SAĞLIK HİZMETLERİNDE ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME

Ülkelerin sosyoekonomik kalkınmışlık düzeylerinin en önemli göstergelerinden birisi de sağlık hizmetleridir. Sağlık hizmetlerinin temel amacı toplumun ihtiyacı olan sağlık hizmetlerini, müşterinin istediği kalitede, istediği zamanda ve mümkün olan en düşük
maliyetle sunmaktır. Sağlık hizmetleri kalitesini yalnız tıbbi faaliyetler açısından ele alan bir tanıma göre, kalite bir hastalık ya da durumun bir fonksiyonu olarak bireyin sağlık durumunda meydana gelebilecek bir gerilemeyi en azından durduracak ya da iyileşme sağlayacak belli faaliyetlerin yerine getirilmesidir. Sağlık hizmetlerinde kalite başka bir tanıma göre; birey ve topluma sunulan sağlık hizmetlerinin arzulanan sağlık çıktılarına ulaşma ihtimalini arttırma ve günün profesyonel bilgi birikimi ile tutarlı olma derecesidir.

Ölçme geniş anlamıyla herhangi bir niteliği gözlemek ve gözlem sonucunu sayı veya sıfatlarla ifade etmektir.

TEMEL KALİTE ARAÇLARI:

Neden-Sonuç Diyagramı (İshikawa Diayagramı)

Pareto Analizi

Kontrol Çizelgeleri (Çetele Tablosu)

Saçılma (Dağılma-Serpilme) Diyagramı

Histogram

Süreç Akış Diyagramları

İLERİ KALİTE ARAÇLARI
İlgi Diyagramı (Affinity Diagram)

İlişkiler Diyagramı

Ağaç Diyagramı

Matris Diyagram

Hata Modu Etki Analizi (Failure Mode Efect Analysis)

Güç Alanı Analizi (Force Field Analysis)

Poke-Yoke Analizi

Nominal Grup Tekniği

Kök Neden Analizi

Genel olarak istatistiksel süreç kontrolü beş aşamadan meydana gelir.
• Sürecin seçimi
• Sürecin istatistiksel olarak kontrol altına alınması
• Sürecin yeterlilik çalışması
• Sürecin standartlaştırılması
• Sürecin geliştirilmesi

Kıyaslama seçilen ortağa göre dörde ayrılır:
1. İşletme içi kıyaslama: Bir organizasyondaki en iyi birimin örnek alınmasıdır. Her türlü iş süreci, fonksiyon, ürün veya hizmet karşılaştırma konusu olabilir.
2. Rekabetçi kıyaslama: Doğrudan rakipler arasında yapılan kıyaslama çalışmasıdır. Örneğin bir hastanenin başka bir hastaneyi kendine kıyas ortağı olarak almasıdır.
3. Fonksiyonel kıyaslama: İşletmenin doğrudan rakibi olan veya olmayan işletmelerin fonksiyonel alanlardaki faaliyetleri ile ilgili kıyaslamadır. Örneğin pazarlama, insan kaynakları gibi.
4. Genel kıyaslama: Dünya çapında sektör veya konu farkı gözetilmeksizin bir işi, bir süreci, bir ürün/hizmeti en iyi gerçekleştiren, konusunda ün kazanmış, başarılı olduğu kabul edilen örneğin araştırılmasıdır.
Odaklanılan noktaya göre kıyaslama üçe ayrılır.
1. Süreç odaklı kıyaslama: Kıyas ortağının seçilen bir süreci nasıl gerçekleştirdiği incelenir. Sürecin hem kendisi hem de sonuçlarına odaklanılır.
2. Performans odaklı kıyaslama: Ürün/hizmetin doğrudan karşılaştırılması yapılır. Fiyat, pazara teslim zamanı, güvenilirlik, teknik özellikler gibi.
3. Stratejik kıyaslama: Bu tip kıyaslama işlemsel düzeyde değil, yeni hizmet geliştirme, yeni pazarlara girme gibi organizasyonel stratejiler, temel yetenekler gibi konularda yapılır.

Performans ölçümleri işletmenin gelecekte amaçlarına nasıl ve ne düzeyde ulaşabileceğinin de göstergesi olacaktır. Kaplan ve Norton tarafından ortaya atılan Dengeli Puan Cetveli stratejiyi aksiyona dönüştürmeye yardım eden, vizyon ve stratejiden kökenini alan bir ölçüm sistemidir

Bir bölge ya da ülkenin sağlık düzeyi hakkında değerlendirme ve yorum yapabilmek için insanların sağlık durumlarının ölçülmesi ve bu amaçla ortak göstergelerin kullanılması gereklidir. Bu amaçla geliştirilen başlıca ölçütler; doğurganlık, hastalık ve ölüm ölçütleridir.Sağlık düzeyini gösteren bir başka grup ölçüt de sağlık hizmetlerine ilişkin ölçütlerdir. Bir ülkede nüfusa düşen hekim, hemşire, ebe ve her türlü sağlık personeli sayısı, hastane yatak sayısı, bu yatakların işgal oranı, sağlık hizmetlerinin kullanımı gibi ölçütler sayılabilir.

Sağlık göstergeleri toplumların sağlık statülerini iyileştirmek, hakkaniyetli bir şekilde sunabilmek, kaynakları en etkili ve verimli biçimde kullanabilmeyi sağlar. Sağlık bir ülkedeki refahın, gelişmişliğin en önemli göstergelerinden birisidir. Sağlık politikalarının
belirlenmesi için pek çok göstergeden yararlanılır. Sistemin başarısı için sadece girdi kriterlerinin (doktor, hemşire sayısı gibi) ölçülmesi yeterli değildir, çıktı ve sonuçların da ölçülmesi gerekir.

Neonatal Ölüm Hızı: Yaşamın ilk ayına (ilk 4 haftası veya ilk 28 günü) neonatal dönem (yeni doğan dönemi) denir. Belirli bir süre içinde canlı doğup da yaşamın ilk 4 haftası içerisinde ölen bebeklerin aynı süre içindeki canlı doğum sayısına bölünmesi ile hesaplanır.

Kalite Sisteminin Amaçları;
1. İşletmenin hedeflerini koymak ve bu doğrultuda yapısını geliştirmek
2. Bütün çalışanların katılımını sağlamak
3. Kaynak israfını azaltmak ve maliyetleri düşürmek
4. Müşteri ihtiyaç ve beklentilerini hızlı, sürekli ve hatasız olarak karşılamak
5. İstatistiksel tekniklerden yararlanarak süreci kontrol etmek

Kalite sisteminin İlkeleri;
1. Müşteri odaklılık
2. Liderlik
3. Sürekli gelişme
4. Stratejik kalite planlaması
5. Sürekli eğitim
6. Katılım ve ortaklıklar
7. Gerçek temelli yönetimdir.

Donobedian bakım sonuçları, süreçleri ve bakımın verileceği yapı arasında nedensel bağlantı hakkında detaylı bilgiye ihtiyaç olduğunu belirtmiştir.
• Yapısal ölçüler; doktorların, hemşirelerin ve sistemin doğasında bulunan özelliklerle; personel, bina ve donanımın ve tıbbi bakım sunumuyla ilgili politikaların
yeterliliğiyle ilgilidir.
• Süreç ölçüleri; hasta ile ilgili tüm süreçleri (tanı, tedavi, rehabilitasyon vb.) kapsar.
• Sonuç ölçüleri; hastanın sağlık durumunda gözlenen değişiklikleri ortaya koyar

Pareto analizi, değişik sayıdaki önemli nedenleri daha az önemde olan nedenlerden ayırmak için yararlanılan bir metotdur. Tüm nedenlerin sayısal olarak %20’sinin çözümü sistemdeki sorunların %80’ninin çözümünü sağlar prensibine dayanır. Başka bir ifade ile
maliyetlerde %20 artış sistemde %80 iyileşme sağlar. Daha ziyade maliyet ve hata analizlerinde kullanılır

Birbiri ile ilişkili iki ayrı veri saçılma diyagramı ile analiz edilir. Saçılma diyagramı bir çift
olarak ortaya çıkan iki bileşik veri kümesi arasındaki ilişkilerin belirtilmesi için kullanılan
bir grafikle gösterme tekniğidir. Bu iki veri arasında ilişki olup olmadığı ve varsa ilişkinin
nasıl olduğu konusunda bilgi verir. Saçılma grafikleri süreç sırasında kontrol edilebilen
değişkenlerin, hizmette görülen olumsuzluklar üzerinde etkilerini belirlemede kullanılır

İlgi diyagramı 1960’larda Jiro Kawakita tarafından geliştirilmiş ve KJ metodu olarak bilinen bir tekniktir. Belirli bir konu hakkında çok sayıdaki fikirleri, düşünceleri ve ilişkileri gruplandırmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu diyagram üyeleri birlikte çalışmaya alışkın ve büyüklüğü en fazla 8 üyeyle sınırlı takımlarda en iyi şekilde uygulanır. Amacı üretim, hizmet veya karmaşık bir konu ya da problemle ilişkilendirerek bilgiyi tamamlamak, düzenlemek ve geliştirmektir. Problem çok basit ve çözüm için zaman az ise bu diyagram kullanılmaz.

Kontrol tablosu çizebilmek için öncelikle veri tipine karar verilmesi gerekir. Elimizdeki veri hangi tip bir veridir? Ölçülebilen (sürekli, değişken) veya nitel veri olarak ikiye
ayrılır. Ölçülebilen sürekli veriler ise alt grup sayısına göre yeniden kategorize edilir. Alt
gruplar için gözlem sayısı 1 ise, XMR, 1-10 arası ise, XR, 10’dan fazla ise, XS
tabloları çizilir.

Kıyaslama seçilen ortağa göre dörde ayrılır:
1. İşletme içi kıyaslama: Bir organizasyondaki en iyi birimin örnek alınmasıdır. Her
türlü iş süreci, fonksiyon, ürün veya hizmet karşılaştırma konusu olabilir.
2. Rekabetçi kıyaslama: Doğrudan rakipler arasında yapılan kıyaslama çalışmasıdır.
Örneğin bir hastanenin başka bir hastaneyi kendine kıyas ortağı olarak almasıdır.
3. Fonksiyonel kıyaslama: İşletmenin doğrudan rakibi olan veya olmayan işletmelerin fonksiyonel alanlardaki faaliyetleri ile ilgili kıyaslamadır. Örneğin pazarlama,
insan kaynakları gibi.
4. Genel kıyaslama: Dünya çapında sektör veya konu farkı gözetilmeksizin bir işi,
bir süreci, bir ürün/hizmeti en iyi gerçekleştiren, konusunda ün kazanmış, başarılı
olduğu kabul edilen örneğin araştırılmasıdır.

Finansal perspektif:
Amaçlar: Gelirleri arttırmak, maliyetleri azaltmak, kârlılık
Ölçümler: Alacak tahsil süresi, stok kontrolü, büyük ameliyat sayısı/toplam ameliyat
sayısı, vaka başına maliyet
Müşteri perspektifi:
Amaçlar: Müşteri tatmini, yeni müşteri kazanma, eldeki müşteriyi tutma
Ölçümler: Müşteri memnuniyet anketleri, hasta şikâyet sayıları, yüz yüze görüşme
İş süreçleri perspektifi:
Amaçlar: Bekleme zamanını azaltmak, iş gücü devir oranını azaltmak, çalışan memnuniyeti, enfeksiyon oranını azaltmak, fiziki şartları iyileştirmek, yatak doluluk oranı
Ölçümler: Otopark düzenlemesi, odaların verimli kullanılması, enfeksiyon komitesi
kurulması

Bebek Ölüm Hızı: Bebek ölüm hızı; belirli bir dönem ya da yılda, doğumundan sonraki i ilk bir yıl içinde hayatını kaybeden toplam bebek sayısının aynı dönemde ya da yılda
meydana gelen toplam canlı doğum sayısına oranı olarak ifade edilmektedir.
Neonatal Ölüm Hızı: Yaşamın ilk ayına (ilk 4 haftası veya ilk 28 günü) neonatal dönem
(yeni doğan dönemi) denir. Belirli bir süre içinde canlı doğup da yaşamın ilk 4 haftası içerisinde ölen bebeklerin aynı süre içindeki canlı doğum sayısına bölünmesi ile hesaplanır.
Perinatal Ölüm Hızı: Ölü doğum veya doğumdan sonra bir hafta içinde ölenlerin aynı
süre içinde toplam canlı doğum sayısına bölünmesi ile hesaplanır.