PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON

Artan yaşam süresi beraberinde morbidite adı verilen hastalıklı olma durumunu da arttırmaktadır. Yaşam süresinin artması, toplumdaki yaşlanan bireylerin daha fazla sayıda hastalığa yakalanma (örneğin; tip 2 diyabet, hipertansiyon, romatizmal hastalıklar, göz hastalıkları, beyin kanaması, kalp yetmezliği, osteoporoz, vb.) ve bakım hizmeti almasına yol açmaktadır.Doğru cevap B'dir

İleri günlük yaşam becerileri; kendini yönetme gibi daha fazla performans gerektiren becerilerdir. Bunlar; • İletişim ve sosyal beceriler (arkadaş edinme ve paylaşımları sürdürme, vb.) • Kalabalık olan toplumsal alanlara gitme (yürüme, karşıdan karşıya geçme, toplu taşıma araçlarını kullanabilme) • Parasal becerileri yönetebilme (para çekme, bankamatik kullanma, doğru harcama) • Sağlık ve iyilik halini yönetebilme • İbadet faaliyetlerini sürdürebilme • Güvenlik ve acil durumları yönetebilme • Alış-veriş yapabilme • Ev içerisinde bağımsız yaşamı yönetebilme (yemek hazırlama, temizlik, güvenlik, telefon kullanma) becerileridir. Dğru cevap B'dir.

Bağımlı: Yaşlı bireyin beceriyi yapabilmesi için %75(yüzde yetmişbeş) oranında fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır, becerinin %25(yüzde yirmibeş)’inden daha azını yapabilir. Örneğin; Zehra Hanım beş basamaklı giyinme becerisinin sadece ilk basamağını yapabilmektedir. Giyinme becerisinin geriye kalan dört basamağı için bakım elemanının fiziksel yardımına ihtiyaç duymaktadır.

Dizartrik konuşma: Geveleyerek konuşma

• Afazik konuşma: Kelimeleri iletişim için kullanamama

• Agnozi: Nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp

• Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir. Doğru cevap A'dır.

Yaşlı bireylerle çalışan bakım personelinin iletişimi güçlendirici ve sözel iletişimi kolaylaştırıcı bazı pratik önerileri uygulaması yararlı olacaktır. Bunlar; • Yaşlı ile iletişim için sakin ve sessiz bir yer belirleyin. • Yaşlı ile sözel iletişime başlamadan önce dikkatini toplayın. Örneğin; adıyla seslenin, rahatsız olmuyorsa dokunun, ortamda gürültü varsa azaltın, yeterli aydınlık sağlayın. • Yaşlı ile iletişim için önden yaklaşın, kendisine dokunmadan önce göz teması kurun ve göz hizasında iletişimi sürdürün. • Yaşlıya iletişim için yaklaşıp sizi gördüğünden emin olduğunuzda gülümseyin. • İletişim için kendinizi tanıtın ve yaşlının adını kullanın. • Yaşlı birey ile olabildiğince az, yavaş ve net bir ses tonu ile konuşun. • İletişim sırasında yaşlı bireyin aşina olduğu kelimeleri, mimik, işaretleri ve somut nesneleri kullanın. • Bakım veren personel ile diğer tüm personel arasında kelime ve terminoloji kullanımına ilişkin görüş birliği olmasına dikkat edin. • İletişim sırasında yaşlı bireye bilgi verirken pek çok hatırlatıcı sunun. Örneğin; “Bugün uzun boylu ve sarı saçlı hemşire, Ayşe Hanım yanına gelecek, sana banyo yapma becerisini öğretecek”. • İletişim sırasında yaşlı bireyden bir cevap bekliyorsanız, bunun için kendisine zaman tanıyın. • İletişim sırasında yaşlı birey konunun dışına sapmış ise, kendisine konuya tekrar dönmesi için hatırlatıcı ipuçları sunun, ancak ısrarcı olmayın. Örneğin; kaşık kullanarak yemek yeme becerisi öğretilen Zehra Hanım, bu sırada sevdiği bir restorandan bahsetmektedir. Araya girerek kendisine nazikçe “kaşığınızı kullanarak” hatırlatmasında bulunun. • İletişim sırasında yalnız bir basit soru sorarak hatırlatmada bulunun. Örneğin; Zehra Hanıma yemek yeme becerisinin öğretimi sırasında “Hangi elinizle kaşık tutmalısınız?” şeklinde bir soru yönelterek beceriye ilişkin ipucu sunun. • İletişim sırasında yaşlı bireyin kullandığı işitme cihazı varsa, bunun kulağında takılı ve açık konumda olduğundan emin olun. • Yaşlı birey iletişim sırasında gözlük kullanıyorsa gözlüğünün temiz olup olmadığını kontrol edin.  Buna göre İletişim sırasında yaşlı bireye bilgi verirken çok fazla hatırkatıcı sunmayın yanlış tercihtir . Doğru cevap  E'dir.

Öğrenme aşamaları aşağıdaki sırayla gerçekleşir (Richardson, 2013).

Bunlar; 1. İlk edinim 2. Akıcılık 3. Kalıcılık 4. Genelleme (öğrenmenin transfer edilmesi) dir. Doğru cevap B'dir.

Yaşlı bireyin nörolojik ve diğer sorunlar sonucu kaybettiği becerileri tekrar öğrenmesine yardımcı olmak için öğretimsel yaklaşımlar kullanılır. Özellikle yürüyüş, denge, kavrama, bırakma, giyinme, yemek yeme, vb. becerilerin yeniden öğretimi sağlanarak günlük yaşamda olabildiğince bağımsız olmaları beklenir. • Yaşlı bireye alternatif veya telafi edici stratejiler kazandırılmaya çalışılır. Özellikle; güvenlik sağlama, yaralanmayı önleme ve yardımcı gereksinimini azaltmak amacıyla bazı uyarlamalar ve pratik öneriler kullanılır. • Kalıcı bir bozukluğun aktivite ve katılım düzeyini sınırlandırmasını engellilik durumunun oluşumunu azaltmak amacıyla yaşlı bireye yeni bir beceri için öğretime gerek duyulur. Örneğin; bilişsel fonksiyonlarında gerileme olan bir yaşlıya hatırlatma amaçlı yeni bir sistem (örneğin; akıllı telefonla numara, adres ve günlük işleri hatırlatma veya yürüyemeyen bir yaşlıya tekerlekli sandalye kullanmayı öğretme) öğretilebilir. • Yaşlı bireyin rehabilitasyon sürecini desteklemek üzere çeşitli oyun veya etkinlik becerilerinin öğretimi sağlanarak yetersizlik alanları desteklenir. Örneğin; felç sonrası yaşlı bireye azalan denge ve istemli hareketi geliştirmesi için havuzda temel yüzme becerisi öğretilir. • Yaşlı bireyin yakınları, becerileri kazandırma stratejileri öğretildiğinde, yaşlının olabildiğince bağımsız olmasını sağlayacak çevresel düzenlemeleri yapabilirler.Doğru cevap A'dır.

Tam fiziksel ipucu en kısıtlayıcı olandır. Doğru cevap E'dir.

İlgili becerinin öğretimi için hangi ipuçlarının (yardım düzeyleri) kullanılacağı planlanmalıdır. Örneğin; bilişsel düzeyi çok zayıf olan yaşlılar için sözel ipucu pek uygun değildir.Doğru cevap B'dir.

Hareket temelli becerilerde fiziksel yardım, işitme kaybı olan bir yaşlı için görsel ipuçları, görme kaybı olan bir yaşlı için ise fiziksel ve sözel ipuçları daha yararlı olabilir.Doğru cevap C'dir.

Yaşam beklentisi, toplumdaki ölüm olasılıklarından yararlanılarak, koşullar sabit kaldığı takdirde yeni doğmuş olan bir bebeğin kaç yıl yaşama olasılığı olduğunun hesaplanmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Dizartrik konuşma, geveleyerek konuşma olarak açıklanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Orta Düzeyde Yardım: Yaşlı bireyin beceriyi güvenli ve doğru şekilde tamamlaması için % 50 fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 50 ile %74’ünü yerine getirir. Örneğin; Zehra Hanım merdivende bir üst basamağa çıkabilmek için felç nedeniyle kontrolsüz olan bacak ve gövde yarısı için fiziksel yardıma gereksinim duyar. Doğru cevap D'dir.

Koruma Amaçlı Yardım: Yaşlı bireyin bir beceriyi güvenli şekilde yapabilmesi için el temasına gereksinimi vardır. Örneğin; Zehra Hanım’ın banyoda alafranga tuvalete otururken bakım elemanının el desteğine gereksinimi vardır. Doğru cevap B'dir.

Bağımlı: Yaşlı bireyin beceriyi yapabilmesi için % 75 oranında fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır, becerinin % 25’inden daha azını yapabilir. Örneğin; Kemal Bey, beş basamaklı giyinme becerisinin sadece ilk basamağını yapabilmektedir. Giyinme becerisinin geriye kalan dört basamağı için bakım elemanının fiziksel yardımına ihtiyaç duymaktadır. Doğru cevap E'dir.

Minimal Yardım: Yaşlı bireyin bir beceriyi güvenli ve doğru şekilde yerine getirmesi için % 25 fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 75 veya daha fazlasını yerine getirir. Örneğin; Zehra Hanım banyoda alafranga tuvaletten kalkarken bakım elamanının dirsek ve el desteğine gereksinimi vardır. Doğru cevap C'dir.

Agnozi, nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp şeklinde açıklanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Apraksi: Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir. Doğru cevap C'dir.

Morbidite, hastalık veya engellilik durumunun varlığı anlamına gelmektedir. Doğru cevap D'dir.

Öğrenmenin transfer edilmesi, genelleme aşamasıdır. Öğrenmenin genelleme fazını destekleyen faktörler; aktif katılım, duyu sistemlerinin doğru kullanımı, geri bildirim, rastlantısal uygulama yapma, doğal ortamda öğretim, bütüncül uygulama ve strateji geliştirmedir. Doğru cevap B'dir.