine tekniğinin uygulandığı tek İslami örnektir.

Ahmed Fakih, Evhaüddin-i Kirmani, Mecdüddin İshak ve Sadreddin Konevi ise Anadolu Selçuklu dönemi mutasavvıf ve şairleridir.

Kutalmış oğlu I. Rükneddin Süleymanşah 1075 yılında İznik’i fethederek Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurmuştur.

1080 yılında, Danişmend Taylu’nun oğlu Gümüştekin Ahmet Gazi Sivas’ı fethederek Danişmendli Beyliği’ni, 1081yılında Çaka Bey, İzmir ve çevresinde Çakalılar Beyliği’ni, 1097 yılında İnal Bey Diyarbakır ve çevresinde İnaloğulları Beyliği’ni kurmuştur. 1099/1100 yılında ise, Ahlat halkının, Mervanoğullarının zulmünden bıkarak Sökmen el-Kutbî’ye Ahlat’ı teslim etmeleriyle Ahlatşahlar ya da Sökmenliler (1100-1204) adıyla anılan bir diğer Türk Beyliği kurulmuştur.

Malatya Ulu Camii, mihrap önü kubbeli, eyvanlı ve iç avlulu, Büyük Selçuklu camilerinin Anadolu’da kısmen tekrarlandığı tek örnektir.

Larende Sahip Ata, Sivrihisar Ulu, Ankara Arslanhane, Beyşehir Ulu camilerinde ise bir iç avlu bulunmamaktadır.

Thema Teşkilatı: Bizans İmparatorluğunda savunma ve üretimin devam edebilmesi önceliklerine dayanan askeri (toprak düzeni) kuruluş.

867-1056 yılları arasında tahtta bulunan Makedonya Hanedanlığı’nda savaşlarla bozulan ekonomik düzenin yeniden kurulması sağlalanmıştır. İlk temsilcisi I. Basileios (867-886),

İznik’te 1204 yılında I. Theodoros Laskaris, İznik İmparatorluğu kurucusu ve Roma hükümdarı olarak taç giymiştir.

Tahsil görmüş, kendisine danışılacak düzeyde kültüre sahip öğretmenlik yapabilen kişilere Danişmend denilmektedir.

626 Konstantinopolis’in Avarlar tarafından kuşatılması, 634 Arap Akınlarının
başlangıcı, 691/92 Konstantinopolis Sinodu, 717-741 İmparator III. Leon dönemi
726 İkonaklast Dönem başlangıcı, 787 II. İznik Konsili-VII. Ekümenik Konsil
838 Arapların Anadolu’yu işgali ve Amorion kuşatması, 863 Son Arap Bizans savaşı. Bizans’ın galibiyeti. 1071 Malazgirt Savaşı
1091 Konstantinopolis’in Peçenekler tarafından kuşatılması, 1096 I. Haçlı Seferi
1098-1099 Kudüs Krallığı ve Haçlı Kontlukları’nın kuruluşu, 1146-1148 II. Haçlı Seferi, 1202 IV. Haçlı Seferi, 1204-1261 Latin İstilası

Pandandif: Bir kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan ve kare bir plandan kubbenin dairesel kaidesine geçmeyi sağlayan küresel üçgen.

Orta Bizans Dönemine damgasını vurmuş Kapalı Yunan Haçı Planlı kiliselerden tarihi bilinilen en eskisi 907 ta n Lips Manastırı’nın (Fenari İsa Camii) kuzey kilisesidir

Sfenks: İnsan başlı, aslan gövdeli mitolojik yaratık.

Bizans seramik sanatında 11. yüzyılda yeni süsleme teknikleri kullanılmaya başlanmıştır. Sgrafitto tekniğinin kullanımı seramikler üzerinde serbest elle yapılan zengin dekorların görülmesine neden olmuştur

Bizans döneminde erguvan renk kutsal sayılmıştır. İsa’nın tuniği, Meryem’in maphorionu erguvan renktedir. İmparatorluk gücünü simgeleyen renk olarak imparatorlar da erguvan renkte giyinmişlerdir .

Lüster: Astar üzerine bakır renkli boya ile bezemeler yapıldıktan sonra seramik yüzey açık yeşil, sarı ya da şeffaf sırla kaplanır.

Bugünkü bilgilerimiz ışığında, Anadolu’da yazıldığı bilinen günümüze gelebil­miş ilk eser, Kayserili İbnü’l Kemal’in Danişmendli Beyliği’nin kurucusu Gümüş­ tekin Ahmet Gazi (öl.1105) adına kaleme aldığı Farsça Keşfu’l-Akabe adlı eseri­dir.

İbn­i Sina’nın etkisinde kalarak, kozmosun yapısını çift anlam ve yönler sem­ bolizmi üzerine oturtan ve İşraki felsefesini temellendiren İslâm dünyasının ye­tiştirdiği büyük düşünürlerden maktûl Suhreverdi (1153­1191), Selçuklu Döne­mi’nde Anadolu’ya gelmiş, Artuklu ve Selçuklu saraylarında kabul görmüştür.

Her beyti başlı başına kafiyeli ve başından sonuna kadar aynı vezinde olan manzumelere mesnevi denilmektedir.