PEYZAJ ÇEVRE VE TARIM

Bilim ve sanatı birleştirmesiyle diğer botanik ve bitki bilimlerinden ayrılan, bitki, çiçek ve sebze üretimi, yetiştirilmesi, pazarlaması ve kullanımıyla ilgilenen bilim ve sanat dalına ‘Hortikültür’ denir.

Bitkiler yaprak döken ve dökmeyen bitkilerin yanı sıra yaprak yapısına göre geniş yapraklı, dar yapraklı ve iğne yapraklı bitkiler şeklinde de sınıflandırılmaktadır. Çınar, akçaağaç, katalpa, ıhlamur geniş; söğüt, iğde, okaliptüs, zakkum dar; sedir, çam, ladin ise iğne yapraklıdır.

Bitkilerle oluşturulan yanal yüzeyler peyzajda sınır oluşturucu ve kuşatıcı etkiye sahiptir. Şimşir, mazı, porsuk, taflan, kurtbağrı, kadıntuzluğu, alev ağacı gibi bitkiler çit bitkileri olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Çit bitkilerine genellikle budanarak uygun formlar kazandırılır.

Bitkisel ve yapısal çözümlerin entegre edildiği gürültü perdeleri de oldukça etkilidir. 30 metre genişliğindeki bir bitkisel gürültü perdesi 3-5 dB’lik bir gürültü azalımı sağlamaktadır. Bu miktar bazı kaynaklarda 5-8 dB olarak belirtilmektedir. Topoğrafyada yapılacak düzenlemeler ile bu miktar 15 dB’ya kadar yükselebilmektedir.

Nokta, çizgi, odak noktası, form, doku, renk ve görsel ağırlık gibi unsurlar peyzaj tasarım elemanları olarak adlandırılmaktadır. Peyzaj tasarım ilkeleri ise tekrar, çeşitlilik, denge, ritim, vurgu, ölçek, uyum, zıtlık, simetri ve sekans gibi unsurlardan meydana gelmektedir.

Bitki formları, düzensiz (dağınık), yayılıcı, öbeklenen, oval, sarkık, piramidal, yuvarlak, sütun, yuvarlatılmış ve vazo şeklinde sıralanabilir. Bu bilgiler neticesinde ‘Taçsız’ olarak tanımlanan bir form yoktur.

Çalılar: Toprak üzerinden itibaren her birinin çapı en fazla 7,5 cm ebadında birden fazla çok yıllık odunsu gövde oluşturan, en fazla 4 metreye kadar boylanabilen, zemine dik veya yatayda gelişebilen bitkilerdir. Çalılar; büyük çalılar (boyu 2-4 metre arasında olanlar), orta çalılar (boyu 1-2 metre arasında olanlar) ve küçük çalılar (boyu 1 metreden küçük olanlar) olarak sınıflandırılabilmektedir.

Peyzaj tasarımında çoğunlukla göz önüne alınan bir başka bitkisini ama yöntemi ise bitkilerin gövde yapısına ve yapraklarına göre gerçekleştirilmektedir. Gövde yapısına göre bitkiler otsu ve odunsu bitkiler olarak sınflandırılabilirken, yaprakları açısından yaprak döken, yarı herdem yeşil (yaprak dökmeyen) ve herdem yeşil bitkiler olarak ayrılabilmektedir.

Sörvey sonucu ortaya çıkan tespitler ve leke plana bağlı olarak geliştirilen ölçekli ön tasarım projesidir. Bu aşama, ihtiyaçlara bağlı olarak tasarım çözümlerinin geliştirildiği ve ifade edildiği aşamadır. Avan proje; gelişmeler, ihtiyaçlar ve eleştiriler doğrultusunda arzu edildiği kadar revize edilebilir. Kesitler ve görünüşlerle proje desteklenebilir.

Yapısal unsurlar (zemin kaplamaları, duvarlar, çatılar, kolon ve kirişler, aydınlatma elemanları, banklar vb.) belirli bir işlevi yerine getirirken aynı zamanda estetik olacak şekilde tesis edilebilirler. Başka bir deyişle, tasarımda fonksiyonel işlevleri olan unsurlara (çit, döşeme, istinat duvarı vb.) estetik değerler yüklemek mümkündür. Peyzaj tasarımında bitki materyalinin de önemli fonksiyonları vardır. Bitkiler sayısız estetik özelliklerinin yanı sıra, perdeleme (gürültü, görüntü, rüzgar) yapmak, gölge sağlamak, sınır ve mekan oluşturmak, dolaşımı/trafiği yönlendirmek, mekansal algıyı yönetmek, iklimi iyileştirmek, toprağı iyileştirmek ve stabilize etmek, yüzey akışını kontrol etmek, yaban yaşamını desteklemek, gıda temin etmek gibi birçok farklı fonksiyonun yerine getirilmesinde kullanılırlar.

Gürültü perdelerinin gürültü kaynağının hemen yanında oluşturulması daha etkili sonuçlar vermektedir. Herdem yeşil bitkiler tüm yıl boyunca gürültünün perdelenmesinde etkilidir. Bununla birlikte geniş yapraklı bitkiler iğne yapraklı ve dar yapraklı türlere göre daha fazla gürültü azalımı sağlarlar.

Mekan, Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde “yer, bulunulan yer” olarak ifade edilmektedir. Mimari Sözlük’e göre ise mekan “insanı çevreden belli bir ölçüde ayıran ve içinde eylemlerini sürdürmesine elverişli olan boşluk” şeklinde tarif edilmiş ve “mimari bir mekan oluşturmanın geniş anlamdaki doğadan veya peyzaj mekanından insanın kavrayabileceği bir bölümü sınırlamak” olduğu ifade edilmiştir.

Yeşil tonların kullanıldığı bir bahçede ilkbaharda pembe çiçekleriyle farklılık arz eden bir ağaç çiçeklenme zamanı sona erdikten sonra bu özelliğini yitirecektir. Odak noktası; renk, doku, form, ölçek açısından çevredekilerden farklı tipteki bitkilerin kullanılmasıyla meydana getirilebilir. Odak noktası oluşturmanın amacı, istenilen unsurların peyzajda ön plana çıkartılmasıdır. Peyzajın bütünü algılanmadan önce insan gözü odak noktasına çevrilir ve burada arzu edilen ilk izlenim yaratılır. Odak noktası yönlendirici bir etki yapar.

Güneybatı olmalıdır.

Ladin, çam, göknar, sedir, mazı, servi, ardıç, şimşir, porsuk, ateş dikeni herdem yeşil bitkiler arasındadır. Çınar, meşe, huş, at kestanesi, tespih ağacı, dişbudak, erguvan, kayın, karaağaç, akçaağaç, söğüt, leylak, filbahri, kızılcık, mürver, inci çalısı, keçi sakalı, altın çanak vb. yaprak döken bitkilere örnektir.

Peyzaj tasarımının amacı, bu alanlarda ekolojik, fonksiyonel, ekonomik ve estetik ilkeler dahilindedir.

Çim alanlar, yer örtücü ve yayılıcı bitkiler, kısa boylu otsu bitkiler zemin oluştururken; çalılar, ağaçlar, sarılıcı ve tırmanıcı bitkiler yanal yüzeylerin oluşumunda rol oynarlar.

Bazı çalışmalarda, geniş yapraklı ve yer seviyesinden itibaren yapraklanan bitkilerin gürültüyü 12 dB (desibel) seviyesine kadar azalttığı belirtilmektedir.

Bitkiler, estetik açıdan ilgi çekici, hoşa giden ve görsel kalitesi yüksek peyzajların oluşturulmasında önemlidir. Sahip oldukları renk, form ve doku gibi özellikler sayesinde bitkiler çevreyi güzelleştirir.

Tasarım elemanları, görsel niteliklerle ilgilidir. Görsel nitelikler, insanlar üzerinde farklı duygu ve düşüncelerin oluşmasına neden olurlar. Bu bölümde başlıca tasarım elemanlarından odak noktası, form, doku ve renktir.