OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI - Deneme Sınavı - 18

Defterhane: Osmanlılarda arazi ve timar kayıtlarıyla ilgili defterlerin saklandığı devlet dairesidir.

ultanlar tarafından kurulan vakıf­ların nâzır ve mütevellî ismiyle bilinen iki üst yönetici bulunurdu. Ancak, vakfın fiilî idâresi mütevellî tarafından yürütülür, nâzır ise mütevellînin de üzerinde yer alarak, bir tür üst kontrol vazîfesi görürdü. Kâtip, câbî (tahsildar), mu’temed gibi vakfın büyüklüğüne göre sayıları değişen hizmetliler, vakfın idârî ve mâlî işlerinin yürütülmesinde mütevellîye yardımcı olurlardı. Vakıf­ların idâresi konusunda mütevellî, yüzyıllar boyunca ismi ve rolü değişmeyen tek yönetici olmuştur. Bu umûmî yapı, 1826’da Evkâf Nezâreti’nin kurulmasına kadar devam etmiştir.

Sosyal hizmetleri îfâ eden vakıf­lar: Hastahaneler, dâru’ş-şifâlar, kervansaraylar, imâretler (aş-evleri), dâru’l-acezeler (yaşlı ve kimsesizlerin sığındıkları yerler), kör evleri, çocuk emzirme yurtları, cüzamlı yurtları ve benzerleri bu tür vakıf­lar tarafından kurulmuştu.

Vakıf (vakf), Arapça bir kelimedir. Sözlükte durdurmak, alıkoymak, hapsetmek
mânâlarına gelir. Doğru cevap D'dir.

Orhan Bey, ayrıca vakıf sistemi çerçevesinde İznik’te bir medrese kurmuş, bu ilk Osmanlı medresesinin giderlerinin karşılanması için yeterli miktarda gayr-i menkul vakfetmişti. Doğru cevap A'dır.

İkinci grupta yer alan vakıf­lar ise gelirleriyle intifâ olunan vakıf­lar adıyla bilinir; bunlar diğer vakıf­ların finans kaynaklarıdır; birinci grupta yer alan vakıf müesseselerini ayakta tutmak için, onlara gelir sağlarlar. Arâzî, han, hamam, dükkân, binâ, para ve benzeri mal ve mülklerin vakfedilmeleri bu türdendir. Bu tür vakıf­lara, Osmanlı döneminde gerçek vakıf (asl-ı vakf) denmiştir. Bunlara vakıf gelirleri (akârât) demek de mümkündür. Doğru cevap B'dir.

Mütevelli: Vakıf işlerini idare etmek üzere tayin olunan zat. Mütevelli için gerekli vasıfları haiz olan herhangi bir şahıs mütevelli olabilir. Doğru cevap C'dir.

Tahsîs ve irsâd kabîlinden olmayan, yâni kişinin gerçekten kendi mülkü olan bir malı gelir kaynağı olarak bir hayır kuruluşuna vakfetmesine ise, vakf-ı sahîh (gerçek vakıf) denmiştir. Sahîh vakıflar, kurucusu ve hükümdar da dâhil, kimsenin müdâhale edemeyeceği nitelikte bulunmaları dolayısıyla bu isimle anılmışlardır. Doğru cevap D'dir.

Vakfeden Kişide Bulunması Gereken Şartlar
a. Öncelikle vakıf yapan kişinin (vâkıfın), temlik ve teberrua ehil olması gerekir. Başka bir deyişle akıl sâhibi, erginlik (bülûğ ve rüşd) çağına erişmiş ve hür olması lâzımdır. Henüz çocuk sayılan yaştakilerin, akıl yönünden problemli (deli) ve ne yaptıklarını bilemeyecek derecede yaşlı (bunamış) olanların yapacakları vakıf­lar, geçerli sayılmaz.
b. Vakıf yapanın kişinin, her hangi bir borç veyâ müsrif­lik yüzünden, kendi malını kullanma yetkisi hâkim tarafından elinden alınmış (mahcûr) olmaması gerekir.
c. Vakıf yapan kişi, yaptığı işi, her hangi bir zorlama ile değil, kendi rızâsıyla yapmalıdır.
d. Vakıf yapan kişi, vakfettiği malı, mülkü, parayı, bir çıkar gözeterek değil, sâdece hayır ve sevap kazanma düşüncesiyle yapmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Vakfedilen mülkün gelirlerinden faydalanacak olanların, hukukî ifâdesiyle meşrûtun-lehinin belirtilmesi lâzımdır. Yapılan vakıf­tan kimlerin veya hangi müessesenin faydalanacağı açıkça belirtilmeden vakıf yapılması mümkün değildir. Doğru cevap B'dir.

Sosyal hizmetleri îfâ eden vakıf­lar: Hastahaneler, dâru’ş-şifâlar, kervansaraylar, imâretler (aş-evleri), dâru’l-acezeler (yaşlı ve kimsesizlerin sığındıkları yerler), kör evleri, çocuk emzirme yurtları, cüzamlı yurtları ve benzerleri bu tür vakıf­lar tarafından kurulmuştu. Doğru cevap E'dir.

Tophâne Ümerâsı Nezâreti: Sultan Bâyezid, Hamidiye, Lâleli, Selîmiye, Mihrişâh Vâlide ve Sultan II. Mahmud vakıf­larının mülhakât ve mukâtaatından oluşmakta ve Darphâne tarafından idâre edilmekteydi

Evkâf Nezâreti’nin birimlerinden olan Kîsedârlık, vakıf­larla ilgili bütün yazışmaları
(i’lâm, takrîr ve inhâları) yürütmekten sorumluydu. Doğru cevap D'dir.

Vakıf (vakf), Arapça bir kelimedir. Sözlükte durdurmak, alıkoymak, hapsetmek mânâlarına gelir. Terim olarak, İslâm’ın ilk dönemlerinden XX. yüzyılın başlarına kadar İslâm ülkelerinin sosyal ve ekonomik hayâtında önemli roller oynayan dînî ve hayrî müesseselerin adı olarak kullanılmıştır.

Ribat sıınırları düşman saldırısından korumak amacıyla teşkilatlanmış olan askerler için hudut boylarında inşa edilen kışla ve tekkeler; müstahkem yapılardır.

Daha önce Anadolu’ya gelip yerleşen ve İslâm dünyâsının bir parçası olan Müslüman Türklerin yaşayış tarzları, ahlâk, iktisat, örf, âdet ve diğer uygulamaları Osmanlılar tarafından yadırganmadan iktibas edildi; geliştirildi ve en yüksek seviyesine çıkarıldı. Osmanlılar, Abbâsî İmparatorluğu’nun vakıf uygulamalarını olduğu kadar, Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçukluları’nın uygulamalarını da devraldılar; bu devletlerin çok zengin teşkilât ve müesseselerinden geniş ölçüde faydalanma imkânı buldular

Han ikinci hizmet üreten vakıfları ayakta tutan kurumlardan biridir.

İkinci grupta yer alan vakıf­lar ise gelirleriyle intifâ olunan vakıf­lar adıyla bilinir; bunlar diğer vakıf­ların finans kaynaklarıdır; birinci grupta yer alan vakıf müesseselerini ayakta tutmak için, onlara gelir sağlarlar. Arâzî, han, hamam, dükkân, binâ, para ve benzeri mal ve mülklerin vakfedilmeleri bu türdendir.

B şıkkındaki önerme yanlıştır. Vakıf yalnızca hayır için kurulur; gelir beklentisi olmaz.

Vakıf kurucusu (vâkıf) tarafından hazırlanan ve aynı zamanda hukukî belge niteliği taşıyan nizâm-nâmelere vakfiye denir.