SERMAYE PİYASASI HUKUKU - Deneme Sınavı - 3

A şıkkı doğrudur. Yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları, Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca kolektif yatırım kuruluşları olarak nitelendirilmektedir. B şıkkı yanlıştır.  Yatırım fonları, aynı zamanda ihraççı olabilir. C ve D şıkkı yanlıştır. Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri uyarınca tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre taşınmaz sertifikaları, borçlanma araçları, kıymetli madenler gibi kurulca belirlenecek portföy ya da portföyleri işletmek amacıyla kurulan mal varlığına yatırım fonu adı verilir. E şıkkı yanlıştır. Fon portföyünde bulunan yatırım araçlarının mülkiyeti, fonun tüzel kişiliği olmadığından, fon kurucusuna aittir.

A şıkkı yanlıştır. Yatırım ortaklıkları da yatırım fonları gibi belirli yatırım araçlarından oluşan portföyleri işletmek için kurulmuş ortaklıklardır. Ancak bunların yatırım fonlarından farklı olarak tüzel kişiliği bulunmaktadır ve anonim şirket şeklinde kurulmaları gerekmektedir. B şıkkı yanlıştır. Gayrimenkul yatırım ortaklığı: İlgili tebliğ ile belirlenmiş usul ve esaslar dâhilinde, gayrimenkul, gayrimenkul projeleri, gayrimenkule dayalı haklar, sermaye piyasası araçları gibi mal varlığı kalemlerinden oluşan portföyü işletmek amacıyla paylarını ihraç etmek üzere kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Ortaklığın, anonim ortaklık şeklinde kurulması ve kayıtlı sermaye sistemini benimsemesi gereklidir. C şıkkı yanlıştır. Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, ilgili tebliğde öngörülen sermaye piyasası araçları ve borsalarda işlem gören kıymetli madenlerden oluşan pörtföyü işletmek amacıyla kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Bunların da anonim ortaklık şeklinde örgütlenmesi şarttır. Mevzuatı uyarınca sermaye sisteminin, kayıtlı sermaye sistemi olması zorunludur. D şıkkı yanlıştır.  Bu tür ortaklıklar, tıpkı diğerleri gibi, mevzuatın yatırım ortaklıkları için işletilmesine müsaade ettiği portföyleri işletecek olmakla birlikte, sermaye yapısı bakımından farklı özellik taşımaktadır. Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları ile ilgili olarak kanunda, “sermayesi her zaman net aktif değerine eşit olan ortaklıklar” şeklinde bir sermaye kuralı getirilmiştir. Bahsi geçen net aktif değer, varlıkların toplamından, borçların çıkarılması suretiyle bulunan değerdir. E şıkkı doğrudur. Bu tür ortaklıklar, başta sermayeyi ilgilendirenler olmak üzere, anonim ortaklıkları düzenleyen Türk Ticaret Kanunu’nun bazı hükümlerine tabi değildir. Ayrıca bu tür ortaklıkların çıkardığı paylar, kurucu ve yatırımcı payları olmak üzere iki gruptan oluşur ve yatırımcı payları sahibine, idari haklar vermez.

A şıkkı yanlıştır. Portföy yönetim şirketi; başkaca sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunması da mümkün olmakla birlikte, ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetilmesi olan anonim şirketlerdir. B şıkkı yanlıştır. Bu şirketler kendi kurdukları fonları bizzat yönetebilecekleri gibi, başkaca bir portföy yönetim şirketi ile portföyün yönetilmesi konusunda sözleşme yapabilir. C şıkkı yanlıştır. Portföy yönetimi bireysel ya da kolektif portföy yönetimi faaliyeti şeklinde gerçekleştirilebilir. Özellikle küçük yatırımcı için önem taşıyan kolektif portföy yöneticiliği, finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde maddi bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir. D şıkkı yanlıştır. şirketler, portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendi veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamaz. E şıkkı yanlıştır. Portföy yönetim şirketleri, özellikle yatırım için gerekli tasarruf birikimine sahip fakat yatırım tercihleri hakkında yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmayan yatırımcıların istifade edebileceği bir sermaye piyasası kurumudur. Ancak, yapılan yatırımın riski her zaman için müşteriye aittir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası anonim ortaklık şeklinde örgütlenmiş bir tüzel kişidir. Diğer kamu idarelerinde olduğu gibi, mevzuatının izin verdiği ölçüde TCMB’nin de sermaye piyasası aracı çıkarma yetkisi bulunmaktadır (bkz. 1211 s. K m. 52).

Fon arz edenler, tasarruflarını sermaye piyasasına aktaran kişi ve kuruluşları ifade etmektedir.

Yaptırım uygulama yetkisi kapsamında kurul, gözetim yetkisi çerçevesinde yaptığı denetimler neticesinde ilgili düzenlemelere aykırı uygulamaları tespit ettiğinde Kanun’da öngörülen yaptırımları uygulamaktadır. Bu yaptırımlar genellikle idari para cezası şeklinde gerçekleşir (bkz. SerPK m. 103 vd.). Kurul mahkemelerin yetkisine giren hapis cezası veya adli para cezası uygulama yetkisine sahip değildir. İdari para cezası haricinde de kurulun yaptırım uygulama yetkisi bulunmaktadır. Mesela ilgili düzenlemelere aykırılık sebebiyle ilgili kuruluşların faaliyette bulunmalarına izin vermekten kaçınabilme ya da bunların faaliyetlerini durdurmaya yetkilidir.

Ülkemizde sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü en önemli borsa, Borsa İstanbul’dur (BİST). BİST’in amaçları arasında sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolay ve güvenli şekilde alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan etmek için sistemler oluşturmak yer almaktadır. Borsa İstanbul’un yanında Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, İstanbul Altın Borsası gibi borsalar ülkemizde faaliyet göstermektedir.

Yatırım kuruluşların mali durumlarının önemli derecede bozulması nedeniyle ödeme ve sermaye piyasası araçlarını teslim yükümlülüklerini yerine getirememeleri, sermaye piyasası yatırımcılarının olası mağduriyetini önlemek bakımından Yatırımcı Tazmin Merkezi, Sermaye Piyasası Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Yatırım fonlarının portföyünde bulunan yatırım araçlarının mülkiyeti, fonun tüzel kişiliği olmadığından, fon kurucusuna aittir. Ancak bu fona özgülenen mal varlığı kurucunun diğer mal varlığından ayrıdır ve kurucunun sahip olduğu mülkiyet, yukarıda değinildiği üzere inançlı mülkiyettir. Tasarruf sahipleri ile aralarında yapılan sözleşmeye uygun olarak fon varlığını kullanmakla yükümlüdür.

Yatırım ortaklıkları da yatırım fonları gibi belirli yatırım araçlarından oluşan portföyleri işletmek için kurulmuş ortaklıklardır. Ancak bunların yatırım fonlarından farklı olarak tüzel kişiliği bulunmaktadır ve anonim şirket şeklinde kurulmaları gerekmektedir.

Portföy yönetim şirketi; başkaca sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunması da mümkün olmakla birlikte, ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetilmesi olan anonim şirketlerdir (SerPK m. 55).

Varlık kiralama şirketi, kira sertifikası ihraç etmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır. Bu şirketler çıkardıkları kira sertifikalarıyla, mülkiyet ya da ilgili mevzuatta öngörülen akdi bir bağa dayalı olarak edindikleri varlık ya da haklardan oluşan portföy kapsamında kira sertifikaları ihraç etmekte ve sertifika sahipleri de bu varlık ve haklardan elde edilen gelirler üzerinde payları oranında hak sahibi olmaktadır.

Kooperatif veya kooperatif birliklerinin ortağı olduğu anonim ortaklıkların, belirli koşullar altında halka açık ortaklık sayılması mümkündür. Bunun için öncelikle kooperatif ya da kooperatif birliğinin bir anonim ortaklıkta pay sahibi olması gerekir. Sahip olunan bu paylar anonim ortaklığın çoğunluk payı olmalı, kooperatif veya kooperatif birliğinin üye sayısı da en az 500 olmalıdır. Ayrıca anonim ortaklığın yasada aranılan belirli ekonomik büyüklüğe ulaşmış olması gerekir (SPK m. 16). Bu koşulların bir arada bulunması durumunda, anonim ortaklığın paylarını halka arz etmiş olduğu kabul edilmektedir.

6362 sayılı SerPK’nın dördüncü bölümü “kolektif yatırım kuruluşları” başlığı altında düzenlenmiş olup, söz konusu sermaye piyasası kurumu burada ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Tanımlar başlığı altında Kanunun üçüncü maddesinin “m” bendindeki ayrıma sadık kalınarak burada da “yatırım ortaklıkları” ve “yatırım fonları” kolektif yatırım kuruluşunu oluşturan iki ana süje olarak yer almıştır. Buna göre Kanunun 48-51 maddeleri arasında yatırım ortaklıkları, 52-54 maddeleri arasında ise yatırım fonları birer kolektif yatırım kuruluşu olarak düzenlenmektedir.

Yatırım ortaklıklarının kuruluş izni verilmesi belirli şartlara tâbi tutulmuştur. Buna göre;
a. Kayıtlı sermayeli anonim ortaklık şeklinde kurulmaları,
b. Başlangıç sermayelerinin Kurulca belirlenen miktardan az olmaması,
c. Paylarının nakit karşılığı çıkarılması ve pay bedellerinin kuruluş sırasında tam ve nakden ödenmesi,
ç. Ticaret unvanlarında «Yatırım Ortaklığı» ibaresinin bulunması,
d. Esas sözleşmelerinin bu Kanun ve ilgili düzenlemelerde yer alan hükümlere uygun olması,
e. Kurulca yetkilendirilmiş bir kuruluşun portföy saklama hizmetini yürütmek üzere belirlenmiş olması,
f. Kurulca belirlenecek diğer şartları taşıması,
zorunludur. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarına ilişkin hükümler saklıdır (SerPK m. 49/1).

Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, sermayesi her zaman net aktif değerine eşit olan yatırım ortaklıklarıdır.

Değişken sermayeli ortaklık tarafından işletme adı kullanılmak istenmesi halinde, işletme adında ortaklık portföyü türüne ve “DSYO” kısaltmasına yer verilmesi zorunludur (Tebliğ 45/2).

Sermaye olarak konulacak gayrimenkuller ile gayrimenkullere dayalı ayni haklar, ortaklığın tüzel kişilik kazanması veya sermaye artırımının tescilinden itibaren en geç 10 iş günü içerisinde tapu sicilinde ortaklık adına tescil ettirilir. Diğer varlıklar için ise ilgili mevzuatta öngörülen süre ve şartlara uyulur.

Yatırım fonu, tapuya tescil işlemleri ile sınırlı olarak tüzel kişiliği haiz addolunur. Yatırım fonu portföyünde bulunan taşınmazlar, taşınmaza dayalı haklar ve taşınmaza dayalı senetler tapu kütüğüne fon adına tescil edilir.

Fon türleri ile ilgili olarak Tebliğ’in 6. maddesi şöyle bir sıralama yapmıştır:
• Borçlanma araçları şemsiye fonu
• Hisse senedi şemsiye fonu
• Kıymetli madenler şemsiye fonu
• Fon sepeti şemsiye fonu
• Para piyasası şemsiye fonu
• Katılım şemsiye fonu
• Değişken şemsiye fon
• Serbest şemsiye fon
• Garantili şemsiye fon
• Koruma amaçlı şemsiye fon