SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 10

Faydacılık kavramına dayanan ve aynı zamanda kim kazanacak sorusunu içeren soru “Eğer birisi zarar görecekse bu kimdir?” sorusudur. Bu soruyu takip eden soru ise kişinin kaybetmeyi mi yoksa kazanmayı mı hak ettiğine karar vermektir.

Miller ve Davis (1996) etik karar vermeye yardımcı olacak pratik bir rehber niteliğinde, yedi adımdan oluşan bir model geliştirmişlerdir. Bunlar sırasıyla problemin tanımlanması, etik kodların uygulanması, ikilemin doğasının belirlenmesi, potansiyel kararların belirlenmesi, belirlenen kararın ve seçeneklerin potansiyel sonuçlarını göz önüne alma, seçilen kararın değerlendirilmesi ve kararın uygulanmasıdır.

Seçilen kararın yeni etik ikilemler yaratmayacağından emin olunmalıdır. Verilen bir kararın uygun olup olmadığının basit üç kavramlık bir test ile anlaşılabilmektedir.

Diğer seçenekler etik ikilemle karşı karşıya gelindiğinde izlenecek yollardır.

İnsan davranışlarının etik ve yasallığı açısından dört alternatif durum söz konusudur:
1. Etik ve yasal olan (Örn. vergilerin zamanında ödenmesi).
2. Etik olan ancak yasal olmayan (Örn. bir kamu görevlisinin, parasını bir kapkaççıya kaptırdığı için ödemesini son ödeme tarihinden sonra yapmak isteyen bir
emeklinin bu talebini kabul etmesi).
3. Etik olmayan ancak yasal olan (Örn. bazı kamusal ya da özel mal ve hizmetlerin
bedellerinin makul olarak adlandırılabilecek düzeyin çok üstünde belirlenmesi).
4. Etik olmayan ve yasal olmayan (Örn. hırsızlık yapmak). E seçeneğindeki davranış da etik olmayan ve yasal olmayan davranışlara dahildir. 

Doğru cevap A'dır.

Seçeneklerdeki ifadelere ait kavramlar aşağıdaki gibidir:

Etik kod: Bir mesleği icra edenlerin sorumluluklarına ilişkin yazılı yönergeler

Etik sorun: Davranışın iyi olmasıyla ilgili tereddütlerin veya itirazların ortaya çıktığı durumlar

Etik ikilem: Kurala bağlanmamış durumlarda karar vericinin yaşadığını seçim sorunu

Etik İhlali: Mesleki eylemi düzenleyen standart kuralların çiğnenmesi

Etik değer: Davranışlara yön gösteren ve onları gerekçelendiren bir öneri veya yönerge

Doğru cevap B'dir.

Amerikalı askerî hekim Walter Reed ve arkadaşları 1900’lü yıllarda Küba’da insanlar üzerinde sarıhumma denemeleri yapmıştır. Reed’in araştırma arkadaşlarının birinin kendi üzerinde de deneyi kabul etmesi ve bunun üzerine ölmesi nedeniyle, Reed yaptığı deneyin riskini anlayarak deneye katılacaklarda tıp tarihi için bir ilk olabilecek “yazılı olur” almayı başlatmıştır. Doğru cevap C'dir.

Nürnberg Code: İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Nazi savaş suçlularının yargıladıkları Nürnberg Mahkemeleri yargıçları tarafından mahkeme sonunda insanlar üzerinde yapılacak araştırmalarda uyulacak kurallarla ilgili 10 maddeden oluşan ve “Nürnberg Code” adıyla bilinen bazı kararlar alınmıştır. Bunlar; sıralanacak olursa:
Madde 1: İnsanlar araştırmalara gönüllü katılmalıdır.
Madde 2: Araştırma amaçları toplum yararına olmalıdır.
Madde 3: Araştırma mantıklı kuramlar ve hayvanlar üzerindeki ön denemelere dayanmalıdır.
Madde 4: Araştırmada gereksiz fiziksel ve zihinsel acı olmamalıdır.
Madde 5: Ölüm ya da sakatlanma ile sonuçlanacak denemeler insanlarla yapılmamalıdır.
Madde 6: Araştırmadaki risk derecesi, beklenen yarardan yüksek olmamalıdır.
Madde 7: İnsanlar için uygun çevre ve koruma sağlanmalıdır.
Madde 8: İnsanlar üzerindeki deneyler bilimsel olarak yetkin kişilerce yapılmalıdır.
Madde 9: Araştırmaya katılanlara istedikleri zaman araştırmadan çekilme hakkı verilmelidir.
Madde 10: Araştırmacılar deneyin herhangi bir aşamasında deneylerin devamı hâlinde deneklerde ciddi yaralanma, sakatlık ve ölüm görülme olasılığı ortaya çıktığında deneyi sonlandırmalıdır.

Doğru cevap D'dir.

“Normatif ” kelimesi, norm kelimesinden gelmektedir. Norm, yargılama ve değerlendirmelerin kendisine göre yapıldığı ölçüt; uyulması gerekli olan kural olarak tarif edilebilir. Normatif etik ise, insanlara hayatları sırasında rehber olur ve böylelikle de onlara kullanacakları normları sağlar. Doğru cevap E'dir.

Etik ahlakı incelerken, meta-etik de etiği inceler. Meta etiğin tıbbi alanda ilgilendiği
soruya örnek olarak “Özerkliğe saygının anlamı nedir? sorusu verilebilir. Tıp etiği uygulamalı etik türlerinden biri olarak belirtilmiştir.

Doğru cevap A'dır.

Deontoloji, Yunanca ödev anlamına gelen deon ile bilim anlamına gelen ve Yunanca logos sözcüklerinin birleşimi olup ödev bilimi anlamına gelmektedir. Buna göre, insanın birtakım ödev ve yükümlülükleri vardır. Belirli eylem türleri özü itibarıyla doğrudur. Deontoloji, doğru kabul edilen eylemlerin sonuçlarına bakılmaksızın hayata geçirilmesini savunur (Cevizci, 2005). Deontolojik kuramlar, göreve ya da ödeve dayanır ve ahlaki iyiliği, mutluluk, haz ve faydayla sağlayacak hiçbir şeyin olmadığını ileri süren filozoflara sahiptir. Bu nedenle, “Kant Ahlakı” olarak da bilinirler. Doğru cevap B'dir.

Gerek deontolojik, gerekse sonuççu etikler, kurallar veya ilkeler ve teke tek eylemler üzerinde odaklanır. Onlara göre, “Ne yapmalıyım?” sorusu önemlidir. Erdem etiğine göre ise, “nasıl yaşamalıyım, nasıl bir yaşam sürmeliyim, nasıl bir insan olmalıyım?” soruları önemlidir. Doğru cevap C'dir.

Görecelik, ahlaki yargıları insanların ortaya koyduğunu ve bütün ahlaki yargıların, insanların görüşlerinden ibaret olduğunu ileri sürer. İnsanların görüşleri dışında ve ötesinde, onlardan bağımsız biçimde var olan nesnel bir ahlaki gerçeklik yoktur. Ahlaki doğruluk veya yanlışlık insanların görüşlerine bağlıdır. Dolayısıyla Y’nin yerine kişileri, insan gruplarını veya kültürel grupları koyabiliriz. Ahlaki göreceliğe göre, bunlardan bağımsız olarak bir eyleme doğru ya da yanlış diyemeyiz (Ünder, 2014). Doğru cevap D'dir.

Soru kökünde verilen ifade tıp etiğini anlatmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Kültür

Yanlışı sorgulama

En temel özellik hukuk kurallarına uyulmaması hâlinde kişilerin bir yaptırım ile karşı karşıya kalacak olmasıdır. Hukuk kuralının ihlali durumunda belli bir kamusal güç, kendisine tanınmış olan yaptırım gücünün devreye girmesini sağlar.

Evrensellik

Bazı kamusal hizmetlerin makul fiyat bedellerinin çok üstünde belirlenmesi

Genel işletme ve tıp araştırmaları

Helsinki Bildirgesi