SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 7

Hastanede bulunması gereken tıbbi aletlerin noksan olması sonucu hastaya zarar vermesi tıbbi bakım kusurunu ifade etmektedir.

Kişisel Kusur; Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi sırasında sağlık çalışanlarının işlediği şahsi suçlardır. Örneğin, uyarılara rağmen acil bir vakaya zamanında müdahale edilmemesi, tıbbi müdahale için onayını alması gerekirken hastadan onay alınmaması ya da herhangi bir tehlike nedeniyle hastayı ameliyathanede bırakıp gitmesi kişisel kusur sayılır.

Hizmet kusuruna ilişkin tanımlama şu şekilde yapılabilir: “İdarenin yerine getirmekle yükümlü olduğu herhangi bir kamu hizmetinin kuruluşunda, düzenlenmesinde veya
teşkilatında, yapısında, personelinde ya da işleyişinde gereken emir, direktif ve talimatın verilmemesi, gözetim, denetim ve teftişin icra olunmaması, hizmete tahsis olunan araçların yetersiz, elverişsiz, kötü olması, gereken tedbirlerin alınmaması, geç, vakitsiz hareket edilmesi şeklinde ortaya çıkan bir takım aksaklık, aykırılık, bozukluk, düzensizlik, eksiklik, sakatlıktır.”

Tıbbi etiğin temel amacı mutlak iyiyi bulmaktır. Tıp etiğinin temel ilkelerinin en eskisi yararlılık ilkesidir. Tıp etiğinde yararlılık ilkesine koşut giden ilke kötü davranmama ilkesidir ki; ilke tıp uygulaması sırasında hastaya zarar vermekten kaçınmayı bekler. Üçüncü ilke olan özerkliğe saygı ilkesi ise, hastaların haklarına saygı göstermek ve tıbbi bakım ile ilgili kararlara onların katılımını sağlamak olarak tanımlanabilir. Özerkliğe saygı ilkesiyle yakın ilişkili olan ilke, hastanın tıbbi karara katılabilmesini sağlamak amacıyla, tıbbi bilgilerin doğru ve yeterli biçimde ona açıklanmasını isteyen ilke; yani, aydınlatılmış onam ilkesidir. Sonuncu etik ilke adalet ilkesidir.

Lizbon Bildirgesi: Sağlık hizmeti ve tıp eğitiminin her aşamasında, hastanın onuru ve gizlilik hakkına saygı gösterilecektir.
Cenevre Bildirgesi: Hekimin, hasta öldükten sonra dahi hasta hakkında tüm bildiklerini kesinlikle gizli tutma yükümlülüğü bulunmaktadır.
Helsinki Bildirgesi: Tıbbi araştırmalarda hastanın yaşamını, sağlığını, gizliliğini ve onurunu koruma görevi hekimindir.

Hekimler yaklaşık 2500 yıldan bu yana Hipokrat’ın ilke düzeyindeki değerlerinin etkisi altında kalmışlardır ve halen de onların etkisindedirler. Günümüz ilkelerinin bilinen en eski metin kaynakları Hipokrat Hekim Andı’dır.

Uygunsuz davranışlara örnek olarak şunlar verilebilir;

• Mali ödemeleri kesmek veya artırmak için geriye dönük dokümantasyona izin verme,
• Hekim tarafından tanı konulmadığı halde halde kodlama yapma,
• Faturalandırılmış prosedürleri doğrulayamayan kodlama yapma,
• Uygunsuz bir hizmeti kodlama,
• Diğerleri ile çatışmadan kaçınarak yanlış kodlama yapma,
• Kodlama çalışmasının ihmalini fark ettiğinde bununla ilgilenmeme,
• Çıktıları (ör.: performans verileri) gizleme veya reddetme davranışı gösterme,
• Doktorların lisansları ile ilgili uygun kanallar aracılığı ile bildirilmesi gereken
durumları raporlamama,
• Akreditasyon amacı ile doğru olmayan veri kaydı yapma,
• Tamamlanmamış sağlık kayıtlarının gizlenmesi,
• Genetik veya edimsel sağlık bilgisine uygunsuz ulaşmaya izin verme,
• Bir rakip hakkındaki hassas bir bilginin yanlış kullanımı,
• Bireysel gizliliğin ihlali

Elektronik hasta kayıt sistemi herkesin erişimi durumunda her kullanıcının kimliğini
ve yetki düzeyini onaylamalıdır. Sistem:
• Erişimin tarih, saat ve yerini kaydetmeli,
• Erişimin yapısını kaydetmeli (görünüm, yaratma, değiştirme veya kopyalama gibi),
• Erişimin kapsam alanını kaydetmeli ve
• Bu tür erişimlerin denetlenmesine olanak sağlamalıdır.

Gizlilik, güvenlik ve mahremiyet hem elle tutulan, hem de elektronik sağlık kayıtlarının olmazsa olmaz özellikleridir.

Veri güvenliği konusunda üç temel prensibin göz önüne alınması gerekmektedir.
Bunlar; gizlilik, bütünlük ve erişilebilirliktir

Veriye erişirken dört temel prensibin izlenebilirlik, kimlik sınama, güvenirlik ve inkâr edilememenin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Bilgi sistemlerinde güvenlik veriye erişim bazında olmalıdır. Bunun için  veriye erişebilecek kişiler  bazı şartlar ve kısıtlamalar ile birlikte aşağıda sıralanmıştır;

Aile hekimi

Hastanın kendisi

Yetkisi bulunan sağlık çalışanları

Sistem yöneticileri

İlaç firması çalışanlarının veri güvenliliği ve gizliliği açısından hasta kayıtlarını içeren sisteme erişmemesi gerekmektedir.

Mahremiyete
saygı gösterilmesi ve bunu istemek hakkı;
a. Hastanın, sağlık durumu ile ilgili tıbbi değerlendirmelerin gizlilik içerisinde yürütülmesini,
b. Muayenenin, teşhisin, tedavinin ve hasta ile doğrudan teması gerektiren diğer işlemlerin makul bir gizlilik ortamında gerçekleştirilmesini,
c. Tıbben sakınca olmayan hallerde yanında bir yakınının bulunmasına izin verilmesini,
d. Tedavisi ile doğrudan ilgili olmayan kimselerin, tıbbi müdahale sırasında bulunmamasını,
e. Hastalığın mahiyeti gerektirmedikçe hastanın şahsi ve ailevi hayatına müdahale
edilmemesini,
f. Sağlık harcamalarının kaynağının gizli tutulmasını, kapsar.

1980’de OECD tarafından kişisel verilerin korunması konusunda kabul edilen “Sınır
Ötesi Veri Akışları Hakkında Yönlendirici İlkeler” yayınlanmıştır. Bu ilkeler genel olarak
kayıt tutmaya ilişkin tarzı belirlemektedir. İlkeler aşağıda verilmiştir.
• Kişisel veri toplanması ve işlenmesinin sınırlılığı ilkesi,
• Kişisel veride kalite ilkesi,
• Kişisel veri toplama ve işlenmesinde amaç belirginliği,
• Amaca uygun kullanım ilkesi,
• Kişisel verilerin korunması için gereken tedbirlerin alınması ilkesi,
• Açıklık ilkesi,
• Kişisel veri konusuna kişinin bireysel katılımı ilkesi,
• Sorumlu tutulabilirlik ilkesi

"Örnek alma veya randevu ve prosedürleri planlama" istem girişi ve bulguların iletilmesi aşamasının alt işlevlerinden biridir

Bir hastanenin mal ve hizmet üretimi esnasında oluşan mali, idari, tıbbi süreçlerin öngörülen biçimde yürütülmesini sağlamak amacıyla kullanılan yazılım ve donanımların tümüne hasta bilgi sistemleri adı verilir.

Dünyada kabul gören e-sağlık uygulamaları aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
• Tele-Tıp
• Tele-Radyoloji
• Tele-Patoloji
• Tele-Kardiyoloji
• Tele-Dermatoloji
• Tele-Psikiyatri
• Evde Sağlık Bakımı
• Tele-Diş Hekimliği
• Tele-Epilepsi
• Tele-Cerrahi
• Tele-Endokrinoloji

ABD ulusal tıp kütüphanesinin yaptığı tanıma göre tele-tıp; “sağlık hizmetlerinin, uzak iletişim sistemlerinden sağlanmasıdır”. Kavram, konsültasyon ve tanı hizmetlerini içerir.

GTele-tıp alanında yapılan başlıca uygulamalar şunlardır:

  Tanı (tele-radyoloji, tele-patoloji, tele-ultrason),
• Uzak bölgelerde veya sağlık bakım hizmetinin verilmesinin zor olduğu yerlerde
tanı ve tedavi hizmetlerinin verilebilmesi ve ayrıca hastalığın tanı ve tedavi sürecinde bölgesel farklılıkların ortadan kalkması,
• Tedavi (tele-konsültasyon, tele-psikiyatri, tele-cerrahi) alanlarında kullanılması,
• Hastaya ait verilerin uzman kişiler tarafından izlenebilmesi ve istenildiği anda hasta bilgilerine ulaşılabilmesi,
• Evde bakımda kullanıldığında hastanın medikal durumu sürekli olarak gözlemlenerek, ev ziyaret sıklığında azalma olması ve hastanın hastanede yatış ihtiyacını ortadan kaldırması,
• Hekim ve hastane ziyaretlerinin azalması,
• Sağlık bakım hizmetinin kalitesinin artırılması,
• Sağlık giderlerinin azalması (hastaların uzaktan takibi ile hastane masrafları azalacağı gibi zamandan da tasarruf edilmektedir) ve verimlilik,
• Sınırlı hastane kaynaklarının (yatak, doktor, hemşire ve pahalı tıbbi malzeme gibi) en iyi şekilde kullanılmasına izin vermesi,
• Sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde alınabilmesi için yetersiz erişim sorununa yardımcı olması

Tele-radyoloji; X ışınları veya MRI gibi tıbbi görüntülerin radyolog tarafından yorumlanması için bir merkezden başka bir merkeze iletilmesidir.

Eysenbach, e-sağlık ifadesindeki “e” harfinin sadece “elektronik” anlamı taşımadığını
ifade ederek, “e” ile başlayan 10 önemli özellik daha eklemiştir:
• Efficiency (Verimlilik)
• Enhancing quality (Kalitenin artırılması)
• Evidence based (Kanıta dayalı)
• Empowerment (Güçlendirme)
• Encouragement (Teşvik etme)
• Education (Eğitim)
• Enabling information exchange (Bilgi alış-verişine imkân tanıyan)
• Extending the scope of health care (Sağlık hizmet kapsamını genişleten)
• Ethics (Etik)
• Equity (Özkaynak/değer)

Hastane bilgi sisteminin işlevleri: Hasta Kabul, Hastanın Tedavisinin Planlanması ve Düzenlenmesi, Klinik Dokümantasyon'dur.

"Hasta kayıtlarının idaresi" hasta kabulün alt işlevlerinden biri değildir.