OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI - Deneme Sınavı - 13

Osmanlı sultanlarından ilk defa vakıf kuran Orhan Bey (öl. 1362) olmuştur.

Buna göre doğru cevap B (Orhan Bey) şıkkıdır.

Aynıyla intifâ olunan vakıf­lar; câmi, mescid, medrese, mektep, daru’ş-şifâ (hastahâne), imârethâne (aş-evi), tekke, zâviye, misâfirhâne, kütüphâne, köprü, çeşme, sebil gibi yapılardan oluşan kuruluşlar bu türdendir.

Buna göre doğru cevap C (Medrese) şıkkıdır.

Gelirleriyle intifâ olunan vakıf­lar; arâzî, han, hamam, dükkân, binâ, para ve benzeri mal ve mülklerdir.

Buna göre doğru cevap E (Han) şıkkıdır.

Vakfeden Kişide Bulunması Gereken Şartlar
a. Öncelikle vakıf yapan kişinin (vâkıfın), temlik ve teberrua ehil olması gerekir. Başka bir deyişle akıl sâhibi, erginlik (bülûğ ve rüşd) çağına erişmiş ve hür olması lâzımdır. Henüz çocuk sayılan yaştakilerin, akıl yönünden problemli (deli) ve ne yaptıklarını bilemeyecek derecede yaşlı (bunamış) olanların yapacakları vakıf­lar, geçerli sayılmaz.
b. Vakıf yapanın kişinin, her hangi bir borç veyâ müsrif­lik yüzünden, kendi malını kullanma yetkisi hâkim tarafından elinden alınmış (mahcûr) olmaması gerekir.
c. Vakıf yapan kişi, yaptığı işi, her hangi bir zorlama ile değil, kendi rızâsıyla yapmalıdır.
d. Vakıf yapan kişi, vakfettiği malı, mülkü, parayı, bir çıkar gözeterek değil, sâdece hayır ve sevap kazanma düşüncesiyle yapmalıdır. Çünkü gerçek bir vakfın amacı, Allâh’ın rızâsı ve kişinin içinde yaşadığı toplumun faydalanmasıdır.

Buna göre doğru cevap E (Hepsi) şıkkıdır.

Vakfedilen Malda Bulunması Gereken Şartlar
a. Kişinin vakfedeceği mal-mülk, vakfın gerçekleştirildiği sırada bizzat kendi mülkiyetinde olmalıdır. Kişi, kendi mülkü olmayan, başkasına âit bir malı vakfedemez.
b. Vakfedilen mal, borç veya herhangi bir menfaate dayalı olmamalıdır.

c. Vakfedilen malın ev, dükkân, tarla gibi gelir getiren türden mülk veya mülkler olması gerekir. Vakfın sürekliliği için bu husus çok önemlidir. Sürekli gelir getirmeyen, bir süre sonra bitecek olan vakıf, sunulması arzulanan hizmetlerin aksamasına sebep olacaktır.
d. Gerçekleştirilen vakfın, sonradan vazgeçme veya başka bir yöne tevcih gibi bir şart taşımaması, hukukî ifâdesiyle muhayyerlik şartıyla sakatlanmaması lâzımdır. Başka bir deyişle, vakfın esâsı mutlak ve ebediyyen tahsîse dayandığı için, vakfı yapan kişinin “gerekli gördüğüm takdirde yaptığım vakfı iptal edebilirim” türünden bir şart ileri sürmemesi gerekir.
e. Vakfedilecek mülk binâ veya ağaç türünden bir mal ise, yıkılmaya veya sökülmeye mahkûm olmamalıdır. Vakfedilecek mülkler, bir müesseseyi ayakta tutmak, onun sürekli hizmet üretmesini sağlamak üzere ve gelir getirmesi maksadıyla tahsis edilecekleri için, bir süre sonra yıkılmaları veya kesilmeleri durumunda söz konusu gelir de elde edilemeyeceğinden, tahsis edildiği müessesenin hizmet üretmesi sekteye uğrayacak demektir. Dolayısıyla, bu türden vakfedilecek mülkler, süreklilik taşıyacak nitelikte olmalıdır.
f. Vakfedilen mülkün gelirlerinden faydalanacak olanların, hukukî ifâdesiyle meşrûtun-lehinin belirtilmesi lâzımdır. Yapılan vakıf­tan kimlerin veya hangi müessesenin faydalanacağı açıkça belirtilmeden vakıf yapılması mümkün değildir.

Buna göre doğru cevap E (Hepsi) şıkkıdır.

Vakfiyenin tescil belgesinde kadının mührü ile tescil işlemine şâhit olan kişilerin (şuhûdü’l-hâlin) isimleri bulunur.

Buna göre doğru cevap C (Kadı) şıkkıdır.

Haremeyn Nezâreti: Haremeyn (=iki harem, iki kutsal şehir) kelimesi, İslâm dîninin iki kutsal şehri olan Mekke ve Medine’yi nitelemek için kullanılmıştır.

Buna göre doğru cevap D (Mekke-Medine) şıkkıdır.

Evkâf-ı Haremeyn Müfettişliği: Haremeyn Nezâreti’nin kuruluşuyla birlikte ortaya çıkmış bir dâire idi. Vakıf­larla ilgilenen diğer müfettişliklerden ayrı çalışan ve nezâretin idâresi altında bulunan vakıf­ların hukukî işleriyle uğraşırdı.

Buna göre doğru cevap A (Evkâf-ı Haremeyn Müfettişliği) şıkkıdır.

Osmanlı devletinin klâsik döneminde vakıf­ların idâresiyle meşgul olan kuruluşlar;

Haremeyn Nezâreti, Şeyhülislâm Nezâreti, Tophâne Ümerâsı Nezâreti, İstanbul Kadıları Nezâreti

Buna göre doğru cevap D (Kazasker Nezareti) şıkkıdır.

Evkâf Nezâreti 1826 yılında kurulmuştur.

Buna göre doğru cevap E (XIX. yüzyıl) şıkkıdır.

Maddî imkânları uygun olan insanlar, içinde yaşadıkları topluma faydalı olmak, çevrelerinde yaşayan ve ihtiyaç içinde kıvranan insanların sıkıntılarını gidermek sûretiyle mânevî bir huzûra kavuşmayı arzulamışlardır. Sırf bu sebepledir ki, vakıf yoluyla kurulan ve topluma hizmet sunan müesseselere, İslâm dünyâsında ve bilhassa Osmanlı kaynaklarında hayrât denilmiştir. Hayrât, hayır işlemek ve karşılığında Allâh’ın rızâsını, dolayısıyla sevap kazanma düşüncesiyle kurulan müsseselerin tamâmının ortak adı olmuştur.

Osmanlı döneminde vakıf kurma geleneği, devlet henüz bir beylik durumunda iken başlamıştı. Beyliğin sınırlarının genişleyip bir devlet hâline dönüşmesi sürecinde, imkânların da genişlemesiyle, Osmanlı topraklarına katılan şehirlerde peşpeşe vakıf müesseseler kurulmaya başlandı. Osmanlı sultanlarından ilk defa vakıf kuran Orhan Bey (öl. 1362) olmuştur. Kendisinin ikinci Osmanlı hükümdârı olması dolayısıyla, kurmuş olduğu vakıf­lar son derece önemlidir.

Vakıflar, temelde iki ana gruba ayrılır. Birincisi, doğrudan hizmet üreten vakıflar; ikincisi ise, birinci grupta yer alan vakıfları ayakta tutmak ve hizmet üretmelerini sağlamak üzere kurulan vakıflardır. Birinci grupta bulunanlara, aynıyla intifâ olunan vakıflar denir ki câmi, mescid, medrese, mektep, daru’ş-şifâ (hastahâne), imârethâne (aş-evi), tekke, zâviye, misâfirhâne, kütüphâne, köprü, çeşme, sebil gibi yapılardan oluşan kuruluşlar bu türdendir. İkinci grupta yer alan vakıflar ise gelirleriyle intifâ olunan vakıflar adıyla bilinir; bunlar diğer vakıfların finans kaynaklarıdır, birinci grupta yer alan vakıf müesseselerini ayakta tutmak için, onlara gelir sağlarlar. Arâzî, han, hamam, dükkân, binâ, para ve benzeri mal ve mülklerin vakfedilmeleri bu türdendir.

Vakıf kurucusu (vâkıf) tarafından hazırlanan ve aynı zamanda hukukî belge niteliği taşıyan nizâm- nâmelere vakfiye denir. Vakfiyeler, yukarıda belirtildiği şekilde, vakıf kurucusunun talebi üzerine kadı (mahkeme) tarafından tescil ve sicil defˇterine kaydedildikten sonra resmiyet kazanırlardı.