SİYASET BİLİMİ - Deneme Sınavı - 2

Siyasetin bir devlet çatısı altında
ortaya çıkan yüzüyle ilgilidir. Oysa siyasal olgu, süreç ve düzenlemeler, belirli bir
ülke içinde yaşanan gelişmeleri aşan, uluslararası bir boyuta da sahiptir. Ülkelerin
birbirleriyle olan ilişkileri, siyasetin küresel boyutunu görmemizi sağlar. Siyasetin
yalnızca bir devletin kendi içinde yaşadığı gelişmelerle ilgili olmadığı, bunun dışında
evrensel bir zemininin de bulunduğuna
ilişkin tartışmalar aslında oldukça geriye gider.
Örneğin günümüzden yaklaşık beş yüz
yıl önce yaşayan Hollandalı hukukçu Hugo
Grotius (1583-1645), aşağıda değineceğimiz
Westphalia Anlaşmaları ile hukuksal açıdan
bağlayıcılık kazanacak olan egemen devletler
sisteminin kuramsal temellerini atan düşünür
olarak bilinir. Özellikle yaşadığı dönemde ülkelerarası
ticaretin giderek artması nedeniyle
bu alanı düzenleyecek bir hukuk sisteminin
zorunluluğunu gören Grotius bu ilişkiyi doğal
hukuktan çıkardığı ilkelerle açıklamaya çalışmıştır.

Farklı ülkeler arasındaki ilişkileri anlamlandırabilme amacından hareket eden uluslararası
ilişkiler disiplini, barışa dönük idealist düşüncelerin sonucu olarak ortaya
çıkmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın meydana getirdiği yıkımdan sonra evrensel anlamda
huzur, barış ve güvenliğin sağlanması amacıyla hareket eden siyaset ve düşünce
adamları, tüm devletler için bağlayıcı ortak bir etik zemin bulma arayışına
girişirler. İdealizmin özünde savaşın artık dünya siyasetine yön vermemesi gerektiği,
devletlerarasındaki ilişkilerin karşılıklı diyalog ve uzlaşma yoluyla çözülebileceği düşüncesi
bulunur.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra güç kazanan realist bakış
açısı, “ulusal çıkar” esası üzerine oturur. Realizmin temelinde devletleri insan
doğası ile özdeşleştirme anlayışı vardır. Realistlere göre nasıl her bir insanın kendi
hayatına yönelik çıkar algısı varsa ve bencil duygularla hareket eden insanlar
kendi çıkarlarını en üst düzeye çıkarmaya
çalışıyorlarsa aynı durum devletler için
de söz konusudur. Her devlet, uluslararası
platformda kendi çıkarlarını en üst düzeyde
gerçekleştirmek için çalışır; bu amaçla,
bazı ülkelerle çıkarlarının gerektirdiği
ölçüyü aşmayacak şekilde geçici ittifaklar
yapar.

Marksizm, tıpkı bir ülke içindeki siyasetin dinamikleri gibi uluslararası alandaki
gelişmeleri de ekonomik temelli olarak açıklar. Marksistlere göre varolan uluslararası
ilişkiler, gelişmiş kapitalist devletlerin kendilerinden daha zayıf ekonomilere
sahip olan diğer devletleri sömürmesi bağlamında işlemektedir. Burada en önemli
kavramlardan biri, emperyalizm (sömürgecilik) olarak belirir. Yine Marksistler
açısından yeryüzünde meydana çıkacak işçi sınıfı devriminden sonra ekonomik
farklar ortadan kalkacağından ulus-devletlerin de sonu gelecektir.

İdealizmin özünde savaşın artık dünya siyasetine yön vermemesi gerektiği,
devletlerarasındaki ilişkilerin karşılıklı diyalog ve uzlaşma yoluyla çözülebileceği düşüncesi
bulunur. Buna göre, otoriter yönetim anlayışlarının gerek kendi halklarına
gerekse dünyanın geri kalan bölgelerindeki ülkelere karşı saldırgan ve tehditkâr bir
tutum takınma ihtimalleri yüksek olduğundan tüm dünyanın demokratik rejimlere
sahip olması zorunludur. Evrensel alanda demokratik ve özgürlükçü yönetim anlayışlarının
egemen olabilmesi için ise tüm ülkelerin iş birliği yapması gerekir.

Her devlet, uluslararası
platformda kendi çıkarlarını en üst düzeyde
gerçekleştirmek için çalışır; bu amaçla,
bazı ülkelerle çıkarlarının gerektirdiği
ölçüyü aşmayacak şekilde geçici ittifaklar
yapar. Dolayısıyla devletin tüm faaliyetleri
evrensel barışın sağlanması gibi idealist
ilkelere değil doğrudan kendisinin çıkarlarına
hizmet eder. Bu yaklaşım, devletlerin
kalıcı dostlukları ya da düşmanlıklarının
olmadığı yalnızca konjonktürel ittifakların
bulunduğu teziyle açıklanır. Realist yaklaşımların
temeli, Niccolo Machiavelli ve Thomas Hobbes gibi düşünürlerin yaklaşımlarına
kadar gider. Zira her iki düşünür de siyaseti doğrudan “güç” unsuru ile
açıklamışlardır. Realizmin güç kazanmasında özellikle Soğuk Savaş döneminin
meydana getirdiği havanın büyük etkisi bulunur.

Özellikle 1990’lardan sonra güç kazanmaya başlayan ve aslında temelini Marksist ideolojide
bulan eleştirel kuram ise uluslararası ilişkilerin yalnızca devletlerin tekeline
bırakılamayacağı, bunların yönettikleri halkların da mümkün olan en fazla şekilde
sürece katılması gerektiği anlayışından hareket eder. Eleştirel kurama göre uluslararası
ilişkiler, devletler tarafından biçimlendirildiği, alt kimlik grupları bu sürecin dışında
bırakıldığı takdirde özgürlük ve demokrasi bağlamında bir kayıp yaşanır.

Dünya ölçeğinde tüm devletlerin birbirleriyle etkileşimlerini araştıran uluslararası
ilişkilerin tarihi bu konuda ilk normatif düzenlemelerin yapıldığı 1648 tarihli
Westphalia Anlaşmalarına dek gider. Bir bakıma, bugün oluşan uluslararası sistemin
temellerinin 1648 tarihinde ortaya çıktığı söylenebilir. Otuz Yıl Savaşları
sonrasında 1648’de Westphalia Anlaşmaları aracılığıyla coğrafi açıdan kendi alanlarında
özgürce hareket etmeyi ve birbirlerinin sınırlarına saygı göstermeyi kabul
eden prenslikler, egemenliğin karşılıklı kabulüne dayanan modern devletler
sisteminin temellerini atmışlardır. Westphalia Anlaşmalarının modern devletin
oluşumu açısından en önemli sonucu, otorite ile toprak arasında bağ kurulması,
böylece kendi coğrafyası içerisinde devletin geniş bir özerkliğe sahip olduğunun
kabul edilmesidir.

Devletin toplumdan kesin bir şekilde ayrıldığı ve
toplumu oluşturan bireylerin yaşamları üzerinde son sözü söyleyebilme yetkisiyle
donatıldığı görülecektir. Bu noktada, 1648’den sonra sistemin merkezine yerleşen
egemenliğin, iç ve dış olmak üzere iki boyutunun olduğu söylenebilir. İç egemenlik,
devletin yönettiği topraklar, yani ülkesi ve halkı üzerinde her bakımdan son
sözü söyleyebilme yetkisine sahip olduğunu ifade eder. Dış egemenlik ise devletin
başka devletlerle eşit statüde bulunduğunu ve uluslararası faaliyetlerinde tam
bağımsız olduğunu anlatır. Bu açıdan Westphaliacı mantıkta, bir devletin ya da
uluslararası oluşumun başka bir devlete yönelik müdahalesi mümkün değildir.
Ancak aşağıda değineceğimiz gibi günümüzde egemenlik Westphalia’da öngörülen
anlayıştan oldukça farklı şekilde tanımlanmaktadır.

Westphalia Anlaşmaları aracılığıyla Avrupalı devletler, kendi hükmettikleri bölge
içerisinde mutlak bir egemenliğe sahip olduklarını karşılıklı olarak kabul etmişlerdir.
Ancak evrensel ölçekte ve herkesi bağlayıcı bir sistemin oluşturulması uzun
yıllar boyunca mümkün olmamıştır. Zaten Westphalia Anlaşmaları bir düzenden çok, devletlerin birbirlerinin içişlerine
karışmadıkları bir “anarşi” durumunu
yansıtır. Dünya ölçeğinde düzenin kurulması
amacıyla oluşturulan ilk yapı,
Milletler Cemiyeti, diğer adıyla Cemiyeti
Akvam’dır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır.