SAĞLIKLI YAŞAM

Sağlık hedeflerinin temel amacı, ülkelerin ve ülkelerin bölgeleri arasında sağlık yönünden farklılıkların, eşitsizliklerin en aza indirilmesi, ortadan kaldırılması; insanların fiziksel, mental ve sosyal potansiyellerini kullanabilmesinin sağlanması; hastalık ve engelliliklerin en aza indirilmesi; engelli olanların sosyal ve tıbbi rehabilitasyonlarının sağlanarak topluma yeniden kazandırılması; erken ölümlerin önlenerek, doğumda beklenen yaşam sürelerinin uzatılmasıdır. Spor yapmak için gerekli tüm araç gerecin sağlanması bunların arasında sayılamaz.

Sağlığı geliştirme stratejilerinde beş ana prensip mevcuttur. Bunlar:

Ottawa Sözleşmesi’nde (1986) vurgulanan sağlığın temel koşulları ve kaynakları şunlardır:

Soruda IV. Ifadede belirtildiği gibi hastalık halinde değil düzenli sağlık kontrolünün yaptırılması gerekmektedir. Bu yüzden I, II ve III. ifadeler doğrudur.

Hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde, erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken tanı hizmetleri” de denir. Bunlarda biri de ağız ve diş sağlığı taramalarıdır. Diğerleri birincil koruma uygulamalarına örnektir.

Aşı, insanları hastalıklardan ve onun kötü sonuçlarından koruyabilmek için sağlam ve risk altındaki kişilere uygulanır. Vücut, bu şekli ile mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma yöntemi yani antikor denilen koruyucu maddeler oluşturur. Böylece gerçek mikropla karşılaşıldığında da bu yöntemle savaşır ve kişi hastalığa yakalanmaz. Oluşan direnç, uzun süre genelde de ömür boyu vücutta kalır. Aşılama ile öldürücü ve sakat bırakıcı bir hastalığa karşı savaş söz konu- sudur.

Hepatit B aşısı  tüm sağlık personeli, sağlık çalışanlarının yetiştirildiği tıp fakülteleri, diş hekimliği, sağlık bilimleri fakülteleri/ yüksekokulları öğrencileri, hemodiyaliz hastaları, sık kan ve kan ürünü 
kullanmak zorunda kalanlar, damar yoluyla uyuşturucu 
kullananlar, homoseksüeller, hepatit B taşıyıcısı ile aynı 
evde yaşayan aile fertlerinden 
aşısı olmayanlar, çok sayıda cinsel eşi olanlar 
ve para karşılığı cinsel ilişkide 
bulunanlar, cezaevleri ve ıslah evlerinde 
olanlar, berberler-kuaförler için gerekli bir aşıdır.

Kadınların ve çocukların sağlıklı olması sonucu sağlıklı bir toplum oluşur. 
Etkili olarak aile planlaması uygulayan toplumlarda nüfus, dengeli ve planlı bir şekilde artar. Ayrıca kadın ve çocuk sağlığı için harcanacak tedavi giderleri azalır.

Erkekte Sperm Kanallarının Bağlanması (Vazektomi): Erkeğin kullandığı, en etkili, geri dönüşünün olmadığı ya da zor olduğu bir yöntemdir. Kadındaki tüp ligasyonu mantığı ile aynıdır. Vazektomide, testislerden (spermlerin yapıldığı organ) gelen spermin, meni içerisinde yer alması önlenir. Çocuk sahibi olmak istemeyen erkek ve/veya çiftler için uygundur. Erkek evli ise eşin rızası gereklidir.

Sağlık tanımının negatif anlamından kurturularak, olumlu yönde değişimi, yaşama yıllar katmak (yaşam süresini uzatmak) kadar yıllara da yaşam katmak, yani yaşanılan yılların kalitesini yükseltmek. Yaşam kalitesi ise bireyin kendi gereksinimlerini karşılayabilmesi, öz bakımını yapabilmesi, üretkenliğini devam ettirebilmesi gibi anlamları içerir.

Sağlığın geliştirilmesi DSÖ’nün sağlık tanımının üç boyutunu bütünlemektedir: Sağlığın geliştirilmesi, sağlığın; fiziksel, sosyal ve mental boyutlarını hedef almaktadır.

Risk grupları için ve onlarla birlikte hareket etmek sağlığı geliştirme etkinliklerinin kapsaması gereken stratejik yaklaşımlardan birisidir ancak pozitif ayrımcılık bu yaklaşımlar arasında yer almaz.

Ottawa Sözleşmesi’nde (1986) vurgulanan sağlığın temel koşulları ve kaynakları şunlardır:
• Barış
• Barınma
• Eğitim
• Gıda
• Gelir
• Kesintisiz korunan (stabil) bir ekosistem
• Sürekliliği olan kaynaklar
• Sosyal adalet (Social Justice)
• Hakkaniyet (equity)

Sağlık okur-yazarlığı eğitimi, erken çocukluk döneminden itibaren yapılmalıdır: Çocuk bakımı, çocuk oyunları sırasında veya çocukla konuşmalar içinde çocuğa sağlıkla ilgili temel kavramlar da aktarılmalıdır.

Sağlığın geliştirilmesi kavramı içinde sağlıklı yaşam davranışlarının yaygınlaştırılması ve eğitiminde temel olarak alınması gereken konular şunlardır:
• Sağlıklı/yeterli ve dengeli beslenme
• Fiziksel aktivite
• Düzenli ve yeterli uyku
• Düzenli sağlık kontrolünün yaptırılması
• Stresle başedebilme
• Sigara, alkol ve bağımlılık yapıcı madde
kullanmama
• Hobi ile uğraşı
• Güneşin zararlı etkilerinden korunabilme
• Güvenli cinsel ilişki
• Aile planması
• Bağışıklama
• Evde, işte, trafikte vb. kazalardan korunma

İkincil korunma hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde, erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korunmaya “erken tanı hizmetleri” de denir. Kanser taramaları ikincil korunmaya girmektedir.

Hastalığın klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışından sonra, hastaların en iyi şekilde tedavisi, tedavinin başarılı veya yeterli olmadığı zaman gelişen sağlık ve sosyal sorunların rehabilite edilmesi (esenlendirilmesi) ile bireyin, yaşamsal aktivitelere katılımının sağlanması sağlığın korunması basamaklarından üçünvül (tersiyer) korunma basamağına denk gelmektedir.

Temel (Primordiyal) Korunma, toplumu; sosyal, ekonomik ve kültürel yönden kalkındırarak sağlık sorunlarında veya hastalıklarda rol oynayan etmenlerin etkisini azaltmak ya da ortadan kaldırmaktır. Belli bir hastalığa özgü olmayıp birçok hastalığa ve genel yaşama ilişkin önlemlerdir. İlgili konuda mevzuat çıkartılması yoluyla yapılan korumadır. Araçlarda sürücü ve yolcuların kemer takma zorunluluğunun olması temel korunma kavramına örnek olarak verilebilir?

Bir ürünün ergonomik olduğunu belirleyen ölçütler şunlardır:
• Kullanıcıya uygun olmalı
• Kullanımı kolay olmalı
• Rahatlığı ve konforu artırmalı
• Sağlık ve güvenliği artırmalı
• Performansı ve iş verimliliğini artırmalı

Kullanımının uzmanlık gerektirmesi bu ölçütler içerisinde yer almaz.

Sağlığın geliştirilmesi için sosyal adaletin gerekliliği ilk kez, 1977’de Cenevre’de yapılan 13. Dünya Sağlık Örgütü Genel Kurulunda, ardından da 1978 yılında Alma-Ata’daki DSÖ Temel Sağlık Hizmetleri Konferansı ve Bildirgesi’nde anlamsal olarak yer almıştır.