PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM

Renk değiştirmesi bitkilerin vejetasyon dönemiyle ilgili gösterdiği özelliklerden biri değildir.

Bitkilerin kokusu peyzaj biliminde esas olan özelliklerden biri değildir.

Bitkilerin dendrolojik özelliklerine göre öncelik sırası ölçü, biçim, renk, doku’dur.

Oval, bitkilerin biçim yönünden sınıflandırıldığı gruplardan biri değildir.

Tek yıllık bitkiler hem vejetatif (kök, gövde, yaprak) ve hem de generatif (çiçek, meyve ve tohum) gelişmelerini bir yıl içinde tamamlayan, yani bir tohumda yeni bir tohumun meydana gelmesi bir yıl içerisinde tamamlanan ve tohum oluştuktan sonra bitki ölerek ortadan kalkan bitkilerdir. Bu bitkilerin hemen hemen hepsi otsu yapıya sahip olup odunsu yapı göstermezler.

Peyzaj uygulamalarında bitkiler ölçüleri veya alanda kapladıkları hacimleri bakımından gruplandırıldığında yer örtücüler, çalılar ve ağaçlar olmak üzere 3’e ayrılırlar.

Sütun formlu bitkiler bir sütun gibi düz ve dikine büyür. Dikkat çekme ve vurgu etkisi yaratır. Bunlar yapılar arasında kalan dar alanlarda az yer tutması bakımından kullanışlıdır.

Kapalı tohumlu bitkilerde gövde çoğunlukla düz ve boylu bir yapıdadır. Ancak bazen de toprak yüzeyine paralel olacak şekilde bir gelişme de gösterebilir. Stolon gövdeler bunlara örnek olarak verilebilir. Ayrıca toprak altında gelişen ve kökeni gövde olan rizom, yumru, soğan gibi organlar da vardır. Toprak altında dik şekilde gelişen kısa ve kalın büyümüş soğan tipi ise Tunik olarak adlandırılmaktadır.

Gül dik otsu gövde; çilek stolon (sürünücü) gövde; zeytin dik odunsu gövde; nilüfer ise toprak altı gövdelerinden rizom gövde tipine sahip bitkilerdir. Özellikle kurak bölgelerde yaşayan bitkilerin su tutmak için gövdelerini metamorfoza uğratmaları sonucu oluşan etsi (sukkulent) gövdelere en tipik örnek kaktüslerdir.

Çiçek, tohumlar aracılığıyla yeni bireylerin oluşmasını ve bitkinin devamını sağlar. Çiçek taşıyan bitkilere antofit (Çiçekli bitki) veya tohumlu bitki denir.

Meyveler morfolojik özelliklerine göre; basit, küme (agregat) ve bileşik olarak 3 grupta incelenirler. Basit meyveler; bir çiçeğe ait bir tek ovaryumun gelişmesi ile meydana gelen meyveler olup üzüm, limon, kabak, erik, elma, bezelye, akasya, fındık, meşe vb. bitkiler örnek olarak verilebilir. Birleşik meyveler; birden fazla çiçeğin bir araya gelmesi ile gelişen meyve tipidir. Bunlara da ananas ve dut örnek olarak verilebilir. Küme meyveler ise; bir çiçeğe ait birbirinden ayrı birden fazla ovaryumun bir bütün olarak gelişmesi ile oluşan meyvelerdir. Örnek olarak böğürtlen, ahududu ve çilek verilebilir.

Kapalı tohumlu bitkiler tek çenekli ve çift çenekli bitkiler olmak üzere 2 sınıfa ayrılmaktadır. Tek çenekli bitkiler otsu bitkiler olup, yaprakları ince, uzun, şerit şeklinde ve paralel damarlıdır, kambiyum yoktur, iletim demetleri düzensizdir, kökleri saçak köktür ve gövdeleri incedir. Genellikle odunsu olan çift çenekli bitkilerde ise yapraklar geniş parçalı ve ağsı damarlıdır, kambiyum bulunur, iletim demetleri düzenlidir, kazık ve yan köklerden oluşur ve gövde kalındır.

Erdişi yani hem erkek hem de dişi çiçekleri bir arada bulunan Akçaağaçlar kanatlı bir yapı gösteren karakteristik meyve yapısına sahiptir. Killi topraklarda iyi gelişebilir ve tohum ya da değişik çelik teknikleri ile çoğaltılabilirler. Ancak her mevsimde ayrı bir renk alan yaprakları, bazılarının göz alıcı çiçek ve meyvelerinden dolayı park ve bahçelerde sıklıkla tercih edilirler.

Gül ve leylak çalı formunda; atkestanesi ve akçaağaç ise ağaç formunda bitkilerdir. Hanımeli ise 20 m’ye kadar uzayabilen sarılıcı bir bitkidir.

Kambiyum dokusu bitkilerde sürekli bölünerek bitkinin enine kalınlaşmasını sağlayan dokudur. Eğer bir bitkide kambiyum yok ise o bitki hiçbir zaman odun yapısına kavuşamaz, ömrünün sonuna kadar hep otsu olarak kalır.

Peyzaj uygulamalarında kullanılan dış mekan bitkileri, biçim (form) yönünden 5 grupta incelenebilir;

Salkım formlu; salkım formluluk, bazı budama ve aşı teknikleri kullanılarak elde edilebildiği gibi bitkinin doğal özelliğinden de gelebilir.

Sütun formlu; yine bazı üretim teknikleri kullanılarak yapılabildiği gibi doğal karakterinden de gelebilen bir özelliktir.

Piramit formlu; bitkinin formu piramit şeklindedir.

Yuvarlak formlu; ağacın taç kısmı yuvarlak ya da yuvarlağa yakın bir şekildedir.

Manzara formlu (Doğal); Bu gruptaki bitkiler değişik formlarda olabilirler.

Doğal olarak peyzaj uygulamalarında da kullanılan bitkilerin çok büyük bir bölümünü kapalı tohumlu bitkiler oluşturur. Kapalı tohumlu bitkiler açık tohumlu bitkilere göre oranla daha gelişmiş özelliklere sahiptir. Çünkü vegetatif (kök, gövde, yaprak vb.) kısımları ortam koşullarına daha rahat uyum sağlayabilmektedir.

Tuber (Yumru) gövde: Genellikle rizomun özelleşmiş bir şekli olarak karşımız çıkar. Bir yer altı sürgününün şişkinleşen uç kısımlarında meydana gelen yedek maddece çok zengin olan kalınlaşmış gövdeler olarak tanımlanabilir. Patates, yer elması en tipik tuber gövde örneğidir.

Yapraklar bitkilerde özümlemenin (bitkilerin güneş ışığı, su ve karbondioksit kullanarak kendi besinlerini yapabilmeleri) ve transpirasyonun (buharlaşma ile suyun yitirilmesi) yapıldığı esas organlardır.

Bitkide döllenme olayı sonucunda oluşan tohum yapısına, çiçeğin ovaryumu, taç ve çanak yaprakları, çiçek tablası, çiçek sapı gibi bazı kısımlarının katılması ile meydana gelen yapıya meyve denir.