SAĞLIKLI YAŞAM

Bireyin gereksinim duyduğu enerji ve besin ögelerinin yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda alınması, yeterli ve dengeli beslenme olarak tanımlanır.

Beden sağlığının korunması ve vücut ağırlığının dengede tutulması için besinlerle alınan enerji ile, harcanan enerjinin eşit olması gerekir. Bu açıdan besinlerin içerdiği enerji miktarları ve bireylerin harcadığı enerji miktarının bilinmesi önem taşır. Bireylerin kendi vücut yapıları ve yaşam tarzlarına göre sağlıklı beslenme planlarının oluşturulması için öncelikle günlük enerji gereksinimi belirlenmelidir.

Güvenli besin; fiziksel, kimyasal ve biyolojik açıdan temiz, bozulmamış, besin maddesidir. Doğru beslenme, besinlerin uygun içeriğe sahip olması yanında hijyenik ve güvenli besin tüketimini gerektirir.

Pestisit; bitki ve hayvanları, zararlılardan korumak için kullanılan kimyasal maddelerdir. Besinlerle gelen doğal toksinler, tarımsal ürünlerde kullanılan pestisitlerin kalıntıları, ağır metaller ve deterjan kalıntıları gibi maddelerin oluşturduğu riskler kimyasal tehlikelerdir.

Bireylerin kendi vücut yapıları ve yaşam tarzlarına göre sağlıklı beslenme planlarının oluşturulması
için öncelikle günlük enerji gereksinimi belirlenmelidir. Vücudun günlük enerji gereksinimi; bazal
metabolizma hızı, fiziksel etkinlikler ve besinlerin sindirimi için harcanan enerjinin toplamından
oluşur. Toplam enerji tüketiminin %60’ı, bireyler arasında farklılık gösteren bazal metabolizma hızı için harcanır.

Boş enerji olarak nitelendirilen ve herhangi bir besleyici özelliği olmayan ancak enerji içeren besinler beslenme dengesini olumsuz etkiler. Şeker, alkol ve bazı rafine besinler, boş enerji kaynaklarına örnek olarak verilebilir.

Doymuş yağ asidi kaynaklarına tereyağı, iç yağ, kuyruk yağı, krema ve kaymak gibi hayvansal kaynaklı yağlar örnek verilebilir. Doymamış yağ asitleri ise tekli ve çoklu doymamış yağ asitleri olarak sınıflandırılır ve oda sıcaklığında genellikle sıvı formda bulunurlar. Tekli doymamış yağ asitlerinin kaynağını zeytinyağı, fındık yağı, kanola ve kolza yağı; çoklu doymamış yağ asitlerinin kaynağını ise balık, balık yağı, ayçiçek yağı, mısır özü yağı, pamuk yağı, ceviz ve keten tohumu gibi besinler oluşturur.

Besinlerin gruplandırılmasında, genellikle dört yapraklı yonca olarak adlandırılan model kullanılır. Bu modelde besinler; et, yumurta ve bakliyat ürünleri, süt ve süt ürünleri, taze sebze ve meyveler, tahıllar ve tahıl ürünleri olarak dört besin grubunda sınıflandırılırlar.

Bazı hormonların ve hormon benzeri ögelerin yapımında, yağda çözünen vitaminlerin (A, D, E, K vitaminleri) emiliminde, vücudun enerji gereksiniminin karşılanmasında, vücut ısısının ve iç organların korunmasında görev alan yağlar, vücut için gerekli elzem yağ asitlerini içeren maddelerdir. Elzem yağ asitleri, insan vücudu tarafından sentezlenemeyen ve besinler ile dışardan alınması gereken yağ asitleridir.

Sağlıklı bir beslenme düzeninde; yetişkin bir birey enerjisinin %10-15’ini proteinlerden, %55-60’ını
karbonhidratlardan, en fazla %30’unu yağlardan sağlamalıdır.

Enerji yoğunluğu; besinle alınan enerjinin, besinin ağırlığına oranıdır.

Metabolizma hızı beslenme sağlığını bozan unsurlar arasında yer almaz

Beslenme; fiziksel etkinlikler, büyüme, gelişme, üreme ve diğer yaşamsal işlevlerin tümünün yerine getirilebilmesi için çeşitli besinlerin tüketilmesidir.

Küfler tarafından üretilen aflatoksin ve okratoksin gibi mikotoksinlere yüksek seviyede ve uzun süreli maruz kalınması, bağışıklık sistemini ve normal gelişimi etkileyebilir veya kansere neden olabilir.

Pestisitler, besin kaynaklı hastalıkların oluşumunda biyolojik değil; kimyasal tehlikelerden biridir