ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Ayrı Okullarda Özel Eğitim uygulamasında yetersizliği olan çocuklar, yetersizlik türlerine göre ayrı okullarda, özelliklerine göre düzenlenmiş programların takip edildiği eğitimi alırlar. İşitme Engelliler Okulu, Ortopedik Engelliler Okulu bu okullara örnek verilebilir ve bu okullar yatılı veya gündüzlü olabilir.

3-21 yaş arasındaki yetersizliği olan bireylere sunulacak hizmetlerin planlanması için ayrıntılı olarak yazılmış plandır. BEP her bir çocuk için yazılı olarak eğitim kurumu ve birimi tarafından geliştirilen ve yetersizliği olan çocukların öğretmenlerinin, anne babalarının, çocuğun bakımından sorumlu olan kişilerin (örn., bakıcılar, koruyucu aileler) katılımlarının sağlandığı çocuğun özel gereksinimlerini karşılamak için oluşturulmuş özel eğitim programıdır. Bu doküman aile öğretmen ve ilgili uzmanların işbirliği ile planlanır ve bireyin ailesinin onayı ile uygulanır.

Kişisel bakım hizmetleri; banyo yaptırılması, tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması, tırnaklarının kesilmesi, saçlarının taranması, dişlerinin temizlenmesi, yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi, el, yüz ve ayak temizliği, sakal tıraşının yapılması, istenmeyen tüylerin temizlenmesi, elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması, burun ve kulak temizliğinin yapılması, yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi, odasının temizlenmesi, çamaşırlarının yıkanması, gibi hizmetleri içerir.

Beceri analizi ileriye doğru zincirleme ve geriye doğru zincirleme yoluyla analiz edilebilir. İleriye doğru zincirleme yöntemi ile yaparken becerinin basamakları yapılış sırasına göre önce yapılan basamaktan, sonra yapılan basamağa doğru sıralanır.

Tuvalet eğitimi öncesinde çocuğun öncelikle sabit bir boşaltım örüntüsüne sahip olup olmadığı belirlenmelidir. Çiş ve kaka hareketleri gün boyu damlama ya da rastgele zamanlarda kaka yapmadan daha çok günün belli zamanlarında meydana gelmelidir. Bunu belirlemek için kayıt tutulması ve kuruluk süresinin belirlenmesi gereklidir.

İlköğretimin başlangıcında çocukların bilek ve parmak kemikleri ile ince motor kas gelişimleri tamamlanmamıştır. Üst düzey dengeyi gerektiren beden hareketleri ile uzun süreli küçük puntoda veya güzel yazma gibi etkinliklerde özellikle ilköğretimin ilk yıllarında zorluk çekerler. Çocuklar ergenlik dönemine yaklaştıkça hem kemik ve kaslarındaki gelişim hem de öğrenme yaşantılarının etkisiyle giderek ayrıntıyı ve özeni gerektiren etkinliklerde çalışmaktan hoşlanırlar.

6-12 yaşları arasındaki çocuklarda motor yeteneklerde okul öncesi döneme oranla her iki cinste de gelişme gözlenir. İlkokul çocukları rahatlıkla koşar tırmanır. Paten kayma ve iki tekerlekli bisiklete binme gibi beceriler bu dönemde kolaylıkla kazanılır. Bu durumda ilkokul 2. sınıfa giden bir erkek öğrenci koşma, tırmanma, iki tekerlekli bisiklete binme etkinlikleri yapabilir. Özellikle ilkokulun ilk üç yılında yürüme ve koşma gibi kaba motor kontrolünü gerektiren becerilerin gerçekleştirilmesinde hiçbir sorun olmamasına karşılık, erkek çocukların ince motor kasların koordinasyonunda sorunları vardır. Bu nedenle, çok uzun süreli kalem tutma ve küçük puntolarla yazmayı gerektiren ödev ve okul çalışmaları okula karşı olumsuz bir tutum geliştirilmesine neden olabilir. Bu durumda ilkokul 2. sınıfa giden bir erkek öğrenci uzun süreli kalem tutma etkinliğini rahatlıkla yapamaz. Genel olarak ise resim yapmada sorun yaşamazlar.

Bilişsel gelişime baktığımızda 6-12 yaşları arasında “benmerkezci konuşma ve düşünce” önemli ölçüde azalır.

Yetersizlik bir şeyi yapmada yeterli olmamayı, belli bir şekilde davranmada sınırlı kapasiteyi tanımlamaktadır. Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık yaşaması durumu olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda iki terimin de tanımında yer alan ortak nokta sınırlı olma durumudur.

Özbakım becerilerinin kazanılması bağımsızlığın ilk basamağıdır. Bir buçuk iki yaşındaki bir çocuk tuvaletini haber vermeye başladığı andan itibaren anneden bağımsızlaşmaya başlar. Çocukluk döneminin başlangıcındaki bu bağımsızlaşmaya beslenme ve giyinme becerilerinin kazanılması ile devam eder. Bu durumda “tuvalet yapma becerisinin kazandırılması özbakım becerilerinin ilk adımı” sayılır ve beslenme becerileri bu becerinin kazandırılmasını takip eder.

Beceri analizi bir beceriyi daha küçük alt basamaklara ayırmaktır.

Çocuğa tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Çocuk günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir.

Yemek yeme ile bazı davranışsal sorunlar da yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir. Yemek yemeyi reddetme, çok hızlı yemek yeme, yediklerini çıkarma, yemek kokusuna duyarlılık sorunları yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkiler. Yemek seçme davranışı ise bir sorun olarak algılanmamalıdır. Aksine yemek yeme becerilerinin öğretimi sırasında çocuğun sevdiği yiyeceklerin kullanılması öğretimi kolaylaştırır.

Bağımsız yaşam becerilerinin öğretimi sürecinde yapılacak düzenlemelerde; özel eğitimciler, sosyal hizmet uzmanları, sağlık eğitimcileri, iş-uğraşı terapistleri, fizyoterapistler, psikologlar, çocuk gelişimcileri, hemşireler görev alır. Bu durumda Milli eğitim müdürü görev alan kişiler arasında yer almaz.

Piaget’in bilişsel gelişim modeline göre somut işlemler dönemine karşılık gelen okul çağı dönem çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı hale gelir.

Okul çağı dönemi çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı hale gelir.
Nesnelerin fiziksel yapılarında ve mekân konumlarındaki değişimlerden dolayı miktar, hacim, sayı vb özelliklerinde değişme meydana gelmeyeceğini anlarlar. Algılanan görüntüye göre değil gerçeği anlayarak tepkide bulunurlar. Çocuklar bu dönemde sıralama, renk, uzunluk, yapıldığı madde gibi farklı özelliklerine bağlı olarak sınıflandırabilirler. Mantıksal işlemleri somut problemlere uygularlar. Olayları ve dünyayı başkaları açısından görebilirler.

Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) 3-21 yaş arasındaki yetersizliği olan bireylere sunulacak hizmetlerin planlanması için ayrıntılı olarak yazılmış plandır.

Bakıma muhtaç özürlünün özellikleri dikkate alınarak aşağıda belirtilen bakım hizmetleri sunulur.
a) Kişisel bakım hizmetleri;
1. Banyo yaptırılması
2. Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması,
3. Tırnaklarının kesilmesi,
117
4. Saçlarının taranması,
5. Dişlerinin temizlenmesi,
6. Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi,
7. El, yüz ve ayak temizliği,
8. Sakal tıraşının yapılması,
9. İstenmeyen tüylerin temizlenmesi,
10. Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması,
11. Burun ve kulak temizliğinin yapılması,
12. Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi,
13. Odasının temizlenmesi,
14. Çamaşırlarının yıkanması, gibi hizmetleri içerir.

Özbakım becerilerinin öğretimine başlamadan önce öğretiminin planlanması gerekir. Bunun için öncelikle hangi özbakım becerisinin öğretileceğine karar verilmesi gereklidir ve buna bağlı olarak o beceriye ilişkin beceri analizi oluşturmadır. Hazırlanan beceri analizi kullanılarak çocuğun performans düzeyi belirlenir.

Beceri analizi ileriye doğru zincirleme ve geriye doğru zincirleme yoluyla analiz edilebilir. İleriye doğru zincirleme yöntemi ile yaparken becerinin basamakları yapılış sırasına göre önce yapılan basamaktan sonra yapılan basamağa doğru sıralanır. Geriye doğru zincirleme yoluyla beceri analizi yapılırken ise, becerinin basamakları yapılış sırasına en son yapılandan en önce yapılan basamağa doğru sıralanır.