SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 12

Çıkar çatışmalarındaki ikilem yerine getirilmesi gereken görevlerin iki veya daha
fazla kişiye ya da kuruma karşı bir yükümlülük olmasıyla ortaya çıkar ve bir görevi yerine getirmek diğer görevi yapmayı imkânsızlaştırır.

Hekimler çıkar çatışmalarından kaçınmak için ister yönetsel süreçlerde isterse de klinik süreçlerde daima aşağıdaki temel etik ilkeleri göz önünde tutmalı ve
uygulamalarını bu ilkeler doğrultusunda yapmalıdır (Ertekin, 2004):
• Hekim hastasının çıkarı için en iyisini yapmalıdır (yararlılık ilkesi).
• Hekim hastasını zarara uğratmamalı ve bunun için hastasını korumalıdır (zarar
vermeme ilkesi).
• Hekim hastasının bilgilendirilmiş veya aydınlatılmış onayına veya bir başka deyişle özerkliğine saygılı olmalıdır (özgürlük/özerklik ilkesi).
• Hekim hasta ve halk sağlığının korunmasında eşitliği korumalıdır (adalet ilkesi).

Hediye alma ve menfaat sağlamada oluşturulacak kurumsal politika seçenekleri
şunlardır:
• Yasaklama
• Kabul edilebilirlik ölçütü
• Bütün hediyeler ve menfaatler kuruma aittir.

Sağlık yöneticilerinin kurumsal bilgiyi etik dışı kullanımı iki yolla olur. Bunlar; kendi yararına işlem için kullanma ve içeriden bilgiyi kötüye kullanmadır.

Açıkça yasa dışılık, kanun bilerek ihlal edildiğinde olur. Buna örnek olarak, hükûmete sahte bilgi verilmesi, müfettişlere rüşvet verilmesi, denetçilerin kandırılması, bilerek iş kanunlarının çiğnenmesi, ırk veya cinsiyet yüzünden istihdamda ayrımcılık yapılması ve tehlikeli atıkların uygunsuz bir biçimde ortadan kaldırılması konusundaki bilgilerin uçurulması verilebilir.

Kurum felsefesi, kurumun amaçlarına ulaşma yolunda kılavuz edindiği en temel ilke,
anlayış ve değerleri ifade etmektedir. Kurum felsefesinin varlığı, özellikle birbiriyle rekabet hâlinde olabilen görüş ve yaklaşımlardan kaynaklanan çatışmaların en alt düzeye indirilmesine yardımcı olacaktır. Doğru yanıt B'dir.

Kurumlarda (aslında tüm organizasyonlarda) öncelikle kurumsal felsefenin, daha
sonra vizyonun ve en son olarak da misyonun geliştirilmesi idealdir. Doğru yanıt C'dir.

Örgütsel İçerik: Kurum felsefesi bir bağlam ve aktif değerler oluşturur, sağlık hizmetlerinin sunumuna bir anlam katar. Kurum felsefesi aynı zamanda kurumsal değerlerin benzersiz olduğuna ve bir ürün ya da hizmet sunumundan daha fazlasını temsil ettiğine işaret eder. Politikalar, prosedürler ve kurallar misyon bildirgesinden türetilir ve kurumu harekete geçirir. Doğru yanıt A'dır.

Vizyon; kişilerin, kurumların kendilerinin veya işletmelerinin gelecekte olmasını arzu ettikleri durumun ifadesidir. Bu anlamda vizyon “gelecekte varılması veya olması arzu edilen bir durumla ilgili rüya veya hayalin ifade edilmiş bir şeklidir” Doğru yanıt B'dir.

Kurum vizyonunun geliştirilmesinde etkinliğin sağlanması için sistematik bir yaklaşım gereklidir. Hem vizyon hem de misyonun geliştirilmesinde kullanılabilecek sürecin
adımları aşağıdaki gibi sıralanabilir (David, 2013):
• İlk adım olarak, yöneticilerin vizyon ve misyon bildirgelerinin ne olduğu ve işlevleri hakkında daha iyi bilgi sahibi olmaları amacıyla bu konuda yazılmış yayınlar
derlenir ve yöneticilerden bunları çalışması istenir.
• İkinci adımda yöneticilerden kurum için bireysel vizyon (ya da misyon) bildirgelerini hazırlamaları istenir.
• Üçüncü adımda, üst yöneticilerden oluşan bir komite yöneticilerden gelen tüm
vizyon bildirgelerini tek bir belge üzerinde birleştirir. Taslak bildirge daha sonra
tüm yöneticilere gönderilir ve onlardan ekleme, çıkartma ve değişiklik yapmak istedikleri noktaları belirtmeleri istenir.
• Dördüncü adımda, bir toplantı organize edilir ve yöneticilerden gelen geribildirimlerden yararlanılarak bildirgeye son hâli verilir. Bildirge son hâlini aldığında,
bunun tüm yönetici ve çalışanların dikkatini çekecek şekilde onlara nasıl ulaştırılacağının kararının verilmesi gereklidir. Bazı kurumlar bunun için vizyon hazırlama sürecini video şeklinde üreterek tüm çalışanların izlemesini sağlamaktadır. Doğru yanıt E'dir.

Misyon bildirgeleri uzunluk, içerik, biçim ve kapsama açısından farklılıklar gösterebilir. Pek çok uygulamacı ve akademisyen etkili bir misyon bildirgesinin dokuz bileşeni
olması gerektiğini ifade etmektedirler (David, 2013). Bunlar:
Müşteriler: Kurumun müşterileri kimlerdir?
Ürün ya da hizmetler: Kurumun belli başlı ürün ve/veya hizmetleri nelerdir?
Pazarlar: Kurum, coğrafik açıdan nerede rekabet etmektedir?
Teknoloji: Kurum günün koşullarına uygun teknolojilere sahip midir?
Hayatta kalma, büyüme ve kârlılık yönündeki düşünceler: Büyüme ve finansal dayanıklılık yönünde kurumsal bir adanmışlık var mıdır?
Felsefe: Kurumun temel inançları, değerleri, arzuları ve etik öncelikleri nelerdir?
Özgünlük: Kurumun ayırt edici yetkinliği ya da belli başlı bir rekabet üstünlüğü var
mıdır?
Kamusal imaj: Kurum toplumsal, yerel topluluklar ve çevreye ilişkin kaygılara cevap
verebilmekte midir?
Çalışanlar: Çalışanlar kurumun kıymetli bir varlığı olarak görülmekte midir?

Doğru yanıt D'dir.

Yararlılık ilkesi, sağlık uğraşları içerisinde hastaya öncelikle ve her şeyin üzerinde yararlı olmayı öngören bir ilke olarak tanımlanabilmektedir. Yarar sağlama ilkesi söz konusu olduğunda hastanın mutlak bir önceliği vardır. Ancak yarar sağlama ilkesi hayata geçirilirken hastanın mutlak önceliği ile sınırlı tutulmayıp, hasta yakınları, meslektaşlar, toplum ve tıbba yönelik açılımlar da göz önüne alınmalıdır. Doğru yanıt C'dir.

Sağlık alanında adalet ilkesi, sınırlı kaynakların ve olanakların kullanımı konusunda yol
gösterici olmaktadır. Sağlık hizmetlerinden yararlanmanın temel bir insan hakkı olduğu
ve bu hizmetlerden herkesin gereksinimlerine göre eşit bir şekilde yararlanması gerektiği genel kabul görmektedir. Adalet ilkesi araç-gereçten her türlü hizmet alımıyla ilgili tıbbi kaynakların gereksinimlere göre, eşit ve dürüstçe dağılmış olmasını gerektirir. Bu ahlaki ilke ile tedavi ve bakımda kullanılan araç gereç ve teknik donanım kaynaklarının, hastaların bireysel gereksinimleri doğrultusunda eşitlik ilkesine uygun olarak dağılımı sağlanmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Meslek etiği kodlarının genel olarak üç temel fonksiyonu yerine getirmesi beklenmektedir:
1. Mesleğin ideallerinin toplum ve meslek üyeleri arasında paylaşılmasını sağlayabilmek,
2. Meslekle ilgili etik davranışlara rehberlik yapabilmek,
3. Standartların altındaki davranışları disipline etmek ve kabul edilir davranış standartlarının geliştirilmesini sağlayabilmektir.

İkilemin doğasının belirlenmesi: Sorunun tüm farklı boyutlarının ele alınabilmesini garanti etmek için izlenecek bir çok yol vardır.
• Doğruluk, adalet, yararlılık, zarar vermeme ve özerklik gibi etik ilkeler dikkate alınmalıdır. Bu durumda problemle ilgili olarak hangi etik ilkelerin dikkate
alınması gerektiğine ve hangisinin öncelikli olacağına karar verilmelidir.
• Teoride tüm ilkeler eşit değere sahiptir. Bu durumda ilkelerin ikisi veya daha
fazlası çatıştığında hangilerinin öncelikli olacağını karar verici belirleyecektir.
• Bir karara varmadan önce konuyla ilgili en yeni literatür gözden geçirilmelidir.
• Tecrübeli profesyonellerin görüşleri alınmalıdır. Toplanan bilgiler onlarla birlikte değerlendirilmeli ve böylelikle karar vericinin objektif olarak göz önüne
almadığı bir perspektifin ortaya çıkmasına olanak sağlanmalıdır.
• Etik ikilemi çözmede yardım edebilecek ulusal kuruluşlara başvurulmalıdır. Doğru yanıt B'dir.

Ahlak: Bir kişinin, bir toplumsal sınıfın, bir ulusun, bir kültür çerçevesinin vb. belli bir tarihsel dönemde yaşamına giren ve eylemlerini yönlendiren inanç, değer, norm, buyruk, yasak ve tasarımlar topluluğu ve ağıdır.

Etik: Ahlak olgusunu ele alan, ahlak görüşlerini, öğretilerini irdeleyip sınıflandıran, aralarındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koyan, bunları karşılaştırıp eleştiren felsefe dalı. Etik, “insanın başka varlıklarla belirli normlara göre gerçekleşen ilişkiler toplamını, insanın söz konusu ilişkileriyle bu varlıklara yönelen eylemlerini düzenleyip anlamlandıran ilke, kural ve değerler bütünü” (Cevizci, 2008) veya “insanın kişisel ve toplumsal yaşamdaki ahlaki sorunlarını ele alıp konu olarak incelemek” (Akarsu, 1998) biçiminde de tanımlanabilir

Hukuk: Kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen, uyulması zorunlu kurallar bütünü. İşletmeler açısından hukuk kavramı, işletmelerde belirli davranışları sınırlayan veya serbest bırakan resmî kuralları ifade etmektedir. Bu kurallar, devlet tarafından koyulabileceği gibi işletme tarafından da oluşturulabilir. Hukuk kuralları etiği besleme, destekleme işlevi görebilir.

Etik ilke, farklı çevrelere özgü temel yaklaşımlara ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt oluşturan en genel, temel ve soyut kuralları ifade eder (Yıldırım ve Kadıoğlu, 2007). Herhangi bir etik yargıya varmak için bireyin birtakım temel ilkelere gereksinimi vardır.

Etik Kod

Herhangi bir yaşam alanında “iyi” olarak kabul edilen etik değerler kendilerini alışkanlık, kural, ilke ya da standartlar olarak gösterirler. Bir meslek ya da uygulama alanında bu etik ögeler bir araya gelerek etik kod adını taşıyan yazılı dizgeleri oluşturur. Bir meslek kodunda yer alan ögelere, her meslek üyesinin uyması gerekmektedir. Uymaması durumunda o meslek birliği kişiyi zorlar, yaptırım uygular ve belirlenmiş olan cezalara çarptırır (Aydın, 2010). Farklı bir tanımla etik kodlar, belirli bir konudaki etik kurallar kümesini ifade eder (Yıldırım ve Kadıoğlu, 2007).