SAĞLIK EKONOMİSİ

Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme süreci aşağıdaki basamaklardan oluşmaktadır. Bunlar;

Amaç belirlenmesi, alternatiflerin değerlendirilmesi ve duyarlılık analizi bu basamaklar arasında yer almaktadır.

Maliyet-minimizasyonu, maliyet-fayda, maliyet-yararlanım, maliyet-etkililik analizleri sağlık hizmetlerinde yararlanılan ekonomik değerlendirme teknikleridir.  "Maliyet ve sonuçların ölçülmesi ve indirgeme" ekonomik değerlendirme süreci aşamalarındandır.

Sağlık hizmetlerinin ekonomik değerlendirmesinde kullanılan teknik ve bu tekniğin kullanım alanı eşleştirilmesi aşağıdaki gibidir;

Maliyet minimizasyonu analizi, aynı etkideki alternatif seçeneklerin maliyetlerinin ölçümünü gerektiren ekonomik değerlendirmenin en basit biçimidir. Maliyet minimizasyon analizi, çıktının tek veya aynı olduğu durumlarda iki veya daha fazla teşhis, tedavi, tıbbi teknoloji alternatiflerinin veya girişimlerinin maliyetler bakımından en az olanını belirlemek için uygulanan yöntemdir.

Maliyet etkililik analizi kıt kaynakların en etkili şekilde kullanımını tanımlayan bir tekniktir. Sağlık hizmeti çıktıları ile bu hizmetleri gerçekleştirmek için kullanılacak olan girdiler arasındaki ilişkiyi ifade eder. Farklı maliyetler ve farklı çıktı miktarı birbirlerine
oranlanarak birim çıktı başına düşen maliyet hesaplanır. Maliyet etkililik analizi sağlık faydalarını, kazanılan sağlıklı yaşam yılı, kurtarılan yaşam sayısı, önlenilen komplikasyon sayısı, ağrısız ve semptomsuz günler, önlenebilen vaka sayısı gibi daha basit ve tanımlayıcı bir şekilde ifade eder. Maliyet etkililik analizi bir tıbbi müdahalenin diğerine göre ilave maliyetini ve ilave etkililiğini değerlendirmektedir.

Maliyet etkililik analizi çalışmalarında dikkat edilmesi gereken noktalar:

Maliyet etkililik analizlerinde önerilen indirgeme oranı %3’tür.

Maliyet minimizasyon analizinde  en önemli nokta, mukayese edilecek sağlık aktivitelerinin benzer sonuç vermesidir. Aksi takdirde, en ucuz yöntemin seçimi en etkili yöntemin seçimi anlamına gelmeyecektir. Örneğin kamu hastanelerinde ilaç alımında aynı etken maddeye sahip ilaçlar içinden maliyeti en az olan tercih edilmektedir. Eğer sonuçlar farklı ise bu analiz uygulanmaz, yani sağlık çıktısının aynı olduğu durumlar için geçerlidir.

DALY kaybedilen yasam yılları ile engellilikle beraber geçen yasam yıllarının bir toplamıdır. Bir müdahalenin DALY üzerine etkisi ise müdahalenin yapılması ile yapılmadığı durum karşılaştırılarak ölçülmektedir. Esas amacı, hastalık ve yaralanmaların hastalık sınıflamalarına göre ülkelerin sağlığına olumsuz yüklerini açığa çıkarmaktır. DALY kavramı, çeşitli hastalıkların neden olduğu prematür ölümler (YLL) ile ölümle sonuçlanmayan, ancak uzun dönemli sakatlık ve işlev kaybına neden olan hastalık durumlarının
yol açtığı hastalık yükünün, tek bir ölçüt ile değerlendirilebilmesini amaçlamaktadır.

QualitAdjustment Life Years (QALY) hastanın mükemmel sağlık durumunda geçirilmiş yılını ve belirli bir tedaviden sonra kabul edilebilir bir kalitede olmak şartıyla ne kadar daha fazla ay ya da yıl yaşadığını gösterir.

Ekonomik değerlendirme yöntemlerinin kullanım alanları toplumsal, sağlık ve sağlık alt-sistem düzeylerinde aşağıdaki gibi özetlenebilir;

Toplumsal sistem düzeyinde
• Toplam kaynaklardan sağlığa ayrılacak pay
• Kamu ve özele ayrılacak pay
• Savunma ve eğitime ayrılacak pay

 Sağlık sistemi düzeyinde
• Mevcut kaynakların programlar, uzmanlıklar ve hastalıklar arasındaki dağılımı
• Yeni teknolojilerin finansman kararları

Alt-sistem düzeyinde
• Belirli bir hastalık veya hasta grubu arasındaki kaynak dağılımı
• En iyi sonuç veren müdahale veya teknolojinin tayininde

Sağlık alanında uygulanan ekonomik değerlendirme yöntemlerinin yetersizlikleri;

Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme süreci farklı basamaklardan oluşmaktadır. Bunlar;
• Amaç belirlenmesi
• Alternatiflerin belirlenmesi
• Alternatiflerin değerlendirilmesi
• Maliyet ve sonuçların belirlenmesi
• Maliyet ve sonuçların ölçülmesi ve indirgeme
• Duyarlılık analizi
• Değerlendirme ve seçim sürecidir.

Maliyet minimizasyonu analizi, aynı etkideki alternatif seçeneklerin maliyetlerinin ölçümünü gerektiren ekonomik değerlendirmenin en basit biçimidir. Maliyet minimizasyon analizi, çıktının tek veya aynı olduğu durumlarda iki veya daha fazla teşhis, tedavi, tıbbi teknoloji alternatierinin veya girişimlerinin maliyetler bakımından en az olanını belirlemek için uygulanan yöntemdir.

Kalite-ayarlanmış yaşam yılları (QALY) sağlığın iki ya da daha fazla yönünü (ağrı, özürlülük, ruh hâli, ya da öz bakım kapasitesi veya ücretli istihdam, evde çalışma gibi sosyal olarak faydalı aktiviteler gibi) değerlendirerek ölçülen yaşam kalitesinde değişikliklere ayarlanmış yaşam beklentisini ölçer. QALY hastanın mükemmel sağlık durumunda geçirilmiş yılını ve belirli bir tedaviden sonra kabul edilebilir bir kalitede olmak şartıyla ne kadar daha fazla ay ya da yıl yaşadığını gösterir.

Sağlık arz ve talebinin sağlık piyasasında nasıl ve hangi şartlarda karşılandığını ve değişimin nasıl gerçekleştiğini ortaya koyan mekanizmaya sağlık ekonomisi sistemi adı verilmektedir.

Toplam kaynaklardan sağlığa ayrılacak pay, kamu ve özele ayrılacak pay ve savunma ve eğitime ayrılacak pay toplumsal sistem düzeyinde kullanılan yöntemlerdendir.

Aynı etkideki alternatif seçeneklerin maliyetlerinin ölçümünü gerektiren ekonomik değerlendirmenin en basit biçimine Maliyet Minimizasyon Analizi (Cost Minimization Analysis-CMA) adı verilir.

Sağlık hizmeti maliyeti, hasta ve yakınlarına yansıyan maliyetler ve topluma yansıyan dışsal maliyetler göz önünde bulundurulması gereken maddelerdir.

1956 yılında sağlık ekonomisi alanında uzman olan Christopher Cundell ve Carlos McCartney tarafından tasarlanan analiz Maliyet Fayda Analizi (Cost Benefit Analysis-CBA)'dir.