ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 34

Özel gereksinimli bireylerle ilgili bilgi eksikliğinin giderilmesi amacıyla 2002 yılında Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı
(DPT) ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)’nün işbirliği ile ilk kez Türkiye Özürlüler Araştırması yapılmıştır. Araştırmada özel gereksinimli bireylerin yaş, cinsiyet, eğitim, medeni hal, işgücü ve sosyal güvenlik durumu ile kurum ve kuruluşlardan beklentilere ilişkin bilgiler derlenmiştir. Türkiye Özürlüler Araştırması’nın sonuçlarına göre ülkemizde özel gereksinimli bireylerin toplam nüfus içindeki oranı %12.29’dur.

Aile danışma ve rehabilitasyon merkezleri, özel gereksinimli bireylere grup çalışması ve yarım veya tam gün hizmet yöntemiyle mümkün olduğunca tüm
mesai günlerinde nitelikli bakım ve rehabilitasyon hizmetinin sunulduğu uygulamadır. Bu hizmet kapsamında, her altı özel gereksinimli birey için bir bakıcı personel istihdamı ve öğle yemeği sağlanmıştır. Böylece, özel gereksinimli bireye sahip ailelerin ve özellikle de annelerin rahatlatılması, kendilerine zaman ayırmalarının sağlanması ve özel gereksinimli bireyin daha uzun süre kuruluş hizmetlerinden yararlandırılması sağlanmıştır.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’ndan yararlanmak için yapılan başvurular, 15 iş günü içinde cevaplandırılır. Başvurunun reddedilmesi hâlinde, 15 gün içerisinde bu Kanun uyarınca kurulan Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na yazılı olarak itiraz edilebilir. Kurul bu konudaki kararını 30 iş günü içinde verir.

5434 sayılı Kanuna tabi olarak çalışan Emekli Sandığı iştirakçisi özel gereksinimli memurlar istekleri halinde 15 yılda emekli olabilme hakkına sahiptirler.

Eşitlik kavramı, insan hakları kavramının ayrılmaz bir parçasıdır ve bireylere hakların korunması açısından adil davranma sorumluluğu yükler. Uluslararası insan hakları belgelerinde, tüm bireylerin onur ve hak temelinde eşit ve özgür doğdukları, her bireyin fırsat eşitliği çerçevesinde insan haklarına ve temel özgürlüklere sahip olduğu ve herhangi bir temele dayalı ayrımcılığın kabul edilemeyeceği ilkeleri benimsenmiştir. Hak eşitliği ilkesi açısından insan hak ve özgürlükleri evrenseldir ve ayrım gözetilmeksizin toplumdaki her birey hakları açısından eşittir. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Yetişkin olarak bireyin toplumda yerine getirmesi gereken belli davranışlar vardır. Yetişkinlik; ücretli bir iş, yasal ve sivil haklarla betimlenen kişisel özerklik, arkadaşlık, sosyal ilişkiler, aile rolleri ve sorumlulukları anlamına gelmektedir. Temelde kişisel bir gelişim süreci olmasına rağmen, yetişkinlik statüsünün geniş yelpazede yer alan yasal ve sosyal göstergeleri vardır. Yasal göstergeler; seçme ve seçilme hakkı, askerlik yapma, mali sorumluluklar alma, sürücü belgesi edinme, evlilik ve aile sorumluluğunu üstlenme gibi bileşenleri içermektedir. Sosyal göstergeler ise ailenin yanından ayrılarak ayrı bir yaşam kurma, bağımsız bir birey olma, iş sahibi olma ve para kazanma gibi bileşenleri kapsamaktadır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun şıklarında B seçeneği hariç diğer seçeneklerde yetişkinlik statüsünün sosyal göstergeleri yer almaktadır.

Günümüzde özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama başarılı biçimde geçişini ve tam katılımını sağlayabilmek için ileri sürülen kavram geçiştir. Geçiş sözlük anlamı olarak “değişim; bir durum, aşama, konu ya da yerden diğerine geçme; bir şekil, aşama ya da tarzdan diğerine ilerleme, gelişme ya da evrim” olarak tanımlanır. Özel eğitim alanında ise geçiş, “bir programdan diğerine ya da bir hizmet modelinden diğerine hareket etme süreci”, “hizmetlerdeki ve hizmetleri düzenleyen personeldeki değişim noktaları” olarak adlandırılmaktadır. Bu açıklamadan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Özel gereksinimli bireylerin yetişkinliğe geçiş sürecinde toplumsal yaşam için gerekli çeşitli geçiş düzenlemeleri söz konusudur. Bu düzenlemelerin sağlanmasında eğitim kurumlarına çok önemli görevler düşmektedir. Bu bağlamda, okulların ve kurumların en önemli işlevi, özel gereksinimli bireylere hem akademik becerilerin öğretimi hem de bireyin toplumsal yaşama tam katılımını sağlamaya hizmet edecek uyumsal becerilerin öğretimi için fırsatlar sağlamaktır. Bu açıklamalardan yol çıkarak sorunun doğru yanıtının C seçeneği olduğu görülebilir.

Birleşmiş Milletler (BM), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği (AB) gibi uluslararası örgütler özel gereksinimli bireylerin yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik önemli sayıda çalışmalar yapmışlardır. Ancak, bu çalışmalar nadiren bağlayıcı nitelikte belgelerin kabul edilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi Avrupa Yayın Birliği özel gereksinimli bireylerin yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğidir.

9 Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” yayımlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir. Bildiri bu açıdan uluslararası tarihi bir belge niteliğindedir. Bildiri ile özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama üretken bireyler olarak katılma hakları ve toplumun da özel gereksinimli bireylere karşı yükümlülükleri belirlenmiştir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşamın tüm alanlarından tam ve eşit yararlanmasının önündeki en büyük sorunu ulaşılabilirlik konusundaki engeller oluşturmaktadır. Temel yaşamsal gereksinimlerine ulaşabilmeleri için özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşam alanlarına ulaşmaları ve bu alanları bağımsız şekilde kullanabilmeleri gerekmektedir. Ulaşılabilirliğin sağlanması aynı zamanda özel gereksinimli bireylerin aktif ve üretken olarak toplum yaşamına tam katılımının önünü açacaktır. Ulaşılabilir çevre ve hizmetler toplumsal dışlanmayı önleyen bir unsur olarak önem kazanmaktadır. Bu bakışla ulaşılabilirliğin sağlanmasının ayrımcılıkla mücadele sürecine de ciddi bir katkı sağlayacağı açıktır. Ulaşılabilirlik; bütün mekânların, alanların, inşa edilmiş çevrelerin, binaların, yapıların, ulaşım sistemlerinin, insanlar için açık, erişilebilir ve kullanılabilir olmaları gerektiğini kabul eden rasyonel ve insan odaklı bir yaklaşımdır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi, o ülkede yaşayan bireylerin sosyal refah düzeyinin yüksekliği ile doğru orantılıdır. Ülkelerin gelişmişlik ölçütünün bir başka önemli göstergesi de o ülkedeki özel gereksinimli bireylerin refah ve yaşam düzeyinin kalitesidir. İstihdam, özel gereksinimli bireylerin ekonomik bağımsızlığının ve sosyal bütünleşmesinin sağlanması açısından temel bir etkendir. Bu açıklamalardan görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Türkiye’de özel gereksinimli işgücünün istihdamının arttırılabilmesi için kota sisteminin, işverenlerin cezalandırılmalarının yanı sıra teşvik edilmelerini de içerecek şekilde yeniden düzenlenmesine gereksinim vardır. II. Özürlüler Şurası’nda da bu yönde bir talepte bulunulmuştur. İş çevrelerinin, özel gereksinimli bireylerin istihdam edilebilirliği konusunda halen bazı çekince ve tereddütleri bulunmaktadır. Araştırmalar bu konuda işverenlerin yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve bu bireylerin işgücünün istihdamı konusunda yeterince duyarlı olmadıklarını göstermektedir. Konuyla ilgili toplumsal duyarlılığın artırılması çerçevesinde, özellikle iş çevrelerinin özel gereksinimli birey dostu aktif istihdam politikaları konusunda bilgilendirilmeleri ve bu bireylere işgücüne yeterli meslekî becerilerin kazandırılması durumunda istihdam konusunda iyileşmeler sağlanabilecektir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Özel gereksinimli bireylerin yetişkinliğe geçiş sürecinde toplumsal yaşam için gerekli çeşitli geçiş düzenlemeleri söz konusudur. Bu düzenlemelerin sağlanmasında eğitim kurumlarına çok önemli görevler düşmektedir. Bu bağlamda, okulların ve kurumların en önemli işlevi, özel gereksinimli bireylere hem akademik becerilerin öğretimi hem de bireyin toplumsal yaşama tam katılımını sağlamaya hizmet edecek uyumsal becerilerin öğretimi için fırsatlar sağlamaktır. Bu açıklamalardan yola çıkarak sorunun D seçeninde, “akademik becerilerin öğretimi” ifadesi yerine “günlük yaşam becerileri” ifadesinin kullanılması yanıtının doğru olduğu görülebilir. Çünkü akademik beceriler yerine sadece günlük yaşam becerileri sadece bireyin bağımsız olmasına fırsat sağlayacaktır.

her ne kadar gelişim alanları ayrı ayrı da ele alınsa, aslında genel olarak gelişimi bir bütün olarak düşünmek gerekmektedir. Örneğin kaşıkla yemek yeme becerisini gerçekleştirebilmek için, el ve el bileğindeki kemikler ve kasların tam olarak gelişmiş olması, eldeki kaşığın ağıza ulaşabilmesi için el-göz koordinasyonunun gerçekleşmiş olması ve ağzın da zamanında açılarak gelen kaşığı içine alması gerekmektedir.