ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 44

Toplum temelli bakım, bakıma gereksinim duyan bireylere evde bakım, işyerinde bakım, okulda bakım, kamusal ve sosyal alanda bakım gibi farklı hizmetler sunmaktadır. Ancak ülkemizde evde bakım hizmetleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

Evde bakım hizmetlerinin sağlık servisini kişinin ayağına getirmesi, kişiye özel bir bakım sağlaması, bakım alan aileyi bir arada tutması, bakım maliyetlerini düşürmesi, hasta yakınlarını bakım konusunda bilinçlendirmesi ve zaman açısından ekonomik olması gibi nedenlerle bu bakım türünün daha fazla tercih edildiği bilinmektedir.

Dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde erken müdahale programlarının yanı sıra önlemeye yönelik çalışmalar da yapılmaktadır. Bebek sahibi olmadan önce anne-babaya tıbbi ve eğitsel hizmetlerin sunulması, annenin hamilelik sırasında kendisinin ve bebeğin sağlığını korumak için rutin testlerini yaptırması birincil önleyici müdahalelere örnek verilebilir. Doğum sonrasında çocuklarının gelişimsel geriliğinin ya da yetersizliğinin farkına varabilmesi için hastanede gerekli bilgilendirmelerin yapılması, çocuğun durumuyla ilgili bir şüphe hissedildiğinde, tıbbi değerlendirmenin yapılması (yeni doğan taraması) ve hemen ardından eğitsel değerlendirmenin yapılması için aileye bilgi verilmesi akla ilk gelen ikincil önleyici müdahalelerdir. Yetersizliğin tanılanması, bireyin özelliklerine ve gereksinimlerine dayalı erken özel eğitim hizmetlerinin sunulması ise üçüncül önleyici müdahalelerdir.

Özel gereksinimli bireylerin eğitimlerinde farklı bazı özel düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Bu düzenlemeler özel eğitimi özel yapmaktadır. Genel eğitimde, normal gelişim gösteren çocukların gelişim düzeylerine uygun gelişme ve ilerlemeler, yaş gruplarına göre önceden tanımlanmakta ve öğretme ortamları buna göre düzenlenmektedir. Özel eğitimde ise, çocukların performansına dayalı olarak beklenen ürünlerin belirlenmesi ve öğrenme ortamlarının buna göre düzenlenmesi temel alınmaktadır. Özel eğitimi genel eğitimden ayıran en önemli nokta, öğretimin öğrencinin gereksinimine göre bireysel olarak planlanması, daha sistematik olarak uygulanması ve değerlendirme yapılmasıdır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

1997 yılında çıkarılan 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de erken eğitim, erken çocukluk eğitimi dönemini, “0-36” ay arasındaki çocukları, kapsayan eğitim hizmetleri olarak tanımlanmıştır. Yönetmelikte erken eğitim hizmetlerinin ailelerin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla yapılacağı, bu hizmetlerin okul ve kurumlarda verilebileceği gibi evde de verilebileceği belirtilmiştir. Yönetmelikte, 0-36 ay arasındaki çocuklara ilişkin düzenlemelere yer verilmekle birlikte bu konuda sunulan hizmetler ve yapılan çalışmalar henüz kurumsal bir nitelik kazanmış değildir. Bu nedenle pek çok ilde özel gereksinimli çocuklar, eğitim hizmetlerinden yararlanmak için okul öncesi eğitimi (37- 72 aylık çocuklara sunulur) ya da ilköğretim dönemindeki eğitimi beklemek zorunda kalmaktadır. Ülkemizde bu aylardaki çocukların ve ailelerinin eğitimlerine yönelik bazı üniversitelerin ilgili birimleri, özel rehabilitasyon merkezleri ve konuyla ilgili vakıflar hizmet sunmaktadır. Bu açıklamalardan görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Dil gelişiminde gerilik göstermeyen ve otizm spektrum bozukluğu içinde yer alan bozukluk Asperger sendromudur. Doğru seçenek b şıkkıdır.

Zihinsel yetersizlik gösteren bireyler bilgiyi hatırlamakta güçlük çekmesi aşağıdaki zihinsel yetersizliği olan bireylerin özelliklerden bellek ile ilişkilidir. Doğru seçenek B şıkkıdır.

Dil ve konuşma güçlükleri yaşayan bireylere sağlanabilecek müdahale doğal dil yaklaşımı ve kolaylaştırıcı dil stratejileri olarak iki gruba ayrılabilir. Doğal dil yaklaşımında müdahalenin çocuğun doğal çevresinde gerçekleşmesi önemlidir. Müdahaleyi dil ve konuşma terapistinin yalnız başına uygulaması etkili sonuçlar vermeyebilir. Müdahaleye evde anne-baba ve diğer aile bireylerinin ve okula giden bireyler için sınıf ve branş öğretmenlerinin de katılımı son derece önemlidir. Kolaylaştırıcı dil stratejileri ise yine genellikle okul öncesi çocuklarla kullanılabilecek stratejilerdir. Bunlardan birinde çocuğun henüz kullanmadığı bir dil yapısını öğretmek amacıyla model olmayı içerir (soru sorulurken –mi ekinin daha vurgulu söylenerek çocuğun ilgisi çekilebilir). Başka bir stratejide açık uçlu sorular sorularak çocuğun farklı cevaplar vermeye çalışması sağlanabilir. Genişletme stratejisinde ise yetişkin çocuğun söylediği sözcükleri genişleterek tekrar eder (çocuk “Bak balon.” dediğinde annesinin “Bak kırmızı balon uçuyor.” demesi gibi).

Her ne kadar öğrenme güçlüğü gösteren öğrenciler birbirlerinden çok farklı özellikler sergilemekteyse de bu bireylerde görülebilen ortak özellikler şöyle sıralanabilir:

Miyop, aşağıdaki görme yetersizliğinin nedenlerinden kırılma hatalarıyla ilişkilidir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Genellikle ağlama, tepkisiz kalma ve kendini çaresiz hissetme şeklinde ortaya çıkan aile tepkisi Şok’tur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Mezosistem, ailenin içinde yaşadığı toplumu temel almaktadır. Ailenin, etkileşimde bulunduğu akrabalar, komşular, çocuğunun eğitimiyle ilgili personel kısacası içinde yaşadığı yakın çevresi önemlidir. Bu kişiler anlayışlı ve destekleyici olduklarında aileler pek çok sorunun üstesinden daha kısa sürede gelebilirler.

Ekosistem, bireyin yaşadığı toplumun sağlık, eğitim ve bakım hizmetleri, kişiye sağladığı sosyal güvence ve iş olanaklarını kapsamaktadır.

Pasif dinleme, uzmanın karşısındaki kişiyle göz kontağı kurması, ailenin özelliklerine ilişkin not alması, zaman zaman baş sallayarak görüş birliğini ifade etmesi, gülümsemesi, etkileşimi sürdüren nitelikte yanıtlar vermesi gibi sözel olmayan davranışları içerir. Etkili iletişim becerileri arasında sözel olmayan davranışlar, belki de sözel iletişim becerilerinden daha da önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle etkileşimlerde vücut dili ile olumsuz mesaj verilmemesi etkili iletişim kurulmasına yardımcı olacaktır. Aktif dinleme, iyi bir yardım ilişkisinin temelini oluşturur. Anne babanın söylediklerini yorumlama, değerlendirme, gerektikçe sorular sorma ve yanıt verme gibi etkili sözel iletişim davranışlarını içerir.

Yenidoğan bir bebek 20 cm uzaklıktaki nesneye iki gözüyle odaklanabilir, birkaç hafta içinde hareket eden nesneleri takip edebilir ve bir-iki aylıkken annesinin yüzünü diğer yüzlerden ayırt edebilir.

Normal şartlarda 48-52 cm ve 2,900-3,500 kg arasında doğan bebekler ilk bir yıl içinde doğdukları boylarından 25-30 cm daha uzun hale gelirler. Birinci yılın sonunda doğum kilolarının üç katına çıktıkları da söylenebilir. İki yaşına vardıklarında 25-30 cm daha uzayan bebekler artık yetişkinliklerinde ulaşacakları boylarının neredeyse yarısındadırlar.

Motor gelişimde yer alan becerileri üçe ayırabiliriz: Hareketle ilgili olan beceriler (yürüme, koşma,
zıplama, kayma gibi), hareketsiz beceriler (ittirmek, çekmek, eğilmek gibi) ve manipulatif beceriler
(yakalamak, tekme atmak, fırlatmak, kavramak, tutmak gibi).

Harfleri ve rakamları kopya ederek çizmek, topu karşısındakine atmak, büyük düğmeleri iliklemek ve karşıdan atılan topu yan taraflarda elleriyle yakalamak 5 yaş çocuğunun fiziksel özellikleridir. Üç tekerlekli bisiklet becerilerini sergilemek ise 4 yaş çocuğunun fiziksel özelliklerinden biridir.

Piaget’nin işlem öncesi dönem olarak adlandırdığı dönemdir. Çocuklarda 2-6 yaş arası döneme denk gelir. Bu dönemde mantıksal düşünme henüz gelişmemiştir. Diğer bir deyişle, bu dönemdeki çocuklar görsel algılarının etkisindedirler ve nesnelerin görüntüsünün etkisiyle düşünürler. Bu yaş döneminde çocuklarda korunum ilkesi henüz kavranmamıştır. Yani bir kaptaki suyun bir başka şekildeki bir kaba konduğunda aynı miktarda olduğunu kavrayamazlar. Aynı suyun tekrar eski kabına doldurulduğunda o kabı tekrar doldurabileceğine de akıl yürütemezler. Oyunla ilgili becerilerde 2-6 yaş arası çocuklar, sembolik oyunları çok iyi oynarlar. Örneğin oyuncak telefonu kullanarak gerçek bir telefon görüşmesi yapıyor gibi yaparlar. Ancak egosantrik düşünebildikleri için bir işin yapılabilmesi için kendi akıllarına gelen yoldan başka yolların da bulunabileceğinin farkında değildirler. Ya da bu dönemde cansız nesnelere canlı özellikleri yüklediklerinden dolayı, bir süredir bindikleri arabaları satıldığında evin bir bireyi ayrılmışçasına üzülebilirler.

Özel gereksinimli bebeklerin ne zaman katı gıdalarla tanıştırılacağı doktorlara danışılması gereken başka bir konudur. Bazı gereksinim türlerinde bebeklerin yutkunmaları ve yutmaları ile ilgili problemler olabilmektedir. Bu durumda bebeğin katı gıdaya geçmesi diğer bebeklerden daha geç kalmak zorunda olabilir. Normal gelişim gösteren bebeklerin 4-6 ay arasında katı gıdaya geçmesi önerilirken özel gereksinimli bebeklerde bu dönem altı ay sonrasında başlamalıdır. Katı gıda yemeye başlayan bebeklerde bebeklere öğretilmesi gereken önemli bir beceri yiyeceklerin yeteri kadar çiğnenmesidir.