PSİKO-SOSYAL REHABİLİTASYON

İhmal hem bakım verenin yaşlıyı ihmal etmesi, hem de yaşlının kendini ihmal etmesi şeklinde görülebilir.Beslenme bozuklukları, sıvı veya kilo kaybı, çeşitli akut hastalıkların uzun sürmesi Kir, dışkı ve idrar kokuları, yatak yaraları ve lezyonlar, görme ve işitme güçlükleri ,kirli giysiler ve eşyalar, bakımsız tırnak ve saçlar, yetersiz bakım işaretleri ve hijyen eksikliği.

Bakım veren bireyde görülen istismar ve ihmal belirtileri
Bakım veren kişinin yorgun ve stresli gözükmesi
Bakım veren kişinin yaşlı bireye karşı aşırı ilgili ya da ilgisiz olması
Bakım veren kişinin yaşlı bireyi inkontinans (idrar tutamama) gibi davranışlar yüzünden suçlaması
Bakım veren kişinin saldırgan davranması
Bakım veren kişinin yaşlı bireye çocukça ya da insanlık dışı davranması
Bakım veren kişinin madde bağımlılığı ya da istismar öyküsünün bulunması
Bakım veren kişinin, yaşlı bireyin tek başına başkalarıyla görüşmesine izin vermemesi
Bakım veren kişinin sorulan sorulara savunarak cevap vermesi, hatta düşmanca ya da kaçamak yanıtlar vermesi
Bakım veren kişinin yaşlı bireye uzun süredir bakıyor olması

Sosyal etmenler arasında demografik değişiklikler, sosyo-ekonomik yapı gösterilebilir. Düşük gelir ve düşük eğitim düzeyi bakım veren kişileri istismara itmektedir. Yaşlı istismarına zemin hazırlayan diğer bir faktör ise sosyal politikaların yokluğu ya da yetersizliği olarak nitelendirilebilir. Yaşlılar için özel olarak geliştirilmiş sosyal politikaların olmayışı, yaşlı bireyleri hem ekonomik, hem de manevi açılardan bakıcılara bağımlı hale getirmektedir ve bu durum istismar olasılığını artırmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Duygusal ve psikolojik istismar belirtileri şunlardır:

Doğru cevap C'dir.

Yurt dışında yaşlı istismarının belirlenmesi için bir takım ölçekler geliştirilmiştir (Cohen, 2011). Hwalek-Sengstock Yaşlı İstismar Tarama Testi (H/S-EAST) başta olmak üzere Yaşlı İstismarı Şüphesi Testi (EASI), İstismar Taramasına Hassasiyet Ölçeği (VASS), Bakıcı İstismar Taraması (CASE) gibi ölçekler yaşlı bireylerin istimara uğrayıp uğramadığını belirlemek için geliştirilmiş ölçeklerdir. İstismarın alt boyutlarını ölçmek için Algılanan Duygusal İstismar Ölçeği (EAPS) gibi duygusal/psikolojik istismarı ölçmeye yönelik sübjektif ölçekler de geliştirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yaşlı istismarının ortaya çıkışını açıklamaya çalışan birçok kuramsal yaklaşım bulunmaktadır. Bu kuramlar, taşıyabileceğinden daha fazla yük yüklenmiş bakım vericinin özelliklerini açıklayan durumsal model, bağımlı yaşlı ve istismar failini anlatan alışveriş kuramı, zihinsel/duygusal olarak örselenmiş istismarcıyı anlatan psikopatoloji modeli ve çocuklukta yaşanan ihmal ve istismar vurgusuna dayanan sosyal öğrenme kuramlarıdır. Yaşlı istismarının arkasında yatan nedenler arasında daha önce de belirtildiği gibi bireysel özellikler bulunmaktadır. Bireysel özelliklere dayanan kuramlar ise, ilişkilerdeki güç dengesizliğine dayanan feminist kuram, yaşlıların toplumda marjinalleşmesini anlatan politik-ekonomi kuramı gibi kuramlardır. Doğru cevap B'dir.

Durumsal yaklaşımın kökeni çocuk istismarı ve aile içi şiddet konusundaki ana perspektiflere dayanmaktadır (Phillips, 1986). Durumsal modele göre stresli durumlar, bakım vericinin yaşlı bireyi istismar etmesine neden olmaktadır. Yaşlı birey fiziksel veya ruhsal engeli nedeniyle bir stres kaynağı olarak görülür. Bu yaklaşım yaşlıya yönelik kötü muamelenin stresli durumlara akıl dışı bir tepki olduğunu ima etmektedir. Bu kurama göre istismarla bağlantılı durumsal değişkenler bakım verici, yaşlı birey veya her iki tarafın sosyal ve ekonomik koşulları ile ilgili olabilir. Bu kuramın en önemli eksikliği istismarcıların yaşadığı stresin aynısını yaşayan bazı bakım verici-lerin yaşlılarını neden istismar etmediğini açıklayamamasıdır. Bu yaklaşım, yaşlı bireyi bir stres kaynağı olarak tanımlaması nedeniyle de eleştirilmektedir ve istismarın asıl nedenlerine ulaşılmasını sınırlayan bir bakış açısıdır. Doğru cevap D'dir.

1989 yılında Kanada’da yaşlı istismarı konusunda ulusal düzeyde bir araştırma yürütülmüştür (Podnieks, 1990). Araştırma kapsamında özel konutlarında oturan Kanadalı yaşlıların %91’i ile görüşme yapılmıştır. Araştırma sonuçları özetlendiğinde: özel konutlarda oturan Kanadalıların %4’ü istismara uğradıklarını bildirmişlerdir. İstismar türleri açısından maddi istismar en yaygın istismar türüdür. Doğru cevap E'dir.

Türkiye’de yaşlı istismar ve ihmali hakkında yapılan araştırmalar oldukça sınırlıdır. Mevcut çalışmalarda ise bulgular farklılık göstermektedir (Lök, 2015). Yapılan bir araştırmada, çalışmaya katılan yaşlıların, %25,6’sının istismara maruz kaldığı gözlemlenmiştir. Literatüre paralel olarak, istismar eden kişilerin tamamının yakın akrabadan (%41,3’ü gelinler) oluştuğu belirlenmiştir. Doğru cevap A'dır.

Risk faktörleri göz önünde bulundurulduğunda, kadınlarda, 75 ve üzeri yaş grubunda, dullarda, ilkokul mezunu olmayanlarda, iki ve daha az sayıda yaşayan çocuğu olanlarda, çocuğunun/akrabasının evinde ikamet edenlerde, yalnız yaşayanlarda, dört ve daha fazla kişi ile birlikte yaşayanlarda, hafif/orta bilişsel bozukluğu olanlarda ve günlük yaşam etkinliklerinde yetersiz olanlarda istismara uğrama olasılığının daha yüksek olduğu belirlenmiştir (İlhan, 2006). Doğru cevap D'dir.

Bireysel özelliklere dayanan kuramlar ise, ilişkilerdeki güç dengesizliğine dayanan feminist kuram, yaşlıların toplumda marjinalleşmesini anlatan politik-ekonomi kuramı gibi kuramlardır. Bu kuramlar yapısal güçlerle yaşlı istismarını açıklamaktadırlar ve bu yapısal faktörlerin çatışma ve şiddete neden olan koşulların ortaya çıkmasına zemin yarattığına işaret etmektedir. Doğru cevap D'dir.

Sosyal alışveriş kuramı, “sosyal etkileşim en az iki insan arasında ödül ve cezanın alışverişi ile ilgilidir ve insanların tamamı ödülü artırmak ve cezayı azaltmak ister” varsayımına dayanmaktadır (Blau, 1973). Bu kuram, aile yaşamı içinde gelişen ve yetişkinlikte de sürdürülen taktikler ve tepkilerle ilişkili olarak kurban ve istismarcı arasındaki bağımlılığın nasıl oluştuğunu açıklamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sembolik etkileşim yaklaşımı, aile içi şiddet literatüründen alınmıştır ve bu yaklaşım yaşlı birey ve bakım verici arasındaki etkileşimsel süreçler üzerinde odaklaşmaktadır. Bu bakış açısı sadece yaşlı ve bakım vericinin davranışları üzerinde değil, aynı zamanda her iki bireyin bu davranışa ilişkin sembolik yorumu üzerinde durmaktadır. Sembolik etkileşim yaklaşımı, “insanlar şiddete farklı anlamlar yükler ve şiddetin belirli durumlardaki sonuçlarına göre bu anlamlar değişir” temeline dayanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Son aşama olan balayı aşaması ise, şiddet uygulayan kişinin şiddet mağduru yaşlı bireyden özür dilediği, bir daha yapmayacağına dair mağdur bireyi ikna ettiği, onu sevdiğini, ona önem ve değer verdiğini, ona ihtiyacı
olduğunu söylediği ve sonuç olarak “barış” ın sağlandığı bir dönemdir. Ancak yapılan çalışmalar ve istatistikler göstermektedir ki, şiddet olayı tekerrür etmekte, yaşlı bireyler sürekli olarak şiddete maruz kalmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Destekleyici model, istismara uğrayan ve istismar eden bireyle ilişkisi olmayan bir kişi tarafından istismar edilen kişiye destek ve danışmanlık verilmesini öngörür. Bu modelde öncelikli amaç, istismara uğrayan kişinin hakları konusunda bilgilendirilmesi, kendisi ve istismarcı birey hakkında yapabilecekleri işlemler konusunda seçeneklerini öğrenmesidir. Bu süreçte alınacak kararda istismara uğrayan kişinin düşünce ve istekleri büyük önem
arz eder. Doğru cevap C'dir.

İstismarın bildirilmesini yasal olarak şart koşar ve istismar durumunda istismara uğrayan yaşlı birey devlet koruması altına alınır. Bu model, en son tercih edilmesi gereken modellerden bir tanesidir, çünkü yaşlı refahı için kendi evi ya da ailesinin yanı en huzurlu ortam olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca ülkemizde kurum bakımı sosyal olarak kabul görmemekte, kurumlarda bakım hizmeti alan yaşlıların aileleri damgalanmaktadır. Bu durum da yetişkin koruma modelinin en son seçenek olarak kullanılması gerektiğini destekler niteliktedir. Doğru cevap A'dır.

İhmal Tanımlanması için Bileşik Gösterge'ye göre haftada1 sıklığından daha uzun bir sürede iç çamaşırı değişimi "olası ihmal var" olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yaşlı İhmalini Değerlendirmede Sorulabilecek Sorular
• Uzun süre yalnız kaldığınız oldu mu?
• İhtiyacınız olduğu zaman size yardımcı olan biri var mı?
• Ne sıklıkla banyo yapıyorsunuz?
• Aç veya susuz kaldığınız durumlar oluyor mu?
• İlaçlarınızı düzenli bir şekilde alabiliyor musunuz?
• Görmede sıkıntı çekiyor musunuz? Gözlükleriniz size yeterli geliyor mu?

Doğru cevap E'dir.

Ekonomik İstismarın Belirtileri şu şekildedir:

Doğru cevap A'dır.

Yapısal teorilere göre ise işsizlik, yoksulluk, ekonomik krizler ve sosyal hizmetlerin eksikliği gibi sosyal etmenler bireylerin engellenmişlik duygusu yaşamalarına ve şiddete başvurmalarına sebep olmaktadır. Doğru cevap B'dir.