PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON

75 yıl

Öksürme refleksinde azalma

Araba kornalarını duymama

İbadet etme

Minimal yardım

Agnozi

Akıcılık

Jestsel ipucu

Koltuk değneği

80 cm

1920’li yıllarda yaşam beklenti süresi yaklaşık 50 yıl iken, 2015 yılı itibariyle ülkemizde erkeklerde yaklaşık 75 yıl, kadınlarda 80 yıl olup, ortalama yaşam beklentisi süresi 78
yıldır (Türkiye İstatistik Kurumu, 2015). Artan yaşam süresiyle birlikte yaşlı kavramının kapsadığı yaş aralığı da değişime uğramıştır. Artık yaşlı kavramı 65 yaş üstü bireyler için kullanılıp, bu yaşın üzerindeki bireylerde kendi arasında yaşlılık kategorilerine ayrılmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Genelde ergenlik dönemi ile otuzlu yaşlar arasında insanların sağlıkları ve performansları en üst düzeydedir, otuzlu yaşlardan sonra işlevsel kapasite, genetik özelliklere
(aileden aktarılan kalıtsal miras, örneğin şeker, tansiyon, kalp vb. hastalıklar), yaşam biçimine (düzenli fiziksel aktivite, beslenme alışkanlıkları, uyku düzeni, vücut ağırlığı, stres düzeyi, sigara ve alkol alışkanlıkları, vb.) ve genel sağlık düzeyine (zamanında iyi sağlık bakımına erişim imkânı, düzenli sağlık kontrolü) bağlı olarak azalma eğilimi göstermektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kalp ve Dolaşım Sistemi:
• Kalpte büyüme
• Kalbin işlevsel kas kitle miktarında azalma (kalpteki zorlanmayı egzersiz azaltabilir)
• Kalbin vücuda pompaladığı kan miktarında azalma (yaşlanma sürecinde günlük yaşam becerileri sırasında daha çabuk yorulmanın nedenlerinden birisi)
• Kan akışında yavaşlama (yara iyileşmesinde yavaşlama)
• Küçük tansiyonda düşüş (felç için risk)
• Nabız basıncında artış (egzersiz kan basıncını düşürür)
• Kanın kalbe geri dönüşünde daha düşük basınç (damar hastalıklarının göstergesi olabilir, kolesterol seviyesinin takip edilmesi gerekir)
• Toplardamarların kapaklarında sorunlar
• Damarların esnekliğinde azalma ve tansiyonun yükselmesi
• Damar iç duvarında plak oluşumları ve sonucunda kan akışının geçişi için zorlanma (beyin kanaması ve kalp krizi için risk olup yaşlı bireylerde bir beyin kanamasında bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal becerilerde yetersizlikler) görülebilmektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Solunum Sistemi:
• Akciğer kapasitesinde azalma
• Akciğerlerin elastikiyetini kaybetmesi (hava kirliliği ve sigara olumsuz etken)
• Kemiklerde kalsiyum ve su kaybına bağlı olarak göğüs kafesinin esnekliğini yitirmesi
• Silier aktivitede azalma (enfeksiyonların akciğerlerden temizlenmesi için gerekli olan siliar aktivitede azalma yaşlılarda hava yolu tıkanıklığı ve zatürre için risk oluşturmakta)
• Öksürme refleksinde azalma (boğulma için risk).

Doğru cevap D seçeneğidir.

Kalp ve Dolaşım Sistemi:
• Kalpte büyüme
• Kalbin işlevsel kas kitle miktarında azalma (kalpteki zorlanmayı egzersiz azaltabilir)
• Kalbin vücuda pompaladığı kan miktarında azalma (yaşlanma sürecinde günlük yaşam becerileri sırasında daha çabuk yorulmanın nedenlerinden birisi)
• Kan akışında yavaşlama (yara iyileşmesinde yavaşlama)
• Küçük tansiyonda düşüş (felç için risk)
• Nabız basıncında artış (egzersiz kan basıncını düşürür)
• Kanın kalbe geri dönüşünde daha düşük basınç (damar hastalıklarının göstergesi olabilir, kolesterol seviyesinin takip edilmesi gerekir)
• Toplardamarların kapaklarında sorunlar
• Damarların esnekliğinde azalma ve tansiyonun yükselmesi
• Damar iç duvarında plak oluşumları ve sonucunda kan akışının geçişi için zorlanma (beyin kanaması ve kalp krizi için risk olup yaşlı bireylerde bir beyin kanamasında bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal becerilerde yetersizlikler) görülebilmektedir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

1. Temel günlük yaşam becerileri; bireylerin ana becerilerini kapsayıp kişinin kendi vücudunun bakımına ilişkin aktivitelere odaklanır. Öz bakıma ilişkin bu beceriler;
• Banyo yapma/duş alma
• Büyük ve küçük tuvalet tutma becerisi (bağırsak ve mesane kontrolü)
• Giyinme-soyunma
• Yeme ve yutma
• İşlevsel yer değiştirme (yataktan ayağa kalkma, tuvalete oturma, yürüme, merdiven inip-çıkma, sandalyeye oturma-kalkma vb. )
• Cinsel aktivite
• Tuvalet hijyeni
• Kişisel cihazların bakımını (işitme cihazı, el-ayak-bacak için özel tasarlanmış ortez ve yardımcı cihazlar) içerir
2. İleri günlük yaşam becerileri; kendini yönetme gibi daha fazla performans gerektiren becerilerdir. Bunlar;
• İletişim ve sosyal beceriler (arkadaş edinme ve paylaşımları sürdürme, vb.)
• Kalabalık olan toplumsal alanlara gitme (yürüme, karşıdan karşıya geçme, toplu taşıma araçlarını kullanabilme)
• Parasal becerileri yönetebilme (para çekme, bankamatik kullanma, doğru harcama)
• Sağlık ve iyilik halini yönetebilme
• İbadet faaliyetlerini sürdürebilme
• Güvenlik ve acil durumları yönetebilme
• Alış-veriş yapabilme
• Ev içerisinde bağımsız yaşamı yönetebilme (yemek hazırlama, temizlik, güvenlik, telefon kullanma) becerileridir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Maksimum Yardım: Yaşlı bireyin beceriyi güvenli ve doğru şekilde tamamlaması için % 51 ile % 75 oranında fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 25 ile % 49’unu yerine getirir. Bakım veren kişi becerinin yarısından fazlasını yaşlı bireyin yerine yapar. Örneğin; Zehra Hanım banyo yapma becerisi için 15 basamaklı becerinin sadece 5 basamağını yapabilmektedir 10 basamağında bakım elemanının fiziksel ve sözel yardımına gereksinim duymaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

1. Yeni bir hareket becerisini öğrenmek aktif bir süreçtir: Motor bir probleme (örneğin; bir üst basamağa adım atamamak) etkili ve uygun bir çözüm bulunmalıdır. Örneğin; Zehra Hanım geçirdiği felç sonrası bir üst basamak adımlama için o taraf alt uzuvda yeterli kas kuvveti açığa çıkartıp böyle bir adımlamayı yapamıyorsa,
fizyoterapistin uygulayacağı çözüme kendisinin de aktif olarak katılması gerekir. Zehra Hanım’a vücut ağırlığını adım atmayacağı tarafa vermesi öğretilir, uygulatılır ve sonrasında adım atacağı tarafta vücut ağırlığı azalır ve böylelikle bir üst basamağa adım atması kolaylaşır. Böyle bir hareket çözümüne mutlaka Zehra Hanım’ın aktif katılması ve öğrenmesi gerekir.
2. Hareket becerisini öğrenmede motivasyon önemli bir unsurdur: Şayet çalıştığınız yaşlı o anda başka bir etkinlik ile meşgulse, onunla hedef hareket becerisini çalışmak için uygun bir zaman değildir. Bu nedenle etkinliğin bitirilmesi beklenmelidir. Ayrıca yaşlının hareket etmesini sağlayacak, motive ediciler de kullanılabilir. Bir üst maddedeki örnek üzerinden devam edersek, üst basamağa adım atma çalışmasına motive etmek için iki üst basamağa ilgisini çekecek bir ödül yerleştirebilirsiniz. Motivasyon olmadan hareket becerisini öğrenme mümkün değildir.
3. Hareket becerisini öğrenmeye aktif keşfetme yardımcı olur: Hareket becerisiyle ilgili probleme çözüm bulmak için daha fazla çabalama daha iyi öğrenme anlamına gelir. Bir üst basamağa adım atma öğretimi için yaşlı bireyin ayağı altına bir kat halı yerleştirilmesi, yaşlı bireyin adım atma sorunu için biraz daha efor sarfetmesini sağlayacaktır. Yaşlı birey için belki biraz zor olacak ama bu hareket sorununu
çözecektir.
4. Gösterme yaşlı bireye yardımcı olabilir: Yeni bir hareket becerisini öğrenmede bireyin hareketlerin sırasını ve sonucunu izlemesi, o beceriyi yapmak için bireyin çaba sarfetmesine yardımcı olur.
5. Alternatifler hareket becerisini öğrenmeye yardımcı olur: Yeni bir hareket becerisi öğretimi sonrası, yaşlı bireyin öğrendiği beceri biraz daha farklılaştırılarak zorlaştırılır. Yukarıdaki örnekte bir üst basamağa adım atmayı öğrenen yaşlı birey için artık o beceri biraz değiştirilir, örneğin adım atacağı basamağın üzerinde 1 cm. yüksekliğinde sert bir malzeme yerleştirilerek o basamağın yüksekliği arttırılır ve
birey için daha farklı ancak çaba harcayacağı yeni bir hareket becerisi oluşturulur.
6. Hareket becerisi iyi öğrenilinceye kadar tekrarlanır: Yeni bir hareket becerisi yaşlı birey tarafından öğrenildiğinde, bu beceri koordineli ve her durumda sergilenebilir hale gelmemektedir. Öğrenilen hareket becerisi çok tekrar edilmez ise bu beceri tekrar kaybedilebilir. Bir üst basamağa ayağını yerleştirebilen yaşlı bir birey bunu yeterli
motor kontrolü elde edene kadar tekrarlamalıdır. Ayrıca kasların yeterli kuvvet açığa çıkarması için belirli bir zamana ihtiyaç vardır. Hareketin düzgün yapılması için
hareket defalarca tekrarlanmalı ve neredeyse otomatikleştirilmelidir. Böyle olduğu takdirde öğrenilen hareket becerisi artık yaşlı bireyin hareket repertuarındadır.
7. Öğrenilen hareket becerisinin transferi olabilir: Yeni öğrenilen bir hareket becerisi başka yeni öğrenilecek bir hareket becerisi için hazırlık olabilir. Örneğin; bir üst basamağa adım atmayı öğrenen yaşlı birey için bir sonraki yeni hareket becerisi yukarıdaki adımını aşağıya tekrar sabit ayağının yanına koymaktır. Bu iki hareket becerisi aslında karşılıklı sırayla yapılan bir hareket biçiminin parçalarıdır. Bu nedenle yaşlının bir hareket becerisini öğrenmesi bununla bağlantılı yeni bir hareket becerisini öğrenmesine yardımcı olacaktır.
8. Benzer hareket becerilerinin ayrı öğrenilmesi gerekir: Bir üst basamağa adım atma becerisinin öğretilmesi ile kaldırım taşının üzerine adım atma becerileri görünüşte benzer hareket becerileri olsa da farklı becerilerdir. Her iki örnektede yaşlı bireyüst basamağa adım atabilir ancak basamak üzerine adımlama ile kaldırıma adım atmak farklı becerilerdir. Her iki hareket becerisi için ayrı ayrı öğretim sunulmalı ve her iki beceride tam bağımsızlaşana kadar öğretim sürdürülmelidir.
9. Geribildirim hareket becerisini öğrenmeye yardımcıdır: Yaşlı bireyin sergilediği performans sonrası uzman veya bakım personeli tarafından geribildirimde bulunulması yaşlı bireyi cesaretlendirir. Bu geribildirim, yaşlıyı motive edecek bir hediye olabilir veya bir TV filmi olabilir. Bilişsel işlevlerinde gerileme olan bireylere sıkça sunulan sözel geribildirimler (aferin, bravo) bazen işe yaramayabilir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Yürüteç, ise dört noktadan yüzey temasını sağlar, bu nedenle kişinin vücut ağırlığını koltuk değneğine göre daha fazla destekler (% 50). Bu nedenle daha fazla fiziksel desteğe ihtiyacı olan özel gereksinimli bireyler için uygundur. Uzunluğu koltuk değneğinde olduğu gibi hesaplanır. Her iki el ile kaldırılarak veya tekerlekli olanları itilerek kullanılabilir. Her iki elin kullanımını gerektirdiği için tek veya iki elini fonksiyonel kullanamayan nörolojik sekeli olan yaşlı bireylerin yürüteci tutması güç olabilir. Yeni nesil yürüteçlerde altta eşya koyması için sepet vb. aksesuarlar bulunmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlanan bireylerde süreğen sağlık sorunları ve hastalıklar günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir. Özellikle felç, parkinson, multiple
sklerozis gibi nörolojik hastalıklar, itihaplı eklem romatizmaları ve ortopedik sorunlar ve eşlik eden el-göz koordinasyon sorunları çatal, kaşık ve bıçak kullanarak yemek yemeyi ve yeterince beslenmeyi güçleştirmektedir. Kaygan olmayan ve farklı açı ve eğimlerle kolay kavranan
mutfak malzemeleri (sapı kalınlaştırılmış kaşık, kavrama kollu bıçak) yaşlı bireylerin yemek sırasında daha az zorlanmalarını sağlamaktadır. Kendine yardım araçları, yemek yeme ve yiyecek hazırlama becerilerinde güçlük çeken yaşlı bireyler için kolaylaştırıcı olmakta ve bağımsız beslenmeyi sürdürmek için yararlı olmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.