SAĞLIKLI YAŞAM

Sağlığı geliştirme ile ilgili bu kavramı kullanarak yapılan ilk toplantı, 1986 yılında, Kanada Ottowa’da yapılan Birinci Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi Konferansı’dır.

Ottawa Sözleşmesi’nde (1986) vurgulanan sağlığın temel koşulları ve kaynakları şunlardır:
• Barış
• Barınma
• Eğitim
• Gıda
• Gelir
• Kesintisiz korunan (stabil) bir ekosistem
• Sürekliliği olan kaynaklar
• Sosyal adalet (Social Justice)
• Hakkaniyet (equity)

Diğer seçenekler

“Temel (Primordiyal) Korunma” :toplumu; sosyal, ekonomik ve kültürel yönden kalkındırarak sağlık sorunlarında veya hastalıklarda rol oynayan etmenlerin etkisini azaltmak ya da ortadan kaldırmaktır. Belli bir hastalığa özgü olmayıp birçok hastalığa ve genel yaşama ilişkin önlemlerdir. İlgili konuda mevzuat çıkartılması yoluyla yapılan korumadır:

• Araçlarda sürücü ve yolcuların kemer takma zorunluluğunun olması

• Fabrika bacalarında filtre takılmasının zorunlu olması

• Gürültü kaynağı işletmelerin, belirli saatlerde çalışmasının durdurulması

• Kapalı ortamlarda tütün ve tütün mamullerinin kullanılmasının yasaklanması

Görme engelli kişinin, telefon santralinde görevlendirilmesi üçüncül korunmaya örnektir.

Hepatit A aşıları, 2 doz olarak 0 ve 6.ayda uygulanmalıdır. Aşılama öncesinde erişkin yaş grubunda test yapılması, maliyet etkili oldugu için önerilmektedir.

Aile planlaması yöntemlerinin kullanılması birincil yani premier koruma basamağında yer alırken diğer seçenekler ikincil koruma basamağındadırlar.

Ülkemizde bulunan grip aşıları, 6 ayın üzerindeki yanda tanımlanan kişilere her yıl yapılmalıdır. Doz ve uygulama yaşları, üretici firmalara göre değişebilmektedir. Eriskinler için 0,5 ml tek dozluk şakonlar mevcuttur. Ülkemizde yapılan grip aşıları kas içine (intramuskuler=IM) yapılmaktadır. Bazı yeni geliştirilen grip aşıları ise deri içine (intradermal=ID) veya burun spreyi şeklinde uygulanabilmektedir.

Pnömokok için erişkinlerde 2 tür aşı vardır: Konjuge ve Polisakkarit. Her iki aşının da yapılması önerilir. Risk grupları ve yaşlara göre polisakkarit aşı belirli bir takvim içerisinde, en az 5 yıl ara ile en fazla 3 kez tekrarlanabilir. Konjuge aşı ise erişkin yaş grubunda genel olarak bir doz olarak uygulanır. Her iki tip aşı da IM olarak uygulanır.

Hepatit A aşısı yapılması gereken kişi ve gruplardan bazıları

pnömokok aşısının yaplıması gereken durumlardan bazılarıdır.

Ülkemizde köpek, kedi, sığır, koyun, keçi, at, eşek gibi evcil hayvanlar ile kurt, tilki, çakal, domuz, ayı, sansar, kokarca, gelincik gibi yabani hayvanlar, kuduz açısından riskli hayvanlardır.

Kadın ve çocuk sağlığı için harcanacak tedavi giderlerinin azalması aile planlamasının toplum üzerine olumlu etkilerindendir.

Hastalığın klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışından sonra, hastaların en iyi şekilde tedavisi, tedavinin başarılı veya yeterli olmadığı zaman gelişen sağlık ve sosyal sorunların rehabilite edilmesi (esenlendirilmesi) ile bireyin, yaşamsal aktivitelere katılımının sağlanmasıdır. 

Tıbbi (medikal) rehabilitasyon (esenlendirme): 

• İşitme sorunu olan kişilerin işitme protezi/ kulaklık kullanması. 

• Gözünde kırma kusuru olanların gözlük veya lens kullanması. 

• Diş kaybı olanların implant veya takma diş/ diş protezi kullanması. 

• Yürüme sorunu olanların baston veya tekerlikli sandalye/araba kullanması. 

• El, kol, ayak ve bacağı olmayan kişinin, protez kullanması.

Sosyal rehabilitasyon (esenlendirme): Engeli olan kişinin çalışma yaşamına kazandırılması: 

• İş kazası sonucu bacağını kaybeden bir şoförün, masa başı bir göreve alınması,

• Görme engelli kişinin, telefon santralinde görevlendirilmesi, 

• Psikiyatrik sorunu olan kişinin, el işi veya bahçe işi yapması.

Hava Kirliliğinin Kontrolü, Su Kirlililiğin Kontrolü, Besin Kirliliğinin Kontrolü bunlara örnektir. Bununla birlikte kişilerin çevrelerini korumaları da mümkündür. Örnekler: 

• Genel anlamda kurallara uyulması 

• Gereksiz soba/kalorifer yakılmaması 

• Yakacak olarak ısısı düşük, atığı yüksek yakıtların kullanılmaması 

• Tarım ilaçları ve gübrelerin kurallarına ve niteliklerine uygun kullanılması. 

• Evlerde, böcek ilaçlarının bilinçsizce kullanılmaması 

• Çamaşır suyu, tarım ilaçları ve deterjanların, içecek şişelerine konulmaması 

• İçme suyu kaynağı olarak kullanılan alanların yakınına; göl, gölet, baraj, dere ve nehirlere, hatta denizlere sıvı ve katı atıkların atılmaması 

• Gereksiz yere motorlu araç trafiğine çıkılmaması; yürüme ve bisiklet kullanımının tercih edilmesi 

• Asansör yerine merdivenleri kullanma.

• Kronik akciğer hastalıkları (astım hariç)

• Kronik kalp ve damar sistemi hastalıkları

• Diabetes mellitus (şeker hastalığı)

• Kronik karaciğer ve böbrek yetmezlikleri

• Dalağın fonsiyonlarını yapamaması veya dalağın cerrahi olarak alınması

• Bağışıklık sistemi ilaçları veya hastalıklar nedeniyle baskılanmış kişiler

• Beyin-omurilik sıvısı (BOS) kaçakları

• HIV / AIDS tanısı alanlar

• Bakım evinde kalanlar

• Lösemi, Hodgkin hastalığı, multiple myelom gibi hematolojik (kan) hastalıklar

• Kanseri yayılmış hastalar

• Karaciğer, böbrek, kalp gibi organ nakilleri

Sağlığın geliştirilmesinde, olumlu istendik yönde davranış değişikliğinin sağlanması yani sağlık eğitimi önemli bir konudur. Bireylerin de sağlıkları ile ilgili bilgi düzeylerini ve farkındalıklarını belirleyen durum, sağlık okur-yazarlığıdır.

Temel, birincil, ikincil ve üçüncül koruma ile sağlığı bir sonraki kötü durumun etkilerinden korumak mümkündür. Temel koruma, toplumsal düzeyde ve mevzuatla düzenlenen önlemlerdir. Birincil koruma, daha hastalık belirtileri ortaya çıkmadan önce alınan aşılama, sağlık eğitimi, kişisel hijyen gibi uygulamalardır. İkincil koruma ise bozulan sağlık durumunun fark edilmediği zamanlarda, erken tanı ve etkin tedavi yapmaktır. Eğer hastalık ortaya çıkmış, tıbbi ve sosyal sorunlara neden olmuşsa, üçüncül koruma söz konusudur. Bu durumda, yitirilen fonksiyonların yeniden kazanılması için tıbbi cihazlar/protezler kullanılabilir. Ayrıca kişinin üretebilmesi için iş olanakları sağlanabilir.

Gebeliği Önleyici İğneler (Enjektabl Kontraseptifler): Her ay ve 3 ayda bir yapılan iki türü vardır. Üç aylık enjeksiyonlarda, sadece progesteron varken, aylık enjeksiyonlarda progesterona ek olarak östrojen de bulunur. Üç aylık iğnelerin etkisi, mini haplara; aylık iğnelerin etkisi, kombine OKS’lere benzer. Gebeliği önlemede başarısı, %99 gibi yüksek bir değerdedir. Daha önce hiç gebe kalmamış kadınlarda da geri dönüşümlü bir yöntem olup rahatlıkla kullanabilir.

1. Sağlık tanımının negatif anlamından kurturularak, olumlu yönde değişimi, yaşama yıllar katmak kadar yıllara da yaşam katmak, yani yaşanılan yılların kalitesini yükseltmek. 

2. Kişilerin, kendi yaşamlarını kontrol altına alma ve sağlıkları konusunda söz sahibi olmalarını istemeleri.

3. Geleneksel sağlık öğretilerinin yerini sağlık eğitimi kavramına bırakması, eğitim biliminin de gelişmesine paralel olarak geleneksel erişkin eğitim yöntemlerinin etkisinin sınırlı olması. 

4. Hastalıkların temelinde toplumsal ve kişisel yaşam özelliklerinin etkisinin farkına varılması. 

5. Sağlık durumu, sağlığın bozulması, hastalığın ortaya çıkması ile sağlık bakım ve tedavisi arasındaki ilişkinin zayıf olduğunun anlaşılması.