SANAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 31

Minber, üzerinde hutbe okunan, basamaklarla çıkılan litürjik ögedir. Mihrabın sağında yer alır. İmamın kullanımına ayrılmış olan minberin,
iki basamaklı ilk şekli ile peygamberin zamanından beri varlığı bilinmektedir

Hz. Muhammed’in, Medine’deki evinde cemaatle birlikte namaz kılmasından dolayı burası Mescid-i Nebi (Mescid-i Nebevi) adıyla İslamiyet’in ilk camisi sayılmış, sonraki bütün camilere örnek teşkil etmiştir.

Şam Emeviye (Ümeyye) Camii (705-15), Halife I. Velid tarafından yaptırılmıştır. Maksure kubbesi haricinde, orijinal planı değişmeden, günümüze kadar gelebilmiş, en erken camidir. Dikdörtgen biçimli bir alana oturan caminin, üç tarafı revaklarla çevrili büyük bir avlusu bulunmaktadır. Caminin, mihrap duvarı nın köşelerine kule tipli minareler inşa edilmiştir.

Kasrü’l Hayri el-Garbi (728) Şam’dan Palmira’ya giden eski ticaret yolu ile Humus’tan Djof ’a giden yolun kavşak noktasındadır. Halife Hişam tarafından yaptırılmıştır. Taş temeller üzerine tuğladan inşa edilen yapı, yaklaşık kare biçimli bir alana oturur. Etrafı revaklarla çevrili merkezî avlusunun ortasında bir havuz bulunmaktadır. Kasrın su ihtiyacı, 15 km uzakta bulunan Sun’i Harbaka Gölü’nden yer altı borularıyla getirilerek karşılanmıştır

Endülüs Emevi Dönemi’nin önemli yapılarının başında 784’te, I. Abdurrahman tarafından yapımı başlatılan, Kurtuba Camii gelir. Kurtuba Camii, 200 yıl boyunca yeni eklemelerle büyümüştür. 987’de Mansur’un eklemeleriyle son biçimini alan yapı, 178 x 125 m boyutundaki dikdörtgen biçimli bir alana oturan çok destekli planıyla İslam dünyasının en büyük camilerden biridir.

III. Abdurrahman tarafından bir kır sarayı olarak inşa edilen Medinetü’z Zehra Sarayı, ismini, halifenin gözde hanımı Zehra’dan alır. 935 yılında yapımına başlanan saray, II. Hakem (961-976) döneminde tamamlanmıştır. Kurtuba’nın 8 km kuzeybatısında, Sierra Nevada Tepesi’nin yamacı üzerinde, 1500 m uzunluğunda ve 750 m genişliğinde bir alan üzerine kurulan saray, Vadi’ül-Kebir (Guadalquivir) Nehri’ne bakmaktadır. Devasa büyüklüğü ve kulelerle takviye edilmiş yüksek olmayan bir surla kuşatılmış olması nedeniyle “şehir-saray” olarak nitelendirilir

Halife Mütevekkil tarafından 854’te Samarra’nın 9 km güneyine yaptırılan Balkuvara Sarayı, büyük kenarı 1 km’yi aşan dikdörtgen biçimli çok geniş bir alan üzerine inşa edilmiştir.

9. yüzyılın ikinci yarısına kadar görülmeyen mezar anıtları, ilk kez 862’de, Halife Muntasır’ın annesinin ölen oğluna mezar yaptırmak istemesiyle bu tarihten sonra İslam Dünyası’na girmiştir. Samarra yakınında Kasr’el Aşık’m güneyindeki Kubbetü’s Süleybiye olarak adlandırılan bu mezar yapısının Muntasır’a ait olduğu sanılmaktadır. Kare planlı kubbe örtülü merkezî birimi Kubbetü’s Sakhra’da olduğu gibi sekizgen bir galeri ile çevrilidir.

İslam öğretisinde ev, meleklerin tavaf etmesi için, Allah ve melekler tarafından gökyüzünde kurulan Beyt-i Mamur’dur. Meleklerin Kâbe’si olan Beyt-i Mamur’un, yeryüzündeki izdüşümünde bulunan insanların ilk evi, Beyt-i Atik, Mekke şehrindeki Kâbe’dir. Hz. Âdem’in, Kâbe’yi meleklerin yardımıyla inşa ettiğine inanılır. Kur’an’da Kâbe’nin temellerinin İbrahim ve İsmail peygamberler tarafından yükseltildiği belirtilmektedir. Kâbe’nin içinde bulunduğu alana, Kur’an­ı Kerim’de geçen ifade ile el-­Mescidü’l Haram denilmektedir.

Mihrap, cami mimarisinin değişmez bir ögesidir. Genellikle yoğun dekorasyonu olan ve caminin kıble duvarında yer alan içbükey bir niştir. Hz.Muhammed’in, evinde kıldırdığı namazlar sırasında durduğu yerin onurlandırılması amacıyla Emeviler zamanında cami mimarisine girmiştir.

Emevi dönemi sanatı Kureyş kabilesine bağlı Beni Ümeyye ailesinden Emevi hanedanı, 661­750 yılları arasında başkent Şam olmak üzere Suriye, Filistin, Irak, İran, Mısır, Hindistan ve Orta Asya’ya kadar yayılan geniş bir alana hakim olmuştur. İlk evrede, Kudüs, Şam, Medine, Kûfe, Vasit gibi şehirlerde birçok dinsel yapı, şehirlerden uzak kırsal alanlarda saray ve kasırlar inşa edilmiştir. Tunus bu ülkeler arasında değildir.

Emevi Dönemi, İslamiyet’in genişleyip yayıldığı, İslam dininin öğreti ve ihtiyaçlarına göre biçimlenen bir sanatın oluşmaya başladığı dönemdir. Emeviler Suriye, İran, Irak ve Mısır’ın ele geçirilmesiyle kendilerinden önce bu bölgelerde var olan uygarlıkların kültür birikiminden özellikle, Yunan, Helenistik, Roma, Hristiyan ve Sasani sanatlarından beslenmişlerdir. Emevi Dönemi sanatında bu nedenle yaratıcılıktan çok, derleyicilik ön plandadır. Mimari ve diğer sanatlarda kuralların oluşturulması, ana formların ortaya çıkması, Emevi Dönemi ile başlar. Daha önce, yalnız günlük hayatın sürdürülmesine ve dinî görevlerin yerine getirilmesine uygun, tabiat şartlarına karşı oldukça dayanıksız, son derece sade binalar inşa edilirken, bu dönemde ihtişamlı görünmelerine önem verilen, dinî ve sivil binaların yapılması ile yeni bir sanat anlayışı ortaya çıkmıştır.

Kasrü’l Hayri el­Garbi (728) Saray mozaik, fresko ve alçı dekorlarla süslüdür. Freskolarda geyik avında bir atlı, müzisyenler, yabani hayvanlar ve alegorik konuların işlendiği görülmektedir.

985’de Şam Emeviye Camii’ni duvarları ve kubbesini süsleyen yaldızlı bir zemin üzerinde parıldayan yeşil ve kahverengi çok renkli mozaikleri ve 985’de Şam Emeviye Camii Batı revak arka duvarının iç kısmındaki duvarda yer alan mozaik pano, cami süslemesinde yer alan ilk manzara örneğidir. Kompozisyonda figür kullanılmamıştır.

Kusayr­ı Amra’nın salonunu süsleyen figürlü duvar resimleri çok dikkat çekicidir. Hamamın soyunmalık ve ılıklık bölümlerinde hamam ve doğum sahneleri görülmektedir.

Dini konuların işlendiği büyük tuvaller kutsal mekanlarda ve saray duvarlarında görülmezler.

Hz. Muhammed’in amcasının soyundan gelen Ebu’l Abbas’ın, Emevi hâkimiyetine 750’de son vermesiyle yönetim Abbasilere geçmiştir. Yönetim merkezinin Şam’dan Bağdat’a geçmesi, siyasi, sanat ve kültür bakımından Doğululaşma olgusunu hızlandırmıştır. Şam’da İslam sanatına etki eden Geç Helenistik ­Bizans sanatının yerini, Bağdat’ta Sasani sanatı almıştır.

Abbasi resim sanatı hakkında geniş bilgi yine Samarra’daki yapıların duvar resimlerinden edinilmektedir. Konularını kıvrık dallar içinde çeşitli kuş ve hayvan figürleri, av sahneleri ve dans eden kızlardan alan bu resimlerde, cepheden verilen büyük boy figürlerin, renk düzeninde kırmızı ve mavinin egemen olması Sasanilere bağlanan bir özelliktir. Sasani etkisi dışında Helenistik motifler de kullanılmıştır.

Nasri (Beni Ahmer) mimarisinin en başka gelen eseri olan Elhamra Sarayı (Kas­ rü’l el­Hamra), Gırnata’da (Granada) Daro ve Genil nehirlerinin çevrelediği Sierra Nevada Dağı’nın üstündeki düzlükte, şehre bakan kısmında geniş bir alana kurulmuştur.

Tezhip Sanatı bütün İslam Devletlerinde hat sanatıyla birlikte uygulanmış, zaman içerisinde gelişerek diğer yazma eserlerde ve başta dinî kitaplar olmak üzere, tarihî, edebi ve bilim kitaplarında çeşitlilik ve zenginlik kazanmıştır. Tezhip kelimesi, Arapça zeheb (altın) kökünden türemiş olup altınlamak anlamına gelmektedir.

Sicilya Adası, 652 yılından 1071 yılındaki Norman fethine kadar Müslüman hanedanları tarafından yönetilmiştir. İspanya gibi, Sicilya da birkaç yüzyıl boyunca, İslam dünyasının bir parçası olmuştur. İslam etkileri, 12. yüzyılda özellikle Sicilya Kralı II. Roger ve onun torunu II. William zamanında görülmektedir. Tıp alanında kullanılan, bir İslam seramik kap türü olan albarellolar 15-18.yy arası üretilmiştir.

610

Kâbe