SANAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 23

Avlulu ve kapalı kısımlı kervansaraylardan bazılarında avlunun ortasında kare tabanlı bir alanın köşelerindeki birer desteğin taşıdığı kemerler üzerinde yükseltilen köşk mescit adı verilen birer mescit yer alır. I. Alâeddin Keykubat tarafından Kayseri-Sivas yolunda yaptırılan Kayseri Sultan Hanı’nın (1232- 1236) köşk mescidi en iyi örneklerdendir.

Genellikle Türk hamamları 1-soyunmalık, 2-ılıklık, 3-sıcaklık, 4-halvet odaları, 5-su deposu 6- külhân olarak isimlendirilen altı bölümden oluşurlar.

Selçuklu hamamlarında 1-radial haçvari 2-dört eyvanlı ve köşe hücreli 3-münferit olmak üzere üç farklı plan tipi görülür.

Selçuklu hamamlarında 1-radial haçvari 2-dört eyvanlı ve köşe hücreli 3-münferit olmak üzere üç farklı plan tipi görülür. Mimar Kelük bin Abdullah’ın Konya’da yaptığı Sahip Ata Hamamı (1258-1279), haçvari dört eyvanlı ve köşe hücreli planı ile Selçuklu devri hamamlarının önemli örneklerindendir.

Anadolu Selçuklularının Eskişehir Seyitgazi’deki Ümmühan Hatun Türbesi (1205-1211) eyvanlı türbelerin erken tarihli örneklerindendir.

İlhanlılar, Selçukluların son zamanlarında Anadolu’da, Sivas Çifte Minareli Medrese (1271-1272), Amasya Bimarhanesi (1308-1309), Erzurum Yakutiye Medresesi (1310-1311) ve Tokat İbn Sentimur Türbesi (1314) gibi medrese ve türbe yapıları yaptırmışlardır.

Osmanlı mimarisinde en yoğun yapı grubunu camiler oluşturur. Kare planlı kubbe örtülü bir harim ile önündeki üç bölümlü son cemaat yerinden oluşan İznik Hacı Özbek Camii (1333) bilinen en erken tarihli Osmanlı camisidir.

19. yüzyıl camilerinde Anadolu Türk sanatına uyarlanmış biçimiyle Ampir üslubu etkili olmuştur. II. Mahmud zamanında tamamlanan Nusretiye Camii (1826) ile Sultan Abdülmecid zamanında boğaz kıyısına inşa ettirilen Dolmabahçe Camii (1854) ve Ortaköy Camii Ampir üslubunun denendiği önemli örneklerdir.

Genellikle kent dışlarında inşa edilen hükümdarlara ait yüksek duvar ve burçlarla tahkim edilmiş korunaklı şato benzeri yapılara kasır denilmektedir.

Büyük Selçuklu Mimarisi (1040-1157): Melikşah zamanında inşa edilen Isfahan Mescidi Cuması (1072-1092)’nin, kare alt yapıya oturan kubbe örtülü mihrap önü bölümü bir eyvanla avluya açılmaktadır.

Özbekistan’da bulunan tuğladan inşa edilmiş, kare planlı, tromp geçişli kubbe örtülü Tim Arap Ata Türbesi (978) Karahanlıların bilinen en erken tarihli türbe yapısıdır.

Zaviyeli camii: Kuruluş yılları ile birlikte önemli örnekleri görülen bu yapı tipi, belirgin bir gelişim çizgisi içerisinde klasik döneme kadar inşa edilmiş, klasik dönemin ortalarından itibaren inşa edilmez olmuştur. İlk örneklerinden itibaren sofa olarak adlandırılan ve çoğunlukla kubbe örtülü bir orta bölümü ve bu bölümün güneyinde yer alan bir mescit bölümünden oluşurlar. Bu iki bölümün doğu ve batı yanlarında tabhane odaları olarak adlandırılan ikişer yan mekân bulunur. Tabhane odalarının kesin işlevleri bilinmemekle birlikte misafirhane ve toplantı salonu olarak kullanıldıkları düşünülmektedir.

Osmanlı mimarisinin ilk dönemlerinde ortaya çıkan bir diğer önemli yapı tipi de zaviyeli cami, ters T planlı ya da imaret olarak adlandırılan çok işlevli cami yapılardır. Benzer planlı İznik Orhangazi İmareti (1325) ile Bilecik Orhangazi İmareti (14. yy) bu tipin ilk; Çelebi Mehmet zamanında külliye olarak inşa edilen Bursa Ye ş i l C a m i i , en gelişmiş örneğidir.

1909 yılında Türk ressamlarının ilk meslek birliği olarak Osmanlı Ressamlar Cemiyeti  kurulmuştur.

Kurgan: Dış görünüşü ile tümülüsleri çağrıştıran üzerleri yığma toprak ve taşlarla örtülü mezarlara kurgan denilmektedir. Doğru cevap B' dir.

Şadırvan: Cami avlularında yer alan, abdest almak için kullanılan çokgen ya da konik çatıyla örtülü çevresi açık küçük çeşme yapılarına şadırvan denilmektedir. Tolunoğlu/Fustat Ulu Camii’nin özgün şadırvanı 986 yılında yanmış, günümüze gelen kubbeli şadırvanı 1296 yılında Türk Memlükleri zamanında yapılmıştır. Doğru cevap C' dir.