PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON

Kalp ve Dolaşım Sistemi:
• Kalpte büyüme
• Kalbin işlevsel kas kitle miktarında azalma (kalpteki zorlanmayı egzersiz azaltabilir)
• Kalbin vücuda pompaladığı kan miktarında azalma (yaşlanma sürecinde günlük
yaşam becerileri sırasında daha çabuk yorulmanın nedenlerinden birisi)
• Kan akışında yavaşlama (yara iyileşmesinde yavaşlama)
• Küçük tansiyonda düşüş (felç için risk)
• Nabız basıncında artış (egzersiz kan basıncını düşürür)
• Kanın kalbe geri dönüşünde daha düşük basınç (damar hastalıklarının göstergesi
olabilir, kolesterol seviyesinin takip edilmesi gerekir)
• Toplardamarların kapaklarında sorunlar
• Damarların esnekliğinde azalma ve tansiyonun yükselmesi
• Damar iç duvarında plak oluşumları ve sonucunda kan akışının geçişi için zorlanma (beyin kanaması ve kalp krizi için risk olup yaşlı bireylerde bir beyin kanamasında bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal becerilerde yetersizlikler)
görülebilmektedir.

Solunum Sistemi:
• Akciğer kapasitesinde azalma
• Akciğerlerin elastikiyetini kaybetmesi (hava kirliliği ve sigara olumsuz etken)
• Kemiklerde kalsiyum ve su kaybına bağlı olarak göğüs kafesinin esnekliğini yitirmesi
• Silier aktivitede azalma (enfeksiyonların akciğerlerden temizlenmesi için gerekli olan siliar aktivitede azalma yaşlılarda hava yolu tıkanıklığı ve zatürre için risk
oluşturmakta)
• Öksürme refleksinde azalma (boğulma için risk).

• Toplam kas ve kemik kitlesinde azalma sonucu yeterince kas kuvveti üretememe ve
dayanıklılığın azalması (yer değiştirme ve denge gerektiren tüm günlük yaşam becerilerinde zorlanma, örneğin; yürüme, merdiven inip-çıkma, banyo yapma, eşya
taşıma vb.)
• Kas liflerinin uzunluğu ve eklem kıkırdak yapısında değişimler sonucu eklem hareket genişliğinde % 20-25 oranında azalma (giyinme-soyunma, dönme ve uzanma gibi esneklik becerisi gerektiren günlük yaşam sırasındaki etkinliklerde zorlanma ve ağrı sonucu daha az hareket etme isteği)
• Kasın uzantısı tendon ve eklemleri bir arada tutan bağ yapısındaki sıvı içeriğinde
azalma sonucu eklem bütünlüğünde azalma ve yaralanmalara açık hale gelmesi ve
diz-ayak-kalça gibi ağırlık taşıyan eklemlere vücut ağırlığını aktaramama (örneğin;
yürüyüş ve merdiven inip-çıkma becerileri sırasında baston veya koltuk değneği
kullanma ihtiyacı)
• Kifoz adı verilen kambur gövde pozisyonun ortaya çıkışı (denge ve duruş sorunları, solunum mekanizmasında bozulma)

Sinir Sistemi:
• Toplam beyin ağırlığı ve büyüklüğünde azalma
• Sinir hücre sayısında azalma
• Beyne kan akışında azalma
• Nöronlar arası bilgi aktarım hızında azalma (yaşlanma sürecinde hafıza gibi bilişsel fonksiyonların hızında yavaşlama)
• Bilgi işlemleme ve problem çözme gibi bilişsel fonksiyonlarda değişim (günlük yaşamda kendini yönetme ve ilgili becerilerde bağımsızlık düzeyini olumsuz etkilemektedir. Örneğin; alış-veriş sırasında hesap yapma, bankamatikten para çekme,
toplu taşıma araçlarına doğru yerde binme ve inme, yapılacak günlük işleri hatırlama, başlatma ve başarılı şekilde tamamlama)
• Bellek (hafıza) kaybı, bir psikiyatrik bozukluk olarak değerlendirilmeyebilir, normal yaşlanma sürecinin bir sonucu olarak yaşlılarda sıkça görülmektedir. Bellek
kaybı, belirli miktarın çok üzerine çıkarsa demans (bunama) ile birlikte görülür.
Bellek kaybı özellikle isim, nesne yerleri ve zincirleme karmaşık becerileri hatırlamada güçlüğe yol açarak günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.
• Sinir sisteminde uyarıların iletiminden sorumlu aksonların sayısında azalmaya bağlı
sinir iletim hızında azalma ve buna bağlı olarak reaksiyon zamanında artış ile uyarana daha geç tepki verme (günlük yaşam rutinlerinde hem biliş hemde hareket gerektiren becerilerde zorlanma, örneğin trafikte karşıdan karşıya geçme ve araç kullanma)
Sinir sistemindeki işlev kayıpları, sinir sisteminin motor becerilere ilişkin kontrolünü,
bilişsel performansı, dil-konuşma becerilerini olumsuz etkileyebilir. Özellikle nörolojik
hastalıklara sahip yaşlılar bu bağlamda daha fazla risk altındadır.

Temel günlük yaşam becerileri; bireylerin ana becerilerini kapsayıp kişinin kendi
vücudunun bakımına ilişkin aktivitelere odaklanır. Öz bakıma ilişkin bu beceriler;
• Banyo yapma/duş alma
• Büyük ve küçük tuvalet tutma becerisi (bağırsak ve mesane kontrolü)
• Giyinme-soyunma
• Yeme ve yutma
• İşlevsel yer değiştirme (yataktan ayağa kalkma, tuvalete oturma, yürüme, merdiven inip-çıkma, sandalyeye oturma-kalkma vb. )
• Cinsel aktivite
• Tuvalet hijyeni
• Kişisel cihazların bakımını (işitm

İletişim ve sosyal beceriler (arkadaş edinme ve paylaşımları sürdürme, vb.)
• Kalabalık olan toplumsal alanlara gitme (yürüme, karşıdan karşıya geçme, toplu taşıma araçlarını kullanabilme)
• Parasal becerileri yönetebilme (para çekme, bankamatik kullanma, doğru harcama)
• Sağlık ve iyilik halini yönetebilme
• İbadet faaliyetlerini sürdürebilme
• Güvenlik ve acil durumları yönetebilme
• Alış-veriş yapabilme
• Ev içerisinde bağımsız yaşamı yönetebilme (yemek hazırlama, temizlik, güvenlik, telefon kullanma) becerileridir

Artan bilişsel
gerilik ve duyu kayıpları yaşlı bireylerde bazı belirtileri ortaya çıkarabilir. Bunlar;
• Dizartrik konuşma: Geveleyerek konuşma
• Afazik konuşma: Kelimeleri iletişim için kullanamama
• Agnozi: Nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp
• Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir

Normal konuşma tonuyla konuşun, sesinizi yükseltmeyin.
• Rutin olarak yaşlıya yardım sorusu yöneltin, örneğin; “size nasıl yardımcı olabilirim Zehra Hanım?”
• Yaşlıya yaklaştığınızda kendinizi tanıtın ve görevinizi açıklayın (yüzünüzü ve adınızın yazılı olduğu yaka kartınızı görmeyebilir).
• Yürüme yardımcısı cihazlara (örneğin; baston) yaşlı birey tarafından talep edilmedikçe dokunmayın veya hareket ettirmeyin.

Öğrenme aşamaları aşağıdaki sırayla gerçekleşir (Richardson, 2013). Bunlar;
1. İlk edinim
2. Akıcılık
3. Kalıcılık
4. Genelleme (öğrenmenin transfer edilmesi) dir

2015 yılı itibariyle ülkemizde erkeklerde yaklaşık 75 yıl, kadınlarda 80 yıl olup, ortalama yaşam beklentisi süresi 78 yıldır (Türkiye İstatistik Kurumu, 2015). Doğru cevap C seçeneğidir.

Bireylerin sağlık ve iyilik halini korumaya yönelik müdahaleler ve yaşam stili değişiklikleri, vücut sistemlerinin işlevlerini daha iyi düzeyde ve daha uzun süreli devam etmesine katkı sağlar. Doğru yaşam stili, sağlıklı yaşlanma süreci için gerekli olup pozitif sağlık davranışlarına düzenli şekilde günlük rutinlerinde yer veren yaşlı bireyler vücut sistemlerini, aktivite ve katılım düzeylerini korumakta
ve gelişimsel alanlara ilişkin becerilerde bağımsızlıklarını sürdürmektedirler. "Fiziksel ve bilişsel işlevlerde gerileme" bunlardan biri değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bağımsız: Yaşlı birey tüm becerileri ipucu (yardım) olmadan, gözlem gerekmeden, cihaz veya teknoloji desteği olmadan, normal veya normale yakın bir hız ve doğrulukta sergiler. Becerileri güvenli şekilde yerine getirir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir.

Sözel iletişim sırasında soyut veya sembolik kavramlar kullanmayın. Örneğin; “çok yağmur yağıyor” cümlesi yerine “bardaktan boşalırcasına yağmur yağıyor” cümlesi kullanılmamalıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Öğrenme aşamaları aşağıdaki sırayla gerçekleşir (Richardson, 2013). Bunlar;
1. İlk edinim
2. Akıcılık
3. Kalıcılık
4. Genelleme (öğrenmenin transfer edilmesi) dir. 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşlı bireye temel ve ileri günlük yaşam becerilerinde olabildiğince bağımsızlık kazandırılması amacıyla öğretimsel müdahalede bazı ilkelerin uygulanması gerekir (Richardson, 2013). Bunlardan biri de şudur:
• Öğretimi sunulacak becerinin önemi ve nasıl bir beceri olduğu yaşlı veya yakınına anlatılmalıdır. Örneğin; yürüteç kullanmanın önemi (yer değiştirme becerisinde bağımsız olacak, fizyolojik ve ruhsal gerilemeyi yavaşlatacak, çevresine olan bağımlılığını azaltacak, vb.) anlatılmalıdır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Zincirleme becerilerin (örneğin; çay hazırlama, giyinme, yatak toplama, diş fırçalama) basamaklara ayrılarak sırasıyla aşamalı şekilde öğretilmesi gerekir. Basamaklardan birinin öğrenilememesi o beceride bağımsızlığı engelleyecektir.
Öğrenilemeyen basamak için tek basamaklı bir beceri gibi öğretimsel müdahale
uygulanmalıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Beceri öğretiminde hedef yaşlının olabildiğince az yardımla beceriyi başlatması ve tamamlamasıdır.

Bu düzenlemeler ergoterapist tarafından yapılan değerlendirmeler sonrası uygulanır. Doğru cevap D seçeneğidir.