SAĞLIK HİZMETLERİNDE ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME - Deneme Sınavı - 15

Sağlık sektörü, her şeyden önce bir hizmet sektörüdür ve hizmetler için geçerli olan soyutluk, heterojenlik ve bütünlük gibi özellikler sağlık hizmetleri için de geçerlidir.

Sağlık hizmetleri soyuttur. Yani, gözle görülemeyen, elle tutulamayan nitelikte olmaları nedeniyle, mal ve ürün üreten diğer sektörlerde olduğu gibi piyasaya sunulmadan önce kontrolden geçmeleri ve hatalı olanların geri çekilmesi gibi bir olasılık yoktur.

Sağlık hizmetlerinin bir diğer özelliği heterojen olmalarıdır. Aynı hastalığa sahip farklı hastaların hizmetten beklentileri farklı olabilmektedir. Yani belirli kalitedeki bir sağlık hizmeti bir hastaya çok iyi gelir iken aynı hastalığa sahip bir başka hastaya iyi gelmeyebilmektedir ve bunu kontrol edebilmenin de yolu yoktur. 

Sağlık hizmetleri bütündür. Bütünlük özelliğinin anlamı, hastanın başvuru anından iyileşerek sağlık kuruluşundan ayrılma anına kadar her aşamada verilecek hizmetlerin bir bütün olarak anlam taşımasıdır.

Bilimsel anlamda kanıt, belirli varsayımlara dayanan, mantıksal bir sırası olan, gözlem veya deneyle elde edilen her türlü veri için kullanılan bir sözcüktür.

Enformasyon, verilerin işlenmiş, anlamlandırılmış hâlidir. Yeni kişilerin verilerinin eklenmesi ile birlikte enformasyonun yapısı ve niteliği değişir. Enformasyon, anlamlı hâle getirilerek yönetim kararlarına kanıt oluşturmak üzere kullanılabileceği gibi, hiçbir işe yaramadan olduğu yerde kalabilir, kaybolabilir, değişebilir de. Enformasyonun kullanım değeri olabilir de olmayabilir de. Mutlaka vardır denilirse yanlış bilgi olur.

Akupunktür, bitkisel tıp gibi geleneksel tedavi yöntemlerinin gelişmesi gelenekler sayesinde olmuştur. 

Sağlık hizmetlerinin yönetiminde ulusal ve uluslararası kuruluşların kuralları ile ürettiği bilgilerden yararlanılması da bu anlamda bir kaynak örneğidir. Örneğin, hastalıkların sınıflandırılması ve kodlanması için WHO tarafından geliştirilmiş olan ICD-10’un kullanılması, ulusal kalite standartlarının uygulanması, sağlık insan gücü için ILO tarafından yayınlanmış, Sağlık Bakanlığında karşılığı olan mesleklerin ve iş tanımlarının benimsenmesi bu türde bilgi örnekleridir.

Hayata ilişkin ilk bilgileri düşe-kalka yani deneme-yanılma yolu ile öğrenmişizdir.

Mantık yürütme yoluyla sivrisineklerin AIDS hastalığını bulaştıracağı düşünülse de bunu destekleyen hiçbir kanıt bulunmamaktadır.

Sağlık hizmeti verilen her birimde hizmet almak için başvuran kişilerin yaşı, cinsiyeti, mesleği, medeni durumu, öğrenim durumu, sağlık güvencesinin varlığı ve türü, gibi sosyodemografik özelliklerinin; yapılan tetkik ve incelemelerin, konulan tanı ve verilen tedavilerin; gelir ve giderlerin; çalışanlara ilişkin her türlü özelliklerin, elektronik veya kağıt ortamda düzenli olarak kaydedildiği enformasyon sistemleri vardır.

Polikliniklerde muayene için bekleme süresini azaltmak ve hasta memnuniyetini arttırmak amacıyla randevu sistemine geçen bir sağlık kuruluşunda uygulama öncesi ve sonrası bekleme sürelerinin, hasta memnuniyet oranlarının hesaplanması, karşılaştırılması, aradaki farkın değerlendirilerek yorumlanması için bu amaçlara özel araştırma ve istatistiksel değerlendirme yöntemlerine gerek vardır.

Kanıta dayalı tıp ile kanıta dayalı sağlık yönetimi uygulamaları arasında usül ve tarz farkı vardır. Bu farklılıklar ve nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Klinik kararlar için kullanılacak kanıtları bulmak ve kullanmak ağırlıklı olarak hekimlerin görevi iken, yönetim alanındaki kanıtlar farklı iş ve mesleklerden kişilerin görev alanına girmektedir.

Klinik amaçlı kanıtlar için yapılacak araştırma türleri arasında hiyerarşik bir güç sıralanması var iken, yönetsel konulardaki her araştırmanın amaca uygunluğu yeterli olabilmektedir.

 Hekimlerin ve sağlık personelinin klinik araştırma konularında aldıkları eğitim olabildiğince standart olduğu için ortak bir dilin gelişmesi sağlanmış olmakla birlikte
farklı kökenlerden gelen sağlık yöneticileri için bu dilin geliştirilemediği görülmektedir. Bu durum yöneticilerin kendi aralarındaki iletişimi de, hekimlerleolan iletişimlerini de olumsuz etkileyebilmektedir.
• Tıp ve sağlık bilimleri eğitiminde kantitatif ölçümlere ve deneysel araştırmalaraöncelik veren bir bilim anlayışının, sosyal bilimler alanındaki yönetim eğitiminde ise kalitatif değerlendirmeler ve gözlemsel araştırmalara öncelik veren bir anlayış olması farklı tarz ve yaklaşımların bir başka nedenidir.
• Klinik amaçlı kararlar olabildiğince homojen, net, hızla alınması gereken ve genellikleaynı veya benzer işleri yapan kişileri ilgilendiren kararlardır. Yönetsel kararlar
ise gerek nitelikleri, gerekse kararların ilgilendirdiği paydaşları açısından heterojenolmaları nedeniyle tartışılması ve üzerinde uzlaşılması gereken kararlardır. Bu nedenlerle
her iki alandaki kanıtların nitelik ve ikna edicilikleri de doğal olarak farklıolmaktadır.
• Kanıta dayalı tıbbi uygulamaların sonuçlarının başarılı olup olmadığını kısa sürede görmek, neden-sonuç ilişkisini net olarak değerlendirmek mümkün iken kanıta dayalı yönetim uygulamalarının sonuçlarını görmek zaman alıcı, neden-sonuç ilişkisini değerlendirmek ise karmaşık yorumları gerektirmektedir.

Tüm hastalık tanılarının uluslararası bir uzlaşma ile sınıfandırıldığı listenin kısaltması ICD-10'dur. Doğru cevap A'dır.

“Kanıta dayalı tıp” kavramı ilk kez 1992 yılında kullanılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Belirli varsayımlara dayanan, mantıksal bir sırası olan, gözlem veya deneyle elde edilen her türlü veriye kanıt adı verilir. Doğru cevap A'dır.

Verilerin işlenmiş, anlamlandırılmış hâline enformasyon denir. Doğru cevap B'dir.

Pahalı olması verilerin işe yaraması için sahip olması gereken özelliklerden biri değildir, veriler makul bir maliyete sahip olmalıdır. Doğru cevap E'dir.

Söylentiler günlük hayatımızı kolaylaştıran bilgi kaynaklarından biri değildir. Doğru cevap D'dir.

Herkes tarafından test edilebilecek objektif gözlemlere, yöntemlere ve olasılık hesaplarına dayanarak bilgiye ulaşma yoluna bilimsel yöntem denir. Doğru cevap B'dir.

Hastalıkların sınıflandırılması ve kodlanması için WHO tarafından geliştirilmiş olan sisteme ICD denir. Doğru cevap C'dir.

Klinik amaçlı kararlar aynı ya da benzer işleri yapan kişileri ilgilendirmektedir. Doğru cevap E'dir.

Sağlık sektörü, her şeyden önce bir hizmet sektörüdür ve hizmetler için geçerli olan soyutluk, heterojenlik ve bütünlük gibi özellikler sağlık hizmetleri için de geçerlidir.

Klasik olarak sağlık hizmetleri yönetiminde kararlar verilirken etkili olan başlıca unsurlar
şunlardır:
• Daha önceki deneyimler
• Eldeki kaynaklar
• Toplumsal değerler

Bir olayın incelenmesi, bir durumun tanımlanması veya bir görevin yapılması sırasında
kaydedilen her türlü yorumlanmamış bulgu, belge ve gözlem veri adını alır.

Verilerin işe yaraması için bazı özelliklere sahip olması gerekir:
• Veriler amaca uygun olmalıdır.
• Tam olmalıdır.
• Kesin olmalıdır.
• Zamanında toplanmış olmalıdır.
• Doğru biçimde olmalıdır.
• Makul bir maliyeti olmalıdır.