SAĞLIK KURUMLARINDA KALİTE YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 15

Yetersiz Kullanım (Underuse); hastada istenen sonucu elde etmek için, sunulması gereken sağlık hizmetini sağlamada başarısızlık veya yetersizliktir. Örneğin;

Kasıtlı İhmaller: Yüksek iş yükü ve zaman baskısıyla kısa yoldan işi halletme gibi günlük rutin uygulamalar veya kurallara, düzenlemelere kasten uymama şeklinde olabilmektedir. Hemşirenin şiftin sonunda acele etmesi ve hastaya uyguladığı insülin dozunu “iki kere kontrol et” kuralına uymadan enjekte etmesi, kurallara uymama sonucu oluşan bir hatadır.

Doğru bir tanı, etkili bir hasta bakımı için temel unsurdur. Tanı koyma aşamasında ortaya çıkan hatalara örnek olarak;

Hatalı Kullanım (Misuse): Uygunsuz ilaç seçimi, uygunsuz yöntemle uygulanması ve uygunsuz doz, uygunsuz uygulama gibi nedenlerle hastada önlenebilir yan etki oluşması veya hastanın ilacın kullanımından beklenen potansiyel faydasını elde edememesi olarak tanımlanmaktadır.

Uygunsuz ilaç seçimi: Hastaya heparin yerine lidokain damla kullanılması.

Ekipmanın fiziksel tasarımı, iş ortamının düzenlenmesi, aydınlatma, ses gibi iş ortamına ilişkin faktörler birinci katmanı oluşturmaktadır. Karar verme, eğitim seviyesi, motor beceriler, kabuller, dikkat, düşünce ve hafıza gibi bireysel faktörler ikinci katmanı oluşturmaktadır. İletişim, eşgüdüm, olayın farkında olma, liderlik, karar verme, uyum gibi ekip davranışları, çalışılan şift, olay bildirimi, güvenlik kültürü, yetki hiyerarşisi ve hedefler gibi örgütsel faktörler üçüncü katmanı oluşturmaktadır. Son aşamada sosyo- ekonomik politikalar, ekonomik baskı ve yasal düzenlemeler gibi çevresel faktörler yer almaktadır (Şekil 8.1).

Şekil 8.2 (s.228)’de belirtildiği gibi, tıbbi hata kaynaklarının 1. kademesinde bireysel özellikler bulunmaktadır. Bireysel özellikler; sağlık çalışanlarının bilgi ve becerileri, deneyimleri, yetenekleri, zindelikleri, isteklendirme eksiklikleri, tutumları, yorgunlukları, uzun süre çalışma, stres, dikkat gibi insan organizmasıyla ilgili ve hata yapmayı doğrudan etkileyen etmenler olarak aktif hataların oluşmasına neden olmaktadır. Sağlık hizmetleri gibi yüksek riskli alanlarda, bireysel özellikler hata yapmada önemli bir faktör olarak görülmektedir. Bireysel özelliklerde en fazla görülen hata nedeni bilgi eksikliği, beceri eksikliği, psikomotor becerilerde yetersizlik ve kendine fazla güvenen kişilik yapısı gibi özelliklerdir.

Güvenlik Kültürü:

Suçlayıcı Kültür:

Amerikan Tıp Enstitüsü (IOM) tarafından 2000 yılında yayımlanan “To Err is Human: Building a Safer Health System” raporu ve 2001 yılında yayımlanan “Crossing the Quality Chasm: A New Health System for the 21st Century” raporu, bu konuda yapılan çalışmalara öncülük etmiştir. Birinci çalışmada hatalar üzerinde durulmuş, ikinci çalışmada ise sağlık sisteminin iyileştirilmesi için önerilere yer verilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Sağlık Asamblesi’nin 2002 yılında önerdiği Hasta Güvenliği için Dünya İttifakı (World Alliance for Patient Safety) programını 2004 yılında uygulamaya geçirmiştir.

Kalite iyileştirme araçları birtakım problem çözme çabalarına odaklanmada ve yöneticilere proje geliştirme sürecinde ve sonuçların düzenli olarak kaydedilerek belge takibi yapılabilmesi konusunda yarar sağlar.

Kalite geliştirmede en yaygın olarak kullanılan araçlar; temel, yönetim, yaratıcılık, istatistik, tasarım ve ölçüm araçları olmak üzere altı kategoride incelenmiştir.

İlk dört araç (akış şeması, neden-sonuç diyagramı, Pareto diyagramı ve çetele tablosu) temelde süreci anlamak, süreçlerin performansı ile ilgili problemlerin potansiyel nedenlerini belirlemek ve en yaygın nedenleri göstermek için kullanılmaktadır. Diğer araçlar ise daha kesin veri analizleri için kullanılmaktadır.

Akış şeması, bir işlemin tamamlanması için süreçlerin her bir adımını mantıksal ve doğru bir sırayla gösteren bir haritadır. Dolayısıyla akış şeması, yeni bir süreç veya sistem planı üzerinde çalışan veya mevcut bir süreci geliştirmek isteyen bir ekip için iyi bir başlangıç noktasıdır.

Ayrıca, akış sırasında sürecin özelliğine göre oluşacak engeller veya yönlendirmeleri dikkate alarak geri bildirim döngülerinin uygun yerlere yerleştirilmelerine özen gösterilmelidir.

Çok çeşitli alanlarda çeşitli süreç ve işlerden oluşan problemlerin ortaya çıkartılması ve çözüm önerileri geliştirilmesinde etkili bir yöntem olan neden-sonuç diyagramının sağladığı genel yararları aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz:
• Sorunların üzerine giden aktif bir yöntemi geliştirir.
• Diyagramın hazırlanması, iletişimi güçlendirir.
• Herkesin dikkatini bir noktaya toplamasını sağlar.
• Başlı başına eğitici bir çalışmadır, herkesin bilgisini geliştirir.
• Verilerin toplanmasını ve konuya bilimsel biçimde yaklaşmayı sağlar.
• Konuya hâkimiyeti sınamak için eşsiz bir tekniktir.
• Tüm sorunlara uygulanabilir.

Pareto analizi ilk defa bir İtalyan ekonomist olan Vilfredo Pareto tarafından kullanılmıştır. Bu ekonomist, İtalya’daki zenginliğin %80’lik kısmının, nüfusun %20’lik kısmı tarafından sahiplenildiğini ileri sürmüştür.   80-20 kuralı olarak da bilinen bu yöntem, sorunların %80’inin, yerine getirilen işlemlerin %20’sine dayandığı mantığı ile problemi oluşturan nedenleri derecelendirir. Böylece en önemli nedenlere odaklanılmasını sağlar.

Balık kılçığı diyagramında yaygın olarak kullanılan iki yöntem vardır. Bunlardan birinci yöntem, hizmet süreçleri ile ilgili sorunları gösteren 4P’dir (People-İnsanlar, Proceduresİşlemler, Policies-Politikalar, Plant-Tesis) (Şekil 6.2). İkincisi ise, üretim süreçleri veya teknoloji ile ilgili sorunları gösteren 4M’dir (Manpower-İşgücü, Materials-Malzeme, Methods- Yöntem, Machinery-Makine )

Pareto analizi ilk defa bir İtalyan ekonomist olan Vilfredo Pareto tarafından kullanılmıştır. Bu ekonomist, İtalya’daki zenginliğin %80’lik kısmının, nüfusun %20’lik kısmı tarafından sahiplenildiğini ileri sürmüştür. Daha sonra Juran tarafından “Pareto İlkeleri”nin farklı durumlar için de kullanılabileceği bulunmuştur.

Kontrol grafikleri sayısallaştırılabilen hemen her sürece uygulanabilir. Örneğin, bir
hizmet kuruluşunda günlük, haftalık ve aylık gelen müşteri şikâyetleri, tenis, basketbol, voleybol gibi sporlarda sporcuların attığı sayılar, sağlık sektöründe hatalı ve doğru teşhis oranları ve hekimlerin mesleki performanslarının yordanması gibi konular da dâhil olmak üzere birçok konuda yararlanılan kontrol grafikleri; genel olarak teşhis, kontrol ve teyit olmak üzere üç amaç için kullanılır.