SANAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 19

Mausoleum

Cephesel görünüme, süslemeye ağırlık vermeleri

Pantheon

Entasis

Roma Collesium

Korinth

Heykel

İç Dünyalarını

Tranianus Sütunu

Mozaik

Yunan kentlerinin merkezini, çevresine değişik işlevli yapıların inşa edildiği
agora adı verilen meydanlar oluştururdu. Kentin sosyal, ticari ve dinî yaşamında
önemli yer tutan agoraların yakınlarında; işlik ve dükkânların yer aldığı stoalar,
kutsal ateşin yandığı ihtiyarlar meclisi (prytaneion), şehir meclisinin toplandığı meclis binaları (bouleterion) ve konser binaları (odeion) bulunurdu. Bunların
yanı sıra gençlerin teorik ve beden eğitimi aldığı gymnasion, atletizm yarışlarının
gerçekleştiği stadion ve tiyatro gibi kamu binaları kentlerin ayrılmaz unsurlarıydı.
Buna karşılık kentlerin en saygın yapıları olan tapınaklar ve kutsal alanlar genellikle kentle bağlantılı hakim bir tepe üzerinde, yukarı kent anlamına gelen akropoliste yer alırdı.
İlk anıtsal tapınaklar, bu dönemde ortaya çıkmış, plan ve mimari düzenler
temel biçimlerini kazanmıştır. Tapınaklar, kökeni tarih öncesi dönemlere kadar
uzanan ve megaron adı verilen dikdörtgen planlı konutlardan geliştirilmiştir.
aktaydı.

Atina Akropolü, Klasik Dönem mimarlığının karakteristik özellikleri ve eğilimlerinin en iyi takip edilebildiği yerlerin başında gelir. Buradaki yapıların hiç
kuşkusuz en dikkat çekeni, dönemin en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen Athena Parthenon Tapınağı’dır (Resim 3.3). Tamamen mermerden inşa edilen tapınağın mimarları İktinos ve Kallikrates’dir. Kutsal iç mekânda (naos) çatıyı destekleyen U biçiminde iki katlı sütun sıraları, Dor üslubundaki dış sütun sıralarından farklı olarak İon Düzeni’ndedir. Yapıdaki İon özelliklerinden biri de naos dış duvarının üst kısmı boyunca uzanan figürlü bir frize sahip olmasıdır. Modern araştırmalar ve Vitruvius gibi Antik Çağ yazarlarının aktarımları, Parthenon’u inşa eden mimarların tapınağı ideal oranlar sistemine göre tasarladıklarını ve yapının görünümünde ortaya çıkan optik yanılmalara çözümler getirdiklerini ortaya koymuştur.

Olgun veya Yüksek evrede, heykeltıraşlar hareket hâlindeki bir bedenin üç boyutlu görünümünü oldukça iyi gözlemiş ve gerçekçi bir şekilde aktarabilmişlerdir. Böylece heykellerde ağırlığı taşıyan bacaklar ve gövdenin dengesi sağlanarak, figürün bir sonraki hareketini yansıtabilecek düzeye erişmiştir. Bunu en açık şekilde Myron’un ünlü Diskopol (disk atan atlet) heykelinde gözlemlemek mümkündür (Resim 3.10). Roma Dönemi kopyalarından tanıdığımız bu heykelin orijinali bronzdan yapılmıştır. Sanatçı, ağırlığı sağ ayağı üzerinde eğilmiş hâlde, elinde tuttuğu diski fırlatmak üzere olan çıplak bir atletin bu zor duruşunu başarıyla aktarmıştır

Helenistik Dönem (MÖ 330-30): Bu dönemde Yunan kültürü, Ön Asya ve Mısır’ı
içine alan geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Bu durum beraberinde her alanda olduğu gibi sanatta da köklü değişimlere neden olmuştur. Daha önce Yunan anakarası, Ege ve Anadolu ile sınırlı olan sanat merkezlerinin dışında yeni üslup ve ekolleri ortaya çıkmıştır. MÖ 5. yüzyılın Yunanistan ve Anadolu’daki önemli sanat merkezleri eski önemlerini yitirmiş, bunların yerini Büyük İskender’in komutanları tarafından kurulan krallıkların başkentleri almıştır. Antiocheia (Antakya), Pergamon (Bergama) ve Alexandria (İskenderiye) gibi birbirleriyle rekabet hâlinde olan krallık merkezlerinde, Doğulu ve Yunanlı unsurlar bir arada görülmeye başlanmıştır...

Dönem heykeltıraşlığının bir diğer ünlü eseri, Laokoon ve oğullarının yılanlar tarafından öldürülüşünü tasvir eden heykel grubudur (Resim 3.14). Orijinali MÖ 3. veya 2. yüzyıla ait olan heykel grubu, Rodoslu heykeltıraşlar Hagesandros, Athenadoros ve Polydoros tarafından yapılan daha geç tarihli bir kopyasından tanınır. Rahip Laokoon ve oğullarının Apollon tarafından gönderilen yılanlarla mücadelesinde, figürlerin acı ve ıstırap dolu yüz ifadeleri, gergin vücutları ile uyum içindedir. Merkezde Laokoon’un yer aldığı bu piramidal kompozisyon tek bir bakış açısından izlenmek üzere tasarlanmıştır ve göz tek bir noktaya veya figüre odaklanmadan, rahip ve çocuklarının acı dolu çaresiz çırpınışları arasında hareketleri takip eder.

Roma mimarlığı, Cumhuriyet Dönemi sonuna kadar büyük ölçüde
Etrüsk ve Yunan geleneğine bağlı iken MS 1. yüzyıldan itibaren kendine özgü yeni bir mimarlık anlayışı gelişmiştir. Tasarımdan inşa tekniğine, yapısal elemanlardan süslemeye kadar mimarlık tarihindeki birçok ilk, bu dönemde ortaya çıkmıştır. Romalı mimarlar, geliştirdikleri yeni taşıyıcı sistemler ve inşa teknikleri sayesinde eskisinden çok daha büyük ve gösterişli yapılar inşa etmiştir

Bunlardan hiç kuşkusuz en dikkat çekeni İmparator Hadrianus zamanında
(MS 118-125) Roma’da inşa edilen Pantheon (Yunanca tüm tanrılar anlamına
gelmektedir) dur. Dünya mimarlık tarihinin en ünlü anıtlarından biri olan yapı,
ününü kusursuz kubbe tasarımına borçludur (Resim 3.15). Zeminden kubbenin
en yüksek noktasına kadar devam eden yay tam bir küre oluşturur ki bu mimarlık tarihi için bir ilktir. Ancak asıl zorluk bunun büyük ölçekte uygulanması olmuştur. İçten ve dıştan daire (rotond) planlı tapınak, 43,2 m çapında bir kubbe ile örtülmüştür. Tapınağın kubbesi, kendisinden yaklaşık 1500 yıl sonra inşa edilen St. Peter Kilisesi’nin 42.5 m çaplı kubbesinden daha geniştir ve ancak 19. yüzyılda çelik ve betonarme gibi konstrüksiyon elemanlarının geliştirilmesinden sonra aşılabilmiştir. Yapının giriş kısmı, dairesel planlı iç mekânı ile uyumlu olmayan çift sıra sekiz sütunlu ve üçgen alınlıklı bir Yunan tapınağı cephesi biçimindedir. Kubbeyi taşıyan masif dairesel duvarlar, volkanik kül, kireç, kum, su ve çakıldan oluşan oldukça dayanıklı harçla bağlanan tuğla ve taştan örülmüştür. Geniş açıklığı örten kubbede ise daha hafif olan tüf ve sünger taşı kullanılmıştır. İç mekânı aydınlatan tek ışık kaynağı, kubbe merkezindeki dairesel açıklıktır (oculus). Araştırmacılar, 9 m çapındaki bu açıklık ve tapınak planı ile gök kubbe veya evrenin sembolize edilmek istenildiğini ileri sürerler. Kubbenin alt yüzü yukarıya doğru daralan düz tavan kasetleri ile kaplanmıştır. Tepe açıklığı ve kasetler ile derinlikli ve görkemli bir mekân algısı yaratılmıştır. Tapınağın önünde portiklerle çevrelenmiş dikdörtgen planlı bir avlunun bulunduğu bilinmekteyse de bu bölüm günümüze ulaşmamıştır. Duvar ve zemin kaplamalarında imparatorluğun değişik bölgelerinden getirilmiş değişik tür ve renkte mermer, granit ve poryphyr kullanılmıştır. MS 118-125 yılları arasında inşa edilen böylesine önemli bir tapınağın mimarının bilinmemesi de ayrıca dikkat çekicidir.

Heykel ve Kabartma
Roma heykeltıraşlığının MÖ 4. yüzyıl öncesine ait örnekleri ve bu tarihe kadar
olan gelişimi hakkındaki bilgiler oldukça sınırlıdır. Etrüsk merkezlerinde bulunmuş pişmiş topraktan yapılmış serbest heykeller, Arkaik Dönem Yunan heykellerinden esinlenmiştir. Bu evreye ait eserler arasında Veii’de bulunan pişmiş topraktan (terrakotta) yapılmış Apollon heykeli ve Roma kentinin kuruluş efsanesinin tasvir edildiği, dişi kurt tarafından emzirilen Remus ve Romulus’un bronz heykeli
(MÖ 500) sayılabilir. Roma heykeltıraşlığının anıtsal heykel sanatı ile tanışmasında MÖ 2. yüzyılda Yunanistan’ın Roma topraklarına katılması önemli rol oynamıştır. Komutanların yanı sıra zengin ve soylu sınıfa mensup Romalıların Yunan kentlerinden savaş ganimeti olarak getirdikleri heykelleri, kendi konutlarında ve kamu binalarında sergilemeleri prestij ve güç sembolü olarak görülmüştür. Bu
durum, Yunan kültürüne ilgi duyan varlıklı kişilerin arasında Yunan sanatçılarının özgün eserleri veya kopyalarına karşı koleksiyonculuk olarak adlandırabileceğimiz tutkulu bir ilginin başlamasına ve giderek artan oranda Yunan kökenli sanatçının, başkent Roma’daki resmî ve sivil anıtların heykeltıraşlık eserlerinde görev almalarına neden olmuştur. İmparatorluk idaresi ile birlikte heykel, Akdeniz Dünyası’nda egemen bir güç olma iddiası taşıyan imparatorluğun resmî propagandasının etkili bir aracı olmuştur. Özgün ve yaratıcı yönünün bulunmadığı ve Yunan sanatının gölgesine kaldığı ileri sürülse de gerek konularının çeşitliliği gerek yeni anlatım biçimleri ve yaygınlığı açısından Roma heykeltıraşlığı Antik Çağ heykeltıraşlığında önemli bir yere sahiptir. Roma heykeltıraşlığına borçlu olduğumuz bir diğer konu da günümüze ulaşmayan ünlü Yunanlı sanatçılara ait eserlerin sadık kopyalarının yapılmış olmasıdır.

Portre: Roma heykeltıraşlığının en önemli başarılarından biri olarak kabul edilen portre büstler, Cumhuriyet Dönemi’nde ağırlık kazanmıştır. Kişisel özelliklerin
tüm yalınlığıyla yansıtıldığı gerçekçi portre üslubu, toplumun tüm katmanları arasında kısa bir süre içinde rağbet görmüş, Roma heykel sanatının karakteristik özelliklerinden biri hâline gelmiştir. Varlıklı yurttaşların (patrici), ölen aile büyüklerinin balmumundan yapılmış yüz modellerini saklama ve cenaze törenlerinde sergileme geleneği, portreciliğin gelişiminde etkili olmuştur. Sanat eseri kaygısından ziyade kayıt niteliği taşıyan balmumu masklar, artık Roma’da yeni patronlarının himayesinde çalışan Yunanlı heykeltıraşlar tarafından mermer ve bronza aktarılmıştır.

Duvar resimleri ve mozaiklerde betimlenen sahneler oldukça çeşitlidir. Mimari çevre, figürlü-figürsüz doğa manzaraları, natürmortlar, portreler, konusunu
mitoloji ve günlük yaşamdan alan sahneler genellikle gerçekçi bir üslupta işlenmiştir. Diğer alanlarında olduğu gibi resimde de Yunan sanatının etkilerini takip edebilmek mümkündür. Figürler ve mitolojik sahnelerin büyük kısmı Yunan
kaynaklıdır. Fakat kompozisyon düzeni, teknik ve perspektif yaklaşım Roma’ya
özgüdür. Ressamların doğa ve mimari tasvirlerde derinlikli bir alan yaratma ile
yakından ilgili olduğu görülmektedir. Bununla birlikte çizgi ve hava perspektifine
ilişkin tüm sorunları çözümledikleri söylenemez. Perspektif, figürlerde oranlı küçültme, manzara görünümlerindeki gerçekçi yaklaşım ve teknik ustalık sanat tarihinde ancak Rönesans Dönemi’nde görülebilecektir. Duvar resimleri teknik, içerik ve üslup açısından birbirini takip eden dört evrede incelenir.

Yunan kentlerinin merkezini, çevresine değişik işlevli yapıların inşa edildiği agora adı verilen meydanlar oluştururdu.