PARA POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 31

Merkez bankaları tarafından; altın ve döviz rezervleri karşılığı, bankacılık sistemi ve kamu kesimine verilen krediler karşılığı ve açık piyasa işlemlerine bağlı olarak yaratılan paraya, “baz para” ya da “parasal taban” denilmektedir.

Cari fazla karşılığında Merkez bankaları para yaratamaz. bu yüzden doğru yanıt (E ) dir

Açık piyasa işlemleri, merkez bankasının para tabanını etkilemek için “DİBS (devlet iç borçlanma senetleri) başta olmak üzere çeşitli finansal araçları alıp satması işlemidir. Bu yöntemle merkez bankasının bankalar ve çeşitli aracı kurumlardan alım yapması para tabanının artırmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Merkez bankaları takas odaları oluşlturmak suretiyle bankalar arasında para aktarımlarının hızlı ve güvenli şekilde yapılmasına hizmet etmektedir.

T.C. Merkez Bankasına yasayla verilen görevler şunlardan ibarettir:• Açık piyasa işlemleri yapmak,• Hükûmetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek.• Türk lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,• Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülükleriniesas alarak, zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,• Reeskont ve avans işlemleri yapmak,• Altın ve döviz rezervlerini yönetmek,• Türk lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dâhil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek,• Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak,• Mali piyasaları izlemek,• Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemek.

• Banka, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz
• Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz.
• Banka, kanunla yetki verilen işlemler dışında avans veremez ve kredi açamaz.
• Vereceği avans ve açacağı krediler ise teminatsız veya karşılıksız olamaz.
• Her ne şekilde olursa olsun kefil olamaz ve doğrudan kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremez.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 1930 tarihinde kurulmuştur.

Takas fonksiyonu sayesinde bankalar arasındaki işlemlerden doğan alacak ve borçların kolayca tahsili sağlanır. Böylece bankaların birbirlerine tüm borçlarını transfer etmeleri gerekmez.

Cumhuriyet dönemi öncesinde merkez bankası işlevini yerine getiren ilk banka Bank-ı Osmani adıyla kurulan Osmanlı Bankası'dır.

Gerçek anlamda ilk Merkez Bankası 1694 yılında İngiltere'de kurulmuştur.

Merkez bankası bir finansal kurum olarak, devletin fonlarını toplama, tutma, aktarma ve bu fonlardan ödemede bulunma işlemleri yoluyla devletin bir nevi bankerliğini yapar. Bunun dışında merkez bankası kamu borcuna ilişkin teknik hizmetler sunabilir ve belirli şartlar altında devlete kısa vadeli avans verebilir. Öte yandan, merkez bankası, devletin mali danışmanı niteliğindedir ve bazı ülkelerde kamu borcunun yönetilmesinden de sorumludur.

Merkez bankaları sermayeleri bakımından •Sermayesinin tamamı devlete ait olan merkez bankaları, • Sermayelerinin bir bölümü devlete, diğer bölümü de özel kişilere ait olan merkez bankaları, • Sermayelerinin tamam› ticaret bankalarına ait olan merkez bankaları, • Sermayeleri devlet, özel kişiler ve ticaret bankalarınca oluşturulan merkez bankaları, olarak sıralanmaktadır.

Buna göre TCMB, kanunda gösterilen amaçlara ulaşmak için; • Iskonto oranını saptamak, • Para piyasası ve paranın tedavülünü düzenlemek, • Hazine işlemlerini yapmak, • Hükûmetle uyum içinde ulusal paranın istikrarını temin etmek için gerekli önlemleri almak gibi çeşitli görev ve yetkilere sahip olmuştur.

T.C. Merkez Bankası’na yasayla verilen görevler şunlardan ibarettir: • Açık piyasa işlemleri yapmak, • Hükûmetle birlikte Türk Lirası’nın iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek. • Türk Lirası’nın yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak, • Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülüklerini esas alarak, zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek, • Reeskont ve avans işlemleri yapmak, • Altın ve döviz rezervlerini yönetmek, • Türk Lirası’nın hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dâhil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek, • Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak, • Mali piyasaları izlemek, • Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemek.

Merkez bankası, en son kredi veren kurum olması nedeniyle diğer bankaların, geçici nitelikteki likidite ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Mevduat kurumlarına ihtiyaç duydukları ancak bulmakta zorlandıkları fonları reeskont kredisi vermek gibi yöntemlerle sağlayan merkez bankalar›, bu işlevi ile finansal sistem içinde önemli bir görevi yerine getirmektedir.

Ülkemizde cumhuriyet öncesi dönemde merkez bankacılığı fonksiyonlarını yerine getiren ilk banka Osmanlı Bankasıdır.

Merkez bankalarının diğer bankalardan ayrı nitelik ve yetkilerle ortaya çıkmalarındaki temel nedenlerden birincisi, banknot çıkarma (para basma) imtiyazlarıdır. Banknot çıkarımı, merkez bankalarının en temel görevlerinden birisidir. İlk zamanlarda aynı ülkede birden fazla banka banknot çıkarma imkânına sahip olabilirken, günümüzde artık bu imtiyaza sadece merkez bankaları sahiptir.

Banka, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz. Banka, kanunla yetki verilen işlemler dışında avans veremez ve kredi açamaz. Vereceği avans ve açacağı krediler ise teminatsız veya karşılıksız olamaz. Her ne şekilde olursa olsun kefil olamaz ve doğrudan kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremez.

Merkez bankası 1980’li yılların sonuna kadar reeskont politikasını etkin bir şekilde kullanamamıştır.

Merkez bankası denildiğinde, ilk önce para çıkarma yetkisine sahip bir banka akla gelmektedir. Ekonomideki fonksiyonları bu işlev ile özdeşleştirilen merkez bankaları aslında bunun dışında farklı fonksiyonlar da üstlenmektedir.