ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI - Deneme Sınavı - 10

Selçukluların büyük divanında bulunan ve toprak hukuku ile ilgili olarak hâs ve iktâlarla ilgili işlemleri yapan dairenin hazırladığı, Sultanın verdiği  imtiyazları bildiren fermana Pervâne denir.

Tamamen taştan inşa edilmiş  yapının, minare gövdeleri sırlı ve sırsız tuğlalarla örülmüştür.
Bezemeleri, portalinde, köşe kulelerinde, pencere çerçevelerinde ve minare gövdelerinde
toplanmıştır.

İlhanlı Melik Şah Bey tarafından kardeşi Kiru Baltu oğlu Sultan Şah Bey adına
1327 yılında yaptırılan iki katlı Sivrihisar Alemşah Kümbeti, kare biçimli  bir alana oturur.

İbadet, eğitim ve barınma işllevlerinin bir arada toplandığı  camilere zaviyeli camii denir.

Kubbe, haç ya da çapraz tonoz örtülü, kare, çokgen ya da yuvarlak planlı olabilen, sütun ya da payelere atılmış  kemerlerle oluşturulan dışarıya  açık mimari kuruluşlara Baldeken  denir.

Kuran okutulan ve ezberletilen okullara Darülhuffaz denir.

Mevlânâ Celaleddin-iRumî’nin kurduğu tarikate mensup Mevlevilerin zikir ve
devran ayinleri yaptıkları tekkelere Mevlevihâne denir

Beylikler Dönemi’nde figürlü süslemeli mezar taşları  kalkmış, yerine dikdörtgen çerçeve içerisine al›nm›fl kemer biçimi verilmifl taşllarla üzerlerinde ölenin kimliğinin, ayet ve hadislerin yazdığı mezar taşları yontulmuştur.

Kurucu beylerinin soyadlarıyla anılan ve genel olarak beylikler adı altında toplanan bu küçük devletlerden ilkinin, I. Alâeddin Keykubad’ın Kırım seferini başarıyla yerine getiren ve Suğdak’ı fetheden Melikü’l-ümera Hüsameddin Çoban’a, 1227 yılında ıktâ olarak verdiği Kastamonu ve çevresinde, Selçuklu hakimiyetinde kurulan Çobanoğulları Beyliği (1227-1309) olduğu kabul edilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Selçukluların yanında yer alarak Babaî isyanını bastıran Germiyan oymağının 1241 yılı sonrasında, Kütahya ve Denizli taraflarındaki uç bölgelere yerleştirildikleri düşünülmektedir. Germiyanlı Kerimeddin Alişiroğlu Yakup Bey, Anadolu Selçuklu emiri olduğu sıralarda, adına izafeten Yakup İli denilen Ankara ve yörelerin den Kırşehir’e kadar uzanan bölgeye hakimdi. 1327 yılın dan sonra öldüğü tahmin edilen Yakup Bey’in yerine geçen oğlu Mehmed Bey, Kula ve Simav İlçelerini alarak Simav Gölü’ne sahip oldu. Germiyanoğullarının son hükümdarı II. Yakup, 1429 yılında ölünce, vasiyeti üzerine toprakları Osmanlılara geçti ve Germiyanoğulları Beyliği sona erdi. Doğru cevap C’dir.

Karamanoğulları, Germiyanoğulları ve Aydınoğullarının koruyuculuğun da eser veren bilgin ve şairler, Oğuz Türkçesinin yazı dili olarak gelişmesine öncülük etmişlerdir. Karamanoğlu Mehmed Bey’in, çarşıda, pazarda, divanda ve dergâhta Türkçe kullanılacağı yolundaki ünlü fermanı, Oğuz Türkçesinin gelişmesine dayanak oluşturmuştur. Karamanoğulları devrinde, Konya, Karaman ve Kırşehir çevresinde Türkçe eserler verilmiştir. Selçukluların çöküşe geçtiği dönemde Konya’da medrese tahsili gördüğü tahmin edilen, Yunus Emre, Farsçadan Türkçeye geçiş devrinin ünlü sufî şairidir. Beylikler Dönemi’n de yazı dilinin temelini Oğuz Türkçesi oluşturmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Aydınoğulları Beyliği’nde Hacı Paşa adıyla ünlenen Celâlüddin Hızır, Türkçe bir tıp kitabı yazmıştır. Doğru cevap D’dir.

Beylikler Dönemi sanatı beyliklerin bıraktıkları mimari eserler yoluyla tanınabilmektedir. Karasioğulları ile İnançoğullarının sikkelerinden başka maddi eserleri bilinmemektedir. Selçuklu emiri olarak yaptırdığı birçok eser bulunan Muinüddin Süleyman Pervâne’den sonra Sinop’ta inşa edilen yapılar Pervâneoğullarına bağlanmaktadır. Aynı şekilde Selçuklu mimarisinin başyapıtları arasında yer alan bir çok eser yaptırmış bulunan Sahip Ata Fahreddin Ali’nin ailesi tarafından kurulan Sahipataoğulları Afyon’da eserleri bulunmaktadır. Karamanoğulları, sahip oldukları kentlerin mevcut surlarını kuvvetlendirmiş, gerekli gördükleri yerleşimleri yeni surlarla çevrelemiş cami, mescit, medrese, imaret, tekke, zaviye, han, hamam, türbe, köprü, çeşme, köşk ve kasırlar yaptırmışlardır. Candaroğulları, Kastamonu, Sinop, Çankırı, Taşköprü, Araç, Devrekâni’de cami, medrese, imaret, türbe, han, hamam, köprü ve çeşmeler yaptırmış ve ahşap sanatında çok gelişmiş eserler vermişlerdir. Karakoyunluların özgün özelliklere sahip Van Ulu Camii günümüze harabe olarak gelebilmiştir. Karakoyunluların mezar yapılarından günümüze gelebilen Gevaş Halime Hatun Kümbeti, Ahlat Erzen Hatun Kümbeti, Patnos Anonim Kümbet, Erciş Kadem Paşa Hatun Kümbeti’nin yanı sıra Erciş, Adilcevaz, Ahlat,
Avnik ve Erzurum’un bazı bölgeleri ile Erzincan’da görülen mezar taşı olarak kullanılan koyun/koç heykelleri bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Kârgir destek ve kemerlerle taşınan farklı örtü türlerine sahip değişik ölçülerde kare ya da dikdörtgen biçimli birimleri bulunan çok bölüntülü camileri tek başına Eretnaoğullarının Niğde Sungur Bey Camii temsil etmektedir. İç mekânın düzeni, kaburgalı doğu portali, her iki portalin kapı açıklıklarının üstünde ve batı cephede yer alan pencereleri Gotik üslûbundadır. Doğu portalin iç yan yüzlerin de 12 hayvanlı Türk takviminden alınmış yüksek kabartma hayvan figürlü bezemeler bulunmaktadır. Doğru cevap A’dır.

İmaret, erken Osmanlı Dönemi’nde dinsel yapılara genel olarak imaret denilmektedir. Daha sonraları hayır kurumlarına imaret denilmiş, giderek sadece yoksullara yemek dağıtılan yerlerin adı olmuştur. Selçuklu döneminde ise, her türlü yapıya imaret denilmekteydi. Tabhane, çok işlevli zaviyeli camilerin ibadet alanının iki yanında yer alan barınma ve toplantı amacıyla kullanıldığı düşünülen mekânlara tabhane denilmektedir. İç bükey yüzeyli küçük prizmatik ögelerin, birbirleri üstüne derece derece taşarak bindirilmek suretiyle dizildiği üç boyutlu mimari ögelere mukarnas denilmektedir. Kuran’ın belli kural ve işaretlere göre okunmasının öğretildiği dini yapılara darül-kurra denilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Anadolu Selçukluların tezhip ve cilt üslubu, Batı Anadolu Beylikleri, Germiyanoğulları, Karamanoğulları, Karakoyunlular ve Akkoyunlularda gelişerek devam etmiştir. Karakoyunlular, 1440-1470 yılları arasındaki 30 yılda, birçok yazma eseri resimlemişlerdir. Karakoyunlu hükümdarı Cihanşah ve oğlu Pir Budak döneminde belirli motif ve biçimsel kalıpları olan yeni bir minyatür üslubu yaratılmıştır. Şiraz ve Bağdat’ta biçimlenen, Karakoyunlu resim üslubunun biçimsel özellikleri, ilkin Şiraz’da ortaya konulmuştur. Şiraz minyatürlerinde sadelik, minyatür geleneğine bağlılık ve simetri dikkati çeker. Doğru cevap C’dir.

14. yüzyılda Kütahya, İznik gibi önemli bir seramik ve çini üretim merkezidir. 14. yüzyılın ortalarından 15. yüz yılın ortalarına kadar Kütahya seramik ve çinilerinde kırmızı hamur kullanmıştır. Kalın sır altında astar yoktur. 15. yüz yılın ikinci yarısından sonra, sarımsı beyaz sert ve sık sokulu hamur kullanılmaya başlanmıştır. Kütahya’da 13. yüzyıl sonunda Milet işi adı verilen seramiklerin üretimine başlandığı kanıtlanmış olmakla beraber Osmanlı Dönemi öncesine ait seramik örnekleri günümüze gelmemiştir. Doğru cevap C’dir.

Selçuklu ahşap işçiliği teknik ve bezeme olarak Beylikler Dönemi’nde de sürdürülmüştür. Beylikler Dönemi’nde ahşap tekniklerine kakma ve tarsî adıyla anılan iki yeni teknik eklenir. Kakma tekniği, ahşap yüzeylerin yuvalarına tek parçadan oluşan başka bir malzemenin kakılması esasına dayanmaktadır. Tarsî tekniği, ahşap yuvalara birden fazla değişik malzemeden oluşturulmuş mozaik biçimli süslemelerin yapıştırılması esasına dayanmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Erken Dönem Osmanlı mimarisi, mekan-kubbe-kütle ilişkisi ve mimari problemlerin örneklerle ele alındığı bir dönemdir. Erken Osmanlı dönemi olarak tanımladığımız Osmanlı Devletin kuruluşundan İstanbul’un fethine kadar olan süreç aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş ve yükselme döneminin başlangıcı olarak da tanımlanabilir. Bu dönemin eserlerini, aynı zamanda Klasik Dönemin hazırlayıcı örnekleri olarak da değerlendirmek gerekir. Doğru cevap E'dir.

Erken Osmanlı Dönemi’nden günümüze gelen yapıların çoğunluğu dini mimari örnekleridir. Bursa ve Edirne bu dönemin iki önemli başkenti olarak değerli örneklere ev sahipliği yapar. Gerek plan gelişimi açısından, gerekse malzeme- teknik ve üslup açısından yapıları değerlendirmek daha doğru olacaktır. Bu dönemden günümüze gelen yapıların çoğunluğu camilerdir. Cami; İslami inancın ibadet mekânıdır. Cami sadece ibadet mekânı olmayıp en önemli toplanma alanıdır ve sosyal, siyasi olaylarında konuşulup, tartışılacağı yerdir. Caminin, Cuma namazlarının kalabalık cemaatine de hizmet vermesi amaçlanır. Doğru cevap D'dir.