ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI - Deneme Sınavı - 17

Karamanoğulları, Germiyanoğulları ve Aydınoğullarının koruyuculuğunda eser veren bilgin ve şairler, Oğuz Türkçesinin yazı dili olarak gelişmesine öncülük etmişlerdir. Karamanoğlu Mehmed Bey’in, çarşıda, pazarda, divanda ve dergâhta Türkçe kullanılacağı yolundaki ünlü fermanı, Oğuz Türkçesinin gelişmesine dayanak oluşturmuştur. Karamanoğulları devrinde, Konya, Karaman ve Kırşehir çevresinde Türkçe eserler verilmiştir.

II. Yakup Bey, İlim ve fikir adamlarını korumuş, Türkçe dilinin gelişmesine yardımcı olmuştur. Kaleme aldığı Türkçe imaret vakfiyesi dil ve gramer açısından 15. yüzyılın ilk yarısından kalan değerli bir belgedir. Batı Anadolu’da kurulan denizci beyliklerinden Aydınoğulları Birgi, Tire, Selçuk ve İzmir’de pek çok mimari eserler yaptırmışlardır. İsa Bey’in Selçuk’ta yaptırttığı İsa Bey Camii özgün özelliklere sahip bir Aydınoğulları eseridir.

İlhanlı veziri Sahip Şemseddin Cüveynî’nin 1271-1272 yılında darülhadis olarak yaptırdığı Sivas Çif­te Minareli Medresesi’nin günümüze sadece giriş cephesi gelebilmiştir. Kazı çalışmaları sonunda yapının, revaklı açık avlulu, dört eyvanlı ve iki katlı olduğu anlaşılmıştır. Cephe düzeni ve bezemeleri açısından özgün özellikler taşır.

Ahşap Direkli Camileri, Çobanoğullarının Kastamonu Atabey Gazi Camii (1273), Eşrefoğullarının Beyşehir Ulu Camii (1296), Sahipataoğullarının Afyon Ulu Camii (1341-1342), Candaroğullarının Kasabaköy Mahmud Bey Camii (1366), Karamanoğullarının Niğde Şah Mescidi (1413) ve Karaman İlisra Camii (15.yy) yapıları temsil ederler.

Mihrap önü karesinin güney sütunları ile kuzeyindeki iki payenin, doğu ve batı çaprazlarındaki payelere sivri kemerlerle bağlanmalarıyla mihrap önünde oluşturulan sekizgen tabanlı baldaken kubbeyle örtülmüştür. Yapının minberi kündekâri tekniklidir.

Akkoyunlu resim üslubu, Karakoyunlular gibi Şiraz’da gelişmiş, Şiraz ve Tebriz merkezlerinde biçimlenmiştir. Karakoyunlu minyatürlerinde karakteristik özellikleri belirlenen Türkmen resim üslubunu Şiraz’da tekrarlayan Akkoyunlular, Tebriz’de çok daha farklı bir saray üslubu geliştirmişlerdir. Tebriz’deki atölyelerde çalışan sanatkârlar, Timurlu dönemi Herat resimleri gibi üstün sanat özellikli eserler hazırlamış, farklı üslup ve teknikler deneyerek, yeni arayışlara yönelmişlerdir.

14. yüzyılda Kütahya, İznik gibi önemli bir seramik ve çini üretim merkezidir. 14. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın ortalarına kadar Kütahya seramik ve çinilerinde kırmızı hamur kullanmıştır. Kalın sır altında astar yoktur. 15. yüzyılın ikinci yarısından sonra, sarımsı beyaz sert ve sık sokulu hamur kullanılmaya başlanmıştır. Kütahya’da 13. yüzyıl sonunda Milet işi adı verilen seramiklerin üretimine başlandığı kanıtlanmış olmakla beraber Osmanlı Dönemi öncesine ait seramik örnekleri günümüze gelmemiştir.

İbn Batuta 14. yüzyılın başlarında, koyun yününden dokunan Aksaray halılarının benzersizliğini ve bordürleri altın tellerle dokunan Denizli’nin (Lâdik) pamuklu kumaşlarıyla halılarını övmektedir.

Sultan I. Alâeddin Keykubad tarafından uç bölgelerine yerleştirilen gruplardan oluşan beyliklerin ilki, Çobanoğlulları Beyliğidir.

Eretnaoğulları Beyliğinin denize sınırı yoktur.

Beylikler Dönemi’nde yazı dilinin temelini Oğuz Türkçesi oluşturmaktadır.

Şeyhoğlu Mustafa'nın Osmanlı Sultanı Yıldırım Beyazıt'a sunduğu aruz vezniyle kaleme alınmış Türkçe mesnevi, Hurşîd-nâme'dir.

Germiyanoğulları Beyliği’nde yetişen ve Osmanlı Devleti’nin ilk hekimbaşısı olarak bilinen kişi, Şeyhi'dir.

Kur’an-ı Kerim’in Türkçeye çevrilmesi, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan döneminde gerçekleşmiştir.

Celâlüddin Hızır tarafından Türkçe bir tıp kitabının yazıldığı; İbni Baytar’ın Farsça yazılmış tıp kitabının Türkçeye çevrildiği; Tutmacı
isimli bir şairin sağlıklı beslenmeye değinen Farsça bir eseri Tabîat-nâme adıyla Türkçeye çevirdiği beylik Aydınoğullarıdır.

Bozok Kanunnamesi olarak bilinen, ceza, arazi ve vergi konusunu ele alan kanunname, Dukladiroğulları tarafından yapılmıştır.

Çok işlevli zaviyeli camilerin ibadet alanının iki yanında yer alan barınma ve toplantı amacıyla kullanıldığı düşünülen mekânlara verilen isim tabhanedir.

Eğirdir Taş Medresesi, Hamidoğlu Dündar Bey tarafından yaptırılmıştır.

Osman Bey, Bizans devletinin yaşadığı yönetim kavgalarından faydalanarak sürekli beyliğin sınırlarını genişletir. Bu dönemde Ahi şeyhlerinden Şeyh Edebali’nin kızı Mal Hatun ile evlenir ve bu evlilik sonucu Osman Bey, Ahi topluluğunun da desteğini kazanır.

İlk dönemlerde mekânı tek büyük kubbe ile örterek mekân bütünlüğü sağlamak endişesi yoktu. Küçük mekânlar birbiri ile ilişkili olarak, çeşitli görevleri yerine getiren tek kütle olarak düzenlenebiliyordu. Bu düzenlemeler Erken Osmanlı mimarisinin özelliği olan Kanatlı, Zaviyeli, Ters T; Tabhaneli gibi işlevlerine göre isimlendirilen mimari biçimlenmeyi yaratacaktır. Bu yapı formunda, tek yapının bünyesindeki her bölüm kubbe, tonoz, düz çatı gibi değişik örtü elemanlarına sahip olabilir, ancak Osmanlı mimarisinde tercih edilen örtü sistemi kubbedir.