OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 20

İnce ünsüz harfler şunlardır: ب be, ت te, ث se, ج cim, چ çim, د dal, ذ zel, ر rı, ز ze, س sin, ش şın, ف fe, ك kef, گ gef, ل lam, م mim, ن nun, و vav, ه he, ی ye.

A seçeneğindeki kelimede yer alan  ژ je sesi Farsçada bulunur. Diğer seçeneklerde böyle bir durum yoktur. Dolayısıyla bu ejder kelimesi Arapça değildir.

Farsça’ya özgü dudaksıl (labial) bir خvardır. Dudakların yuvarlaklaştırılmasıyla çıkarılır. Sesin bu niteliğini belirtmek için önüne her zaman bir و vav yazılır: خويش h^vîş “kendi”, خواب h^vâb “uyku”, خوان h^vân “sofra”, خواجه h^vâce, استخوان üstüh^vân “kemik” gibi. Bu و vav bir ünlü ya da ünsüz sesi göstermediği için “okunmayan vav” (vâv-ı ma‘dûle) diye anılmıştır. Bu durum yalnızca A seçeneğinde bulunur. B, C ve D seçeneklerindeki و harfi okunmaktadır. E seçeneğinde ise zaten و harfi yoktur.

خFarsça’ya özgü dudaksıl (labial) bir خ vardır. Dudakların yuvarlaklaştırılmasıyla çıkarılır. Sesin bu niteliğini belirtmek için önüne her zaman bir و vav yazılır: خويش h^vîş “kendi”, خواب h^vâb “uyku”, خوان h^vân “sofra”, خواجه h^vâce, استخوان üstüh^vân “kemik” gibi. Bu و vav bir ünlü ya da ünsüz sesi göstermediği için “okunmayan vav” (vâv-ı ma‘dûle) diye anılmıştır. Bu durum yalnızca C seçeneğinde bulunmaktadır. Dolayısıyla bu kelime Farsçadır. Diğerlerinde be’s “beis”, ramazan, şuûr ve şâir kelimelerinde böyle bir durum yoktur. Bunlar da Arapçadır.

Harflerin kelime içindeki durumları değerlendirmeye alınmamıştır. Bunun sebebi bir ünsüz sesin olağan olarak bir hecenin ya başında, ya da sonunda bulunabilmesidir. Bununla birlikte sonu çift ünsüzlü alıntı kelimelerde iç ses olarak yer alabilirler. Ancak bu durumda Türkçe’de çoklukla iki ünsüz arasına bir dar ünlü gelir ve tek heceli kelime iki heceli olurken ilk ünsüz hece başında kalır: şehr-şehir, vakf-vakıf, emr-emir, devr-devir, tabl-tabul (davul), havz-havuz, lutf-lutuf gibi. D seçeneğindeki halk aynen kalır, ikinci hecede ünlü türetilmez. Ancak diğer seçeneklerdeki devr- devir, fikr-fikir, lutf-lutuf, vakf-vakıf kelimelerinde ikinci hecelerde ünlü türetilmiştir.

Farslar Arap alfabesini aldıkları zaman bu alfabede kendi dillerine özgü sesler için aslında dört küçük değişiklik yapmışlar, böylece harf sayısını 32’ye çıkarmışlardır. Bunlardan پ pe, ب be’ye eklenen iki noktayla; چçim, ج cim’e eklenen iki noktayla; ژ je, ز ze’ye eklenen iki noktayla; گ gef ise ک kef’in ‘keşide’ denilen çizgisi üzerine eklenen ikinci bir çizgiyle oluşturulmuştur. B seçeneğindeki ث se Arapçanın asli harfidir.

Farslar Arap alfabesini aldıkları zaman bu alfabede kendi dillerine özgü sesler için aslında dört küçük değişiklik yapmışlar, böylece harf sayısını 32’ye çıkarmışlardır. Bunlardan پ pe, ب be’ye eklenen iki noktayla; چçim, جcim’e eklenen iki noktayla; ژ je, ز ze’ye eklenen iki noktayla; گ gef ise ک kef’in ‘keşide’ denilen çizgisi üzerine eklenen ikinci bir çizgiyle oluşturulmuştur. خرد hıred “akıl”,  طلخ talh “acı”, آواز âvâz,  شصت şast “altmış” kelimeleri Farsça olup Arapların kullandıkları harflerle yazılmıştır. Oysa چمن çemen kelimesinde kullanılan چ çim Farsların Arap alfabesine ekledikleri harftir.

Yalnızca E seçeneğindeki Arapçadan geçen kelimelerde bulunan ض dad sesi Türkçede iki türlü telaffuz edilmektedir.

ض dad. Bu da dilin üst damağa doğru yükselmesi ve kapaklanması ile kalın nitelik kazanan bir sestir. Söylenişi sırasında hava dilin iki yanından avurtlara sürtünerek geçer. Bu sırada dil ucu boşta kalır. Türkçe’de söyleyişte var olmamış, d ve z diş sesleriyle iki türlü söylenmiştir:

Sesçil: Dilcilik alanında kullanılan bu terim uluslararası bir terim olan fonetik (phonetic) kelimesinin karşılığıdır.

“â, î, ô, û” harflerindeki uzatma işaretleri (şapkalar), Arapça ve Farsça kelimelerde hareke karşılığı olan a, i, u ünlülerinin nicelik (uzunluk) değerleri için kullanılmış olan ا elif, ى ye, و vav harflerine karşılıktır: جاهل câhil, بصيرت basîret, صورت sûret, زور zôr gibi. Yalnızca A seçeneğindeki جاهل câhil kelimesinde “â” işareti kullanılır.

Çeviriyazı sistemiyle A seçeneğindeki kelime servet, B’deki tilâvet, D’deki tasavvur ve E’deki tevâzu olarak yazılır. Ancak C’deki sûret kelimesinde ise “û” işareti kullanılır.

"î" Arapça ve Farsçadaki uzun i sesini göstermek için kullanılır. D hariç diğer seçeneklerdeki kelimeler بصيرت basiret, ترقی  terakkî,  دائمی dâimî ve عزيز azîz şeklinde yazılır. Oysa D seçeneğindeki kelime Türkçedir ve kelimedeki ünlü çeviriyazıda konuşma dili söyleyişine göre “yemek” olarak yazılır.

“” işareti çeviriyazı sisteminde ق harfinin yerine kullanılır. A hariç diğerlerinde ق bulunmaktadır. Oysa A seçeneğindeki مكتوب “mektûb” kelimesinde ك vardır ve bu harf için “k” kullanılır.

Kitabınızda altı noktalı g harfi (), eski alfabedeki  غ’nın süreksiz, yani patlamalı söylendiği yerlerde kullanılmıştır. Nokta, yine sesin kalınlığını gösterir. Bu ses gak, gık, guk, gaga gibi ses taklidi kelimeler hariç, Türkçe kelimelerde ilk ses olarak gelmez. Ek başlarında, tonlu y, r, l, m, n, v, z ünsüzlerinden sonra bulunabilir. Bu durumda kendisinden sonra bir ünlü vardır ve böylece iki tonlu ses arasında yer almış demektir. بايغين, يورغون, طالغين, تمغا, يونغه,  شيوغين بوزغون. kelimelerinin yazımında kullanılır.

Kitabınızda altı noktalı ğ harfi ( ) ise, yine غ için, ancak gösterdiği sesin sürekli (yumuşak) söylendiği yerlerde (غربت,  غيرت, غايت, غرابت vb)  kullanılmıştır.

Arapçanın ( ء hemze) ve ( ع ayın) harfleri yerine kullanılacaktır. Daha önce açıkladığımız gibi, bu ünsüz seslerin Türkçe söyleyişteki değeri bir gırtlak çarpmasından ibarettir, buna da “kesme” denmektedir. Dolayısıyla kullandığımız işaretin adı da “ters kesme işareti”dir. Yalnızca مسأله mes‘ele kelimesinin yazımında bu işaret bulunmaktadır.

Türkçe kelimelerde (ilk hecede) اڍ veya يڍ şeklinde yazılığında  bu ses kapalı e (é) ile gösterilebilir: ايتمك étmek,  ايل él “yabancı”  ييمك yémek  يير yér vb. A seçeneğindeki كله جك “gelecek” kelimesinde böyle bir durum yoktur.

E seçeneğindeki يانه يانه kelimesi “yana yana” olarak yazılması gerekirdi.

Duyulurluklarındaki iki ana nitelik bakımından iki öbek oluştururlar:
a. sızmalı ünsüzler: f v ğ h j ş l r s z y;
b. patlamalı ünsüzler: b p c ç d t g k m n.

Bu bilgi ışığında bakıldığı zaman doğru cevap A şıkkıdır.

Dudaklardan gırtlağa kadar uzanan yoldaki oluşum noktalarına (boğumlanma yerlerine) göre de birtakım ortak nitelikler taşırlar. Buna göre de dört öbeğe ayırılırlar:
a. dudak ünsüzleri: b p m v f;
b. diş ünsüzleri: d t c ç j ş z s n l r.
c. damak ünsüzleri: k g ğ . Bunlar ön (sert) damaktaki (ya da damak önündeki) boğumlanma noktasından çıkarlar. Dilimizde bunların bir de art (yumuşak) damakta (ya da damak ardında) meydana gelen boğumlanma noktasından çıkan türleri vardır. Bugünkü alfabemizde bunların işaretleri yoktur. Bunları kalın ve ince sıradan hecelerde ayırt ederiz: ka/ke (ka-ba / ke-se), ga/ge (ga-ga / ge- e),
ğan/ğen (ka-ğan / be-ğen) gibi.
d. gırtlak ünsüzleri: h ile Arapça’dan alınma kelimelerdeki ء hemze ve ع ayın’dan kalan kesme (çarpma).

Bu bilgiler ışığında doğru cevap B şıkkıdır.