SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 5

SQL’ün açılımı, Yapısal Sorgulama Dili” dir.  Bu dil ile veritabanı üzerinde; veritabanının kendisini oluşturmak, tablo, kullanıcı oluşturmak gibi komutlar ve kayıt ekleme, düzeltme, silme gibi işlemler yapılabilir. Ancak SQL, bir programlama dili değildir.

Veri Tanımlama Dili: Bu gruptaki komutlar kullanılarak, tablo, view (görünüm) gibi veritabanı nesneleri tanımlanır. Veri İşleme Dili: Veri üstünde düzenlemeler yapılır. Bir tabloya veri ekleme (INSERT), güncelleme (UPDATE) ve silme (DELETE) işlemlerini yapmayı sağlar. Veri Sorgulama Dili: SELECT en temel komutudur. Girilmiş olan veriler üzerinde sorgulamalar yaparak, istenilene ulaşmak amacıyla kullanılır.

AVG Fonksiyonu, belirtilen sütundaki bütün değerlerin ortalamasını alır.

Grant komutu, sistem ya da nesne haklarının kullanıcılara veya rollere atanması için kullanılan komuttur.

Kavramsal olarak bilgi, çeşitli şekillerde algılanmaktadır. Yüklenmek istenen amaca uygun olarak üç şekilde ifade edilmekte olan kavram aslında her şekilde farklı bir anlam kazanmaktadır. Bu üç kullanım şekli; veri (data), enformasyon (information), ve üstbilgidir (knowledge).  Bu çerçevede veri bilgi işlem sürecinde hazır, işlenmemiş ham gerçek ve izlenimler; enformasyon (bilgi), karar alma sürecine destek sunacak şekilde verilerin anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlar ve üst bilgi ise spesifik bir amaca yönelik olarak bilgilerin çeşitli analiz, sınıflama ve gruplama işlemlerinden geçirilerek, ileri zaman diliminde potansiyel olarak kullanıma hazır hale getirilmiş bilgiler olup bu bilgilerin gelecekte kullanılma potansiyeli olduğu varsayılmaktadır. Cevap B şıkkıdır.

Veri, bir olayı incelemek, bir olayı aydınlatmak, bir gerçeği ortaya çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak amacıyla derlenen ham materyal (kayıt, gözlem, belge, görüş vs.) olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla veri, bireysel veya örgütsel amaçlar doğrultusunda toplanmakta, ancak işlenmemiş veya yapılandırılmamış olarak kaydedilmekte ve depolanmakta olan birbirleriyle ilişkilendirilmemiş olay ve olgulara ilişkin gerçekler bütünüdür. O halde, bir olayı incelemek, aydınlatmak, bir gerçeği ortaya çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak amacıyla derlenen, kayıt, gözlem, belge, görüş vs. gibi ham materyale veri denilmektedir. Başka bir ifade ile veri, çeşitli sembol, harf, rakam ve işaretlerle temsil edilen ham, işlenmeye hazır, işlenmemiş gerçekler ya da izlenimlerdir. Cevap D şıkkıdır.

Kavramsal olarak“bilgi, çeşitli şekillerde algılanmaktadır. Yüklenmek istenen amaca uygun olarak üç şekilde ifade edilmekte olan kavram aslında her şekilde farklı bir anlam kazanmaktadır. Bu üç kullanım şekli; veri (data), enformasyon (information), ve üstbilgi (knowledge) dir. Bu çerçevede veri bilgi işlem sürecinde hazır, işlenmemiş ham gerçek ve izlenimler; enformasyon (bilgi), karar alma sürecine destek sunacak şekilde verilerin anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlar ve üst bilgi ise spesifik bir amaca yönelik olarak bilgilerin çeşitli analiz, sınıflama ve gruplama işlemlerinden geçirilerek, ileri zaman diliminde potansiyel olarak kullanıma hazır hale getirilmiş bilgiler olup bu bilgilerin gelecekte kullanılma potansiyeli olduğu varsayılmaktadır. 

Enformasyonun tek bir tanımı yoktur. Bakış açısına bağlı olarak tanım, sözdizimsel yönü (yapı), semantik yönü (anlam) veya pragmatik yönü (niyet veya enformasyonun amacı) ile ilgili olabilir. Biz enformasyonu, yalnızca gerçekler, olaylar, işler, kişiler, süreçler, fikirler veya kavramlar gibi kurumlar hakkındaki özel bilgiler şeklinde tanımlayacağız. Örneğin; bir hekim bir hastanın (kişi) tanısını (gerçek) bildiği zaman, o enformasyona sahiptir. Enformasyon, verilerin karar alma sürecine destek sunacak şekilde anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlardır. Kısaca düzenli ve kullanılabilir veriler olarak da tanımlanabilir. Bu tanımlardan hareketle, enformasyon verilerin karar alma sürecinde destek sunacak şekilde, anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlar şeklinde tanımlanabilir. Cevap B şıkkıdır.

Enformasyon, karar vericilerin ihtiyacını karşıladığı sürece bir anlam ifade eder. Örgütsel ve kişisel düzeyde etkili kararlar almada kilit role sahip enformasyonun bazı özelliklere sahip olması gerekir. Enformasyonun değerini belirleyen temel nitelikler şu şekilde sıralanabilir:

Cevap D şıkkıdır.

Enformasyon Sistemleri (ES), organizasyonlarda karar verme, denetim ve eşgüdüm işlevlerine destek sağlamanın yanında, işlerin yapılış şekli ile ilgili büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Problemlerin analiz edilmesi, yeni ürün geliştirilmesi, çalışanların performanslarının değerlendirilmesi, müşteri tercihlerinin belirlenmesi, örgüt içi ve örgüt dışı iletişimin sağlanması ve kaynak yönetimi gibi konular ES’nin sağladığı kolaylıklardan bazılarıdır. ES’nin işlerin yapılış şekli ile ilgili katkılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Yüksek hız, yüksek kapasite, sayısal hesaplamaları hızlı bir şekilde yapabilme.
• Organizasyonda hızlı, doğru ve ucuz iletişim sağlayabilme.
• Büyük miktarlarda bilginin kolay, hızlı ve ucuz biçimde saklanabilmesi.
• Aynı yerde veya farklı bölgelerde çalışan insanların etkinliğini ve verimliliğini artırabilme.
• Yarı otomatik iş akışlarını ve elle yapılan görevleri otomatikleştirme.
• Elle yapılan tüm işlemleri daha ucuza yapabilme.

Cevap E şıkkıdır.

Enformasyon sistemi (ES) bilgiyi özel bir amaç için toplayan, işleme tabi tutan, depolayan, analiz eden ve dağıtan bir sistem olup, girdi birimi, merkezi işlem birimi, çıktı birimi, yazılım, prosedürler ve insan kaynakları olmak üzere altı temel bileşenden oluşmaktadır. 
• Girdi Birimleri: ES’nin temel girdisi olan veriler, girdi birimleri aracılığı ile sisteme aktarılmaktadır. Girdi birimleri olarak kart delicileri, kart okuyucuları, manyetik teypler, optik okuyucular, disket sürücüleri, disket ve tarayıcı gibi donanımlar kullanılmaktadır.
• Merkezi İşlem Birimi (MİB): Verilerin kontrol edilmesi, işlenmesi ve saklanması ile ilgili işlemleri yürüten donanımlardır. Bu işlemleri yürütebilmesi için MİB’in aritmetik birim, iç hafıza ve kontrol birimlerine sahip olması gerekmektedir.
• Prosedürler: Bilgi sistemi içinde yer alan personeli girdi ve çıktı birimleri arasında işbirliğini sağlayan çeşitli işletim ve kullanıcı yönergeleri, sistem prosedürleri olarak hazırlanmaktadır.
• Yazılım: Bir bilgi sisteminde bilgisayar donanım parçalarının çalışmasını sağlayan ve kontrol eden detaylı, önceden programlanmış komutlardır.
• Çıktı Birimleri: Elde edilen bilginin görülmesini ve raporlanmasını sağlayan birimlerdir.
• İnsan Kaynakları: ES’inde insan kaynakları çok çeşitlidir. Yöneticiler, bilgi işçileri, üretim ve hizmet çalışanları ve veri çalışanları bunlardan bazılarıdır.

Cevap D şıkkıdır.

Modern organizasyonlarda ES’nin stratejik ve operasyonel önemi, yirminci yüzyılın son yarısında dramatik bir şekilde artmıştır ve bu artış yirmibirinci yüzyılda da devam etmektedir. ES, sağladığı imkânlarla ilerici ve dinamik organizasyonlarda büyük bir ilgiye neden olmakta, örgütsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde vaz geçilmez bir araç haline gelmektedir. ES, organizasyonlarda bilgi ile ilgili olarak aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmektedir:
• Algı (perception): Organizasyonlarda verinin ilk girişinin yapılması veya oluşturulması.
• Kayıt (recording): Bilginin fiziksel olarak tutulması.
• İşleme (processing): Organizasyonun özel ihtiyaçlarına göre bilginin işleme tabi tutulması.
• Aktarma (transmission): Bilgi sisteminde meydana gelen akışlar.
• Depolama (storage): Gelecekte kullanılacağı umulan bilgilerin saklanması.
• Geri çağırma (retrievel): Kaydedilen verilerde arama yapılması.
• Sunma, raporlama ve iletişim.
• Karar verme (decision making)

Cevap A şıkkıdır.

Sağlık enformasyon sisteminin belirlenen amaçlara gereği gibi ulaşabilmesi için şu özellikleri taşıması beklenir;
• Doğru, güvenilir, yararlı, eksiksiz ve kapsamlı verileri zamanında, süratli ve ekonomik olarak derleyebilmeli,
• Derlediği verileri herkes kullanabilmeli ve bilgiye dönüştürebilmeli,
• Üretilen bilgi bir havuzda biriktirilebilmeli ve havuzdaki bilgiye kullanıcılar kolaylıkla ulaşabilmeli,
• Kullanıcıların ihtiyacını karşılamalı,
• Gereken yerlerde ve düzeylerde son teknolojinin imkânlarını kolayca kullanabilmeli,
• Gelişmelere uyarlanabilecek esnekliğe sahip olmalı,
• Ülke içinde kurumlar arası, ülke dışında ülkeler arası bilgi alış-verişinde bulunabilecek standartlara sahip olmalı,
• Farklı yönetim düzeylerinde farklı bilgi gereksinimlerini karşılayabilmeli,
• Tek elden yönetilmeli, fakat tüm kullanıcılarla kolay denetlenebilmeli,
• Sistem basit fakat fonksiyonel, süratli, eğitici ve dinamik olmalı, gizliliğe özen gösterilmeli,
• Sağlık personelinin tümünün etkin ve verimli bir şekilde katıldığı, motive olduğu ve kullanabildiği bir sistem olmalı,
• Gerektiğinde sistemin tümü ya da bir kısmı süratle ve kolayca güncellenebilmeli,
• Üretilen bilgi gerektiğinde uygun tablo ve grafik yöntemleriyle sunulabilmeli, gerektiğinde de tüm istatistiksel yöntemler uygulanabilmeli, tahminler yapılabilmeli ve geçerli sağlık göstergelerini üretebilmeli,
• Bilgi en alttan en üst düzeye doğru koordine edilmiş bir şekilde süzülerek akmalı, üst düzeyden alta doğru geri besleme yapılmalıdır.

Cevap B şıkkıdır.

Sağlık Hizmetlerinde Enformasyon Sistemleri 

Klinik bilgi sistemleri 

İdari ve finansal Toplum sağlığı bilgi ağları

Stratejik karar desteği 

Cevap D şıkkıdır.

Elektronik sağlık kayıt sistemleri (ESKS), bölgesel, ulusal ve uluslararası sağlık hizmeti veren tüm kuruluşların güvenlik ve gizlilik ilkesi çerçevesinde hasta kayıtlarına ulaşabilmesine olanak sağlayan, veri değişimini olanaklı kılan, iletişim standartlarının geliştirildiği sistemdir. Avustralya Elektronik Sağlık Kayıt Birliği ESKS’ni; sağlık hizmeti sunanlar tarafından elde edilen, bir veya birkaç kaynakta toplanan kişisel sağlık bilgilerinin elektronik bir yığını olarak tanımlamaktadır. ESKS, kişilerin geçmişteki, şu andaki ve gelecekteki sağlık durumu veya hastalıkları ile ilgili olarak elektronik sistemler kullanılarak elde edilen, saklanan, iletilen ve manipüle edilen her türlü bilgi olarak tanımlanabilir. Bir ESKS, EHKS’inde yer alan tüm özelliklere ek olarak bölgesel, ulusal ve uluslararası sağlık hizmeti veren tüm kuruluşların sağlık ve hasta kayıtlarına ulaşabilmesini sağlayan bir sistemdir.
Amerikan Tıbbi Kayıt Enstitüsü (MRI); Medical Record Institue (MRI) elektronik sağlık kaydı kavramını klinik sistemlerden ve veri setlerinden başlayarak sürekli gelişim gösteren, elektronik sağlık kayıtlarına kadar uzanan bir süreç içerisinde değerlendirmektedir.
Bu süreçler ve taşıdığı özellikler şunlardır:
Otomatik Tıbbi Kayıtlar (Automated Medical Record): Otomatik tıbbi kayıtların en temel özelliği yine hasta dosyaları ile birlikte kullanılmasıdır. Bazı bilgiler kağıt dosyaya kaydedilirken, bazı bilgiler ise bilgisayara girilmektedir.
Bilgisayarlı Tıbbi Kayıt Sistemi (Computerized Medical Record): Bilgisayarlı tıbbi kayıt sisteminin en temel özelliği kağıt dosyaların ve dosyadaki bilgilerin taranarak veya tarayıcılar (scanner) kullanılarak elektronik ortama aktarılmasıdır. Dosya sistemi devam etmektedir. Kâğıtsız sisteme geçiş bu aşamada başlamaktadır.
Elektronik Tıbbi Kayıtlar (Electronic Medical Record): Kurum içerisinde üretilen bütün bilginin bütünleşik olarak kullanıldığı, hizmeti verenlerin bilgisayarla interaktif olarak etkileşimde bulunduğu ve kurum içindeki tüm sağlık personelinin veri girişine olanak sağlayan bir kayıt sistemidir. Bu aşamada bakım süreci tamamen yeniden düzenlenmektedir. Erişim kontrolü ve yetkilendirme mekanizmaları ve veri bütünlüğü bu aşamada yer almaktadır.
Elektronik Hasta Kaydı (Electronic Patient Record): Elektronik tıbbi kayıt sisteminin bütün özelliklerine ilave olarak bölgesel, ulusal ve uluslararası sağlık hizmeti veren tüm kuruluşların güvenlik ve gizlilik ilkesi çerçevesinde hasta kayıtlarına ulaşabilmesine olanak sağlayan, veri değişimini sağlayan iletişim standartlarının geliştirildiği sistemdir. 
Elektronik Sağlık Kayıtları (Electronic Health Records): Elektronik sağlık kayıt sistemi bireyin geniş kapsamlı kayıtlarından oluşmaktadır. Elektronik hasta kayıt sisteminden farklı tarafı, bu sistemde bilginin sınırsız olmasıdır. Hastanın katılımını hedeflemektedir. Elektronik sağlık kaydı hastanın sadece rahatsızlıkları veya şikayetlerini değil, sağlıklı olma halindeki bilgilerini de içerir. Sağlık bilgisini kontrol edenler ve bakımı verenler arasında iletişim sağlanmaktadır. Böylece sağlık bakım evleri, hastaneler ve diğer hizmet sağlayıcılar arasında bir bilgi yapısını içeren sağlık kayıtları oluşturulmuş olacaktır.

 Cevap C şıkkıdır.

Kurumsal olarak hasta kayıtları tutmaya başlayan ilk hastanenin 1752 yılında Philadelphia’da kurulan Pennsylvania Hastanesidir.

Veri, bir olayı incelemek, bir olayı aydınlatmak, bir gerçeği ortaya çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak amacıyla derlenen ham materyal (kayıt, gözlem, belge, görüş vs.) olarak tanımlanabilir.

1880’lerde Amerikalı cerrah William Mayo bugün Minnesotada Mayo Klinik olarak bilinen merkezde, ilk hasta dosyaları uygulama grubunu oluşturmuştur. 1907de Mayo Klinikte her hasta için bir dosya oluşturulmuştur.

Kurumsal olarak hasta kayıtları tutmaya başlayan ilk hastanenin 1752 yılında Philadelphia’da kurulan Pennsylvania Hastanesidir.