ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

lköğretimin birinci kademesine karşılık gelen 6-12 yaşları arasındaki fiziksel gelişim görece yavaş bir seyir izler. Boy uzaması dikkat çekici bir hızda değildir. Motor yeteneklerde okul öncesi döneme oranla her iki cinste de gelişme gözlenir. İlkokul çocukları rahatlıkla koşar tırmanır. İlköğretim döneminde birinci kademenin ikinci yarısına (ilköğretim 4. ve 5. sınıflar) gelindiğinde ise ince motor kasların kontrolü büyük ölçüde başarılır. Buna bağlı olarak çocuklar ayrıntılarla uğraşmayı gerektiren işlerden hoşlanmaya başlarlar; el sanatlarına, müzik aletleri çalmaya vb. ilgi artar. Bilişsel gelişime baktığımızda 6-12 yaşları arasında benmerkezci konuşma ve düşünce önemli ölçüde azalır. Bireylerin gelişim düzeylerindeki ilerlemeleri yaş, bilişsel olgunlaşma ve deneyim gibi etkenlerin etkileşimleri ile söz konusu olmaktadır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Yetersizlik bir şeyi yapmada yeterli olmamayı, belli bir şekilde davranmada sınırlı kapasiteyi tanımlamaktadır. Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık yaşaması durumu olarak tanımlanmaktadır. Yetersizliği olan çocuğa gerekli bilgi ve beceriler kazandırıldığında sosyal ve gerektiğinde fiziksel çevrede bazı değişikliklere gidildiğinde yetersizliğin engele dönüşmesi engellenebilir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi yetersizlik bireyin kendisi ile ilgili işlevlerde sınırlılıklar yaşaması, engel durumunun kaynağı ise toplumsal beklentiler şeklindedir. Bu doğrultuda A seçeneğindeki değişiklik ile yetersizlik kavramının tanımının engel kavramına dönüşeceği sonucu çıkarılabilir.

Yetersizlikleri olan çocuklar kendi içlerinde de önemli farklılıklar göstermektedir. Dolaysıyla, eğitim gereksinimleri de bu doğrultuda farklılaşmaktadır. Bu çocukların eğitim gereksinimleri onların bağımsız yaşama hazırlanmaları ile paralel gözükmektedir. Bağımsızlık gereksinimleri ise en yakın çevreden başlayıp toplumsal çevreye kadar farklı ortamlarda söz konusu olmaktadır. Bu açıklamalar ışığında sorunun doğru yanıtının C seçeneği olduğu görülebilir.

Son yıllarda özel eğitimde yetersizliği olan çocuklara gereksinim duydukları hizmetin en az kısıtlayıcı ortamlarda sağlanması temel bir ilke olarak benimsenmiştir. En az kısıtlayıcı ortam, yetersizliği olan çocukların kendilerini en üst düzeyde gerçekleştirebilecekleri yetersizliği olmayan yaşıtlarının eğitim ortamlarına en benzer ortamlarda uygun destek ya da hizmetler sağlanarak eğitilmeleri hakkını tanımlamaktadır. Öğrenci için en az kısıtlayıcı ortamın genel eğitim dışındaki bir ortam olduğuna karar verilmesi oldukça zor bir durumdur. Bu karar genellikle genel eğitim sınıflarında öğrenciye yoğun destek hizmetler sağlanmasına rağmen yeterli başarı sağlanamadığında konuyla ilgili meslek gruplarından oluşan ekip ve öğrencinin ailesi tarafından verilmektedir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Bakıma muhtaç özürlünün özellikleri dikkate alınarak aşağıda belirtilen bakım hizmetleri sunulur. a) Kişisel bakım hizmetleri;

Yönetmelik yetersizliği olan bireylerin bakımı sürecinde özbakım becerilerinin öncelikli kazandırılması gereken beceri alanı olduğu görülmektedir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir. Buna göre alış veriş yaptırılması ve fatura ödemesi yaptırılması kişisel bakım hizmetleri arasında yer almaz.

Bütün yetersizlik grupları için amaçlanması gereken nokta öncelikle çocukların başkalarına bağımlılığını en aza indirerek, kendi gereksinimlerini kendisi giderebilen bağımsız bireyler haline getirebilmektir. Buradan hareketle özellikle kişisel gereksinimlerini gidermeye yönelik becerileri çocuğun kendi başına yerine getirebiliyor olması oldukça önemlidir. Özbakım becerilerinin kazanılması bağımsızlığın ilk basamağıdır. Bir buçuk iki yaşındaki bir çocuk tuvaletini haber veremeye başladığı andan itibaren anneden bağımsızlaşmaya başlar. Çocukluk döneminin başlangıcındaki bu bağımsızlaşmaya beslenme ve giyinme becerilerinin kazanılması ile devam eder. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Yetersizliği olan çocuklarla çalışmaya başlamadan önce hem özbakım hem de diğer becerilerle ilgili çocuğun doğrudan gözlenmesi ve anne babadan bilgi alınması oldukça önemdir. Çocuk ve ailesi için öncelikle öğretilmesi gereken becerilerin neler olduğu, çocuğun zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği ortamların özellikleri, çocuğun sahip olduğu diğer beceri ve kavramlara ilişkin performans düzeyi ve yakın gelecekte çocuğun içinde bulunacağı ortamların özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Çocuğa tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Çocuk günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. Çocuğun aldığı sıvı miktarı, beslenme biçimi boşaltım örüntüsünü etkileyecektir. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Bakım hizmetleri ekip hizmeti olarak planlanmalıdır. Bu ekibin en önemli öğesi ailedir. Aile ve çevresinin çocuğun bakımında öncelikli yeri olduğu unutulmamalıdır. Uzmanlar, aileleri ve çocuğun bakımından sorumlu olanları doğrudan ya da dolaylı yollarla desteklemelidir. Özellikle okul çağı dönem için düşünecek olursa çocuğun gerekli özbakım becerilerini öğrenmesi, devam ettikleri eğitim ortamlarına uyumunu kolaylaştırma, çocukları ile ilgili olarak uzmanlarla ve öğretmenlerle işbirliği yapma konularında desteklenmelidir. Bu konuda bakımından sorumlu olanlara özellikle anne ve babalara bazı sorumluklar düşmektedir. Bu açıklamalar bağlamında soruda yer alan maddelerin ailelerin sorumluluklarına ilişkin olduğu görülebilir. Yani sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenleri şöyle sıralayabilir: (1) Küçük kas becerilerinin gelişimindeki yetersizlikler sinir sistemi ile ilgili yetersizlikleri ağız boşluğu ve kas yapısındaki bozukluklar (örn., tavşan dudak, yarık damak) ve diyet yapılmasını gerektiren durumlar yemek yeme becerilerinin kazanılmamasına ya da geç kazanılmasına yol açmaktadır. (2) Görme ya da işitmedeki yetersizlikler ve uygun olmayan öğrenme çevreleri de (örn., aşırı koruyucu ebeveynler, öğretmen başına düşen öğrenci sayısının fazlalığı) yemek yeme becerilerini olumsuz etkileyebilir. (3) Ayrıca, yemek yeme ile bazı davranışsal sorunlar da yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir. Yemek yemeyi reddetme, çok hızlı yemek yeme, yediklerini çıkarma, yemek kokusuna duyarlılık davranış sorununa örnek verilebilir. Bu açıklamalardan da anlaşılabileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Okul çağı çocuklarını kapsayan 6-12 yaş dönemi, çocukların ailenin yanında çıkıp dünyaya açıldığı, toplumsal çevre ile kaynaştığı çağdır.

İlköğretimin birinci kademesine karşılık gelen 6-12 yaşları arasındaki fiziksel gelişim görece yavaş bir seyir izler. Boy uzaması dikkat çekici bir hızda değildir.

Olayları değişik yönleriyle irdeleyerek geleceğe yönelik hipotezler kuramazlar.

En az kısıtlayıcı ortam, yetersizliği olan çocukların kendilerini en üst düzeyde gerçekleştirebilecekleri yetersizliği olmayan yaşıtlarının eğitim ortamlarına en benzer ortamlarda uygun destek ya da hizmetler sağlanarak eğitilmeleri hakkını tanımlamaktadır. En az kısıtlayıcı ortam yukarıdaki seçeneklere göre genel eğitim sınıfıdır. Ancak unutulmamalıdır ki öğrenci için en az kısıtlayıcı ortamın genel eğitim dışındaki bir ortam olduğuna karar verilmesi oldukça zor bir durumdur. Bu karar genellikle genel eğitim sınıflarında öğrenciye yoğun destek hizmetler sağlanmasına rağmen yeterli başarı sağlanamadığında konuyla ilgili meslek gruplarından oluşan ekip ve öğrencinin ailesi tarafından verilmektedir.

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde en fazla kısıtlayıcı ortamdan en az kısıtlayıcı ortama doğru sıralanan ortamlar; ayrı özel eğitim okulu-özel eğitim sınıfı-kaynak oda şeklindedir.

Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) 3-21 yaş arasındaki yetersizliği olan bireylere sunulacak hizmetlerin planlanması için ayrıntılı olarak yazılmış plandır.

Göz kontağı kurma, selamlaşma, izin alma ve eşyalarını paylaşma becerileri sosyal beceriler kapsamında ele alınırken giyinme becerileri özbakım becerileri arasında yer almaktadır.

Öğretim sırasında sunulacak ipuçları fiziksel yardım, kısmi fiziksel yardım, model olma, sözle yönergeler, görsel ipuçları biçiminde olabilir. Resim ve işaretler ile yapılan yardım şekli görsel ipuçlarının kullanımına örnektir.

Çocuk ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. Çocuğun aldığı sıvı miktarı, beslenme biçimi boşaltım örüntüsünü etkileyecektir.

Anne babalar ev ve iş yaşantılarına ilişkin sorumluluklarının yanında çevrelerinde bulunan kişileri çocuklarının yetersizlikleri, genel davranış özellikleri hakkında bilgilendirmeleri gerekmektedir. Ancak bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile fertlerine yönelik rehberlik, danışmanlık ve eğitim hizmeti vermek uzmanların yapabilecekleri sorumluluklardan biridir ve uzmanlık gerektirir.