ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI - Deneme Sınavı - 7

Azarbeycan’ın Hoy kasabasında doğan Ahi Evren, Herat kentinde Fahrü’d-Din Râzî’nin
hizmetindeyken hocası Evhadü’d-din ile birlikte, 1204 yılında Kayseri’ye gelmiş ve bu kentte Ahi teşkilatını kurmuştur. Eşi Fatma Hatun, Anadolu Selçuklularının ilk kadın dayanışma örgütü olan Anadolu Bacıları teşkilatını kuran kişidir.

Mevlânâ Celâleddin Rumî, tasavvufî anlayışını ve düşüncelerini ortaya koyan Mesnevi, Divan-ı Kebir, Fihi mâ Fîh ve Rubaiyat gibi eserlerini Farsça yazmış olmakla beraber, fikirleri, her dinden ve her dilden halk üzerinde etkili olmuştur.

Türkçe yazıldığı bilinen ilk şiir “olısar”, Evhadüddin Kirmânî tarafından redif­li gazel olarak kaleme alınmıştır.

Evhaüddin-i Kirmanî’nin müridi olan İslam hukukçusu Ahmed Fakih, Oğuz Türkçesi ile eser veren ilk şairlerdendir. Çarhnâme adıyla anılan, Türkçe kasidesinde, dünyanın
faniliğinden bahsederek öğütler vermektedir.

I. Alâeddin Keykubad Dönemi’nin ünlü tarihçisi İbni Bibi, kaleme aldığı el-Evamirü’l-
Ala’iye Fi’l-Umuri’l- Ala’iye adlı eserinde, döneminin tarihi olaylarına geniş yer vermiştir.

Gülşehri, 1301 yılında Kırşehir’de gökbilim esaslarını açıkladığı Farsça manzum
Felek-nâme adlı eserini yazmıştır.

Diyarbakır Şafiler Camii (1140-1141), Diyarbakır (Hz. Ömer) Şeddad (1145-
1155) ve Diyarbakır Kale Camii (1160-1163) İnaloğullarına aittir.

Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan’ın kızı Gevher Nesibe’nin vasiyeti üzerine, II. Kılıç Arslan ve I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in ortak saltanatları sırasında 1205-1206 yılında inşa edilen Kayseri Gevher Nesibe maristanı Selçukluların bilinen ilk şifahanesidir.

Bir dinin törenlerine ve tapınma biçimine ilişkin kuralların tümüne litürji denir. Litürji bir yapı olmadığı için doğru cevap E'dir.

Apsis; kilisenin doğusunda bulunan ve ibadetin yönünü gösteren bölümdür. Genellikle içten ve dıştan yarım yuvarlak ya içten yarım yuvarlak dıştan çok cep­ heli ya da hem içten hem dıştan çok cepheli olabilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Kiliselerdeyse üzerinde İsa’nın bedenini simgeleyen ekmeğin ve yine İsa’nın kanını simgeleyen şarabın bulunduğu, genellikle taştan ya da madenden yapılmış, dört ya da daha çok destekle taşınan, bir üst tabladan oluşan masaya altar denir. Doğru cevap C'dir.

Kubbeli bazilikaların Anadolu’da bilinen en iyi örnekleri; Alahan Doğu Bazilikası, Demre Aziz Nikoalos Kilisesi’dir. Başkent Konstantinopolis’te ise, Hagia Sophia ve Hagia Eirene Kilisesi’dir. Doğru cevap C'dir.

Bu yapılar, daire planlı, yani rotonda yapılara örnektir. Doğru cevap A'dır.

Antik Yunan’daki agora ile aynı işleve sahip bu mekanlara forum denir. Doğru cevap B'dir.

Khlamys, büyük bir dikdörtgen kumaşın omuzda fibula yardımıyla tutturulmasıyla oluşan ve tüm vücudu örten pelerindir. Doğru cevap B'dir.

Pyxid, mücevher, tütsü kutusu ya da kiliselerde saklama kabı olarak yapılmış yuvarlak, kare ya da dikdörtgen kutulardır. Üzerleri Yunan Roma mitolojisinden ya da Tevrat ve İncil’den konularla bezenmiş olabilir. Bu kutuların üzerinde dini konular olanları Röliker işleviyle de kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Erken Bizans dönemi cam sanatı söz konusu olduğunda değinilmesi gereken bir eser grubu da M.S. 578­636 yılları arasına tarihlenen “hacı kapları”dır. Suriye ve Filistin kökenli bu eserler, kalıba ü eme tekniği ile üretil­miş çokgen gövdeli şişelerdir. İçlerinden bazıları kulplu olan bu şişelerin üzeri İbrani ve Hıristiyan sembollerle bezelidir. Doğru cevap C'dir.

7. yüzyılda ise büyük kullanım gören betimleme ayakta figür tipleridir. İki ortak imparator sikke üzerinde betimlendiğinde, yaşça büyük olanı sakallı olma­sıyla ayırt edilir. Genç olan sakalsızdır. Bu iki ortak imparatordan yaşça büyük olanı geleneğe göre sikkeye bakanın solunda ve küçük olanı sağda yer alır. Doğru cevap E'dir.

Tahsil görmüş, kendisine danışılacak düzeyde kültüre sahip öğretmenlik yapabilen kişilere danişmend denilmektedir. Ahlat, İslam dünyasının en büyük kentlerinden biridir. Keşf'ul-Akabe, Mesnevi ve otomata ise yazılı eserlerdir. Bu durumda doğru cevap A şıkkıdır.

Selçuklu Sultanları, ticaret yolları üzerine kervansaraylar yaptırarak, kervan yollarının güvenliğini sağlayarak, Venedik, Ceneviz ve Kıbrıslılarla ticaret antlaşmaları imzalayarak ve tacirlerin serbest dolaşımını sağlayarak ekonomiyi ve ticareti canlandırmışlardır. Tacirlerin vergiden muaf tutulmaları ise söz konusu değildir. Bu durumda doğru cevap E şıkkıdır.

Moğol istilaları ile başlayan kitlesel göçlerin 13. yüzyılın başlarından itibaren Anadolu'ya yönelmesi, özellikle Horasan ve Irak gibi iki büyük kültür çevresinde yetişen çeşitli tasavvuf akımlarına ve tarikatlere mensup şeyh ve dervişlerin Anadolu Selçuklu topraklarına gelmesine neden olmuştur. Sonuç olarak doğru cevap A şıkkıdır.

Her beytin sonunda kafiyeden sonra tekrarlanan ek ve kelimelere redif; her beyti başlı başına kafiyeli ve başından sonuna kadar aynı vezinde olan manzumelere mesnevi; vezinli ve kafiyeli sözlere ise manzum denir. Gazellerin her beytinin sonunda kafiyeden sonra tekrarlanan ek ve kelimeleri bulunanlarına ise redifli gazel denmektedir. Bu durumda doğru cevap B şıkkıdır.

Taş ve tuğla gibi kargir malzemelerle örülerek inşa edilen taşıyıcı ayaklara paye adı verilmektedir. Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

Anadolu Selçukluları, çiniyi yapıların iç duvar kaplamalarında kullanmışlardır.Çini mozaik tekniği, Anadolu Selçuklular tarafından geliştirilmiş ve Anadolu'dan diğer İslam ülkelerine yayılmıştır. Çini imalatında, desenlerin renksiz şeffaf sır altına yapıldığı tekniğe lüster tekniği değil, sır altı tekniği denilmektedir.Anadolu Selçuklu seramiklerinin sırlı ve desenli olanları ise sgrafitto tekniği kullanılarak imal edilmiştir. Bu durumda doğru cevap C'dir.