OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI - Deneme Sınavı - 2

Koçi Bey’e ait olan risale en meşhuru olanıdır. Koçi Bey, devletin uğradığı askerî bozgunlarla iç isyan ve karışıklıkların sebepleri ve devlet işlerinde alınması gerekli ıslahat tedbirleri hakkında IV. Murad’a (1623-1640) takdim ettiği layihada timar sistemindeki bozuklukları etraflıca ele almıştır.

Orhan Gâzi’nin oğlu Şehzade Süleyman ilk beylerbeyi idi. Onun ölümünden sonra bu makama Lala Şahin Paşa getirilmiştir. Fakat bir süre sonra I. Murad zamanında, vezir Çandarlı Halil Paşa’nın ordu kumandanlığını da üzerine almasıyla beylerbeyilerin ehemmiyetleri biraz azalmışsa da nüfuzları devam etmiştir.

Sâlyânesiz eyaletler: Sâlyânesiz eyaletler timar sisteminin uygulandığı eyaletlerdi. Buralarda tahrir yapılıyor ve tahrir sırasında eyaletin geliri has, zeamet ve timar şeklinde dirliklere ayrılıyordu.

Sübaşı da ordu komutanı demektir. Kelime Osmanlı devrinde subaşı haline gelmiştir.

Geliri 100 bin akçe ve yukarısı olan dirliklere has denilmiştir.

Zeamet, geliri 20 bin ila 99.999 akçe arasında olan dirliklere verilen isimdir

Timar, genel olarak geliri en fazla 19.999 akça olan dirliklere denilmektedir

Yeniçeri ortalarının veya acemi oğlanlarının yayabaşı adlı zabitlerine verilecek timarlar 20-30.000 akçelik olurdu.

Devlet düzeninin bozulmasının sebepleri ve nasıl düzeltileceği konusunda
yazılmış risalelerden en meşhuru ise Koçi Bey’e ait olanıdır.

Orhan Gâzi’nin oğlu Şehzade Süleyman ilk beylerbeyi idi.

Orhan Gâzi’nin oğlu Şehzade Süleyman ilk beylerbeyi idi. Onun ölümünden sonra bu makama Lala Şahin Paşa getirilmiştir.

Sâlyânesiz eyaletler ise timar sisteminin uygulandığı eyaletlerdi.

Sancakbeyi, sancağındaki timarlı sipâhilerin ve zâimlerin tabii komutanıdır

Kadıların tayin işleri kadıaskerlere aitti.

Geliri 100 bin akçe ve yukarısı olan dirliklere has denilmiştir. Bunlar başta padişah olmak üzere şehzadeler, veziriazam, vezirler, valde sultan ve padişa­hın kız kardeşleri ve kızları ile beylerbeyileri, sancakbeyileri gibi yüksek dereceli devlet adamlarına tahsis edilmektedir.

Serbestiyet üzere timar tasarruf eden dirlik sahiplerinin diğer bir gelir kaynağı da kaçak köle ve cariyelerin yakalanmasından alınan “muştuluk” (müjdelik) adı altında alınan harçlardı. Kaçak köleyi bulan kimse onu bu işlerle meşgul yavacıya teslim ederek ufak bir ücret alırdı.

Bu sebeple, Batı Avrupa memleketlerinin derebeylik düzeninde olduğu gibi, pazarlarda belirli bir müddet için yalnız timar sahiplerinin ürünlerinin satılması mecburiyeti ortaya çıkmıştır. Bağların mahsulünden aynî olarak şıra öşrü alınan bölgelerde de benzeri bir du­rum söz konusudur. Sipahi, şırasını kolaylıkla satabilmek için, halkın şıra küpü veya fıçılarını mühürleyerek bir müddet için pazarda tek satıcı olarak kalmak im­tiyazını kullanırdı. Monopolya tutmak tabir edilen bu tekel hakkının Filibe civa­rındaki padişah haslarında bulunan pirinç ziraatı sahaları için de tatbik edildiği görülmektedir.

Sipahi timarında, doğrudan doğruya sipahi tarafından iş­letilen ve “kılıç yeri” tabir edilen “hassa çiftlikler” ve “hassa çayırlar” vardı. Hatta bazen değirmen, bağ ve bahçe de hassa olabilmektedir. Bizzat sipahiler tarafından işletilen bu çiftliklerin kökeni, Osmanlı öncesinde mevcut olan mâlikâne siste­mine dayanmaktadır. Sipahinin kendisi ve ailesi efradı meşgul olmadığı takdirde hassa çiftlikler, sipahi tarafından kiraya verilebilirdi. Bu tür tarla, çayır, bağ ve değirmenler, sipahinin mutlak mülkü değildi. Çünkü sipahi bunları satamazdı. Bunlar timarın “kılıç yeri”ne bağlı demirbaşları idi.