SİYASİ TARİH II

SSCB lideri Hruşov, Şubat 1956’daki SSCB Komünist Partisi’nin XX. Kongresi’nde
Stalin dönemini ağır şekilde eleştirmiş ve SSCB yönetim kademelerini Stalincilerden arındırmaya girişmişti. Hruşov dış politikada da Stalin’in çizgisinden uzaklaşmak, hem kapitalist blokla hem de iki blokun dışında kalan ülkelerle iyi ilişkiler geliştirmek istiyordu. Kısaca “Barış içinde bir arada yaşama” olarak adlandırılan bu politikaya göre Stalin’den farklı olarak Hruşov, komünist ve kapitalist blokların birbirlerini yok etmeye çalışmadan, bir arada yaşayabileceklerini savunuyordu. Doğru cevap C'dir.

Ekim 1957’de Sputnik adlı yapay uyduyu yörüngeye oturtmayı başaran SSCB,
uzay yarışında ABD’nin bir adım önüne geçti. Daha da önemlisi, 1958’de SSCB ilk
Kıtalararası Güdümlü Füze (ICBM) denemesini başarıyla gerçekleştirdi. ABD, Explorer I adlı uyduyu uzaya yollayarak ve kendi füzelerini geliştirerek SSCB’nin bu hamlelerini cevapsız bırakmadı. Kıtalararası Güdümlü Füzelerin icadı, ABD yönetiminin Soğuk Savaş algısını değiştirdi. O tarihe kadar, SSCB’yi Avrupa’daki üslerinden bombalama kapasitesine sahip olmakla birlikte, kendi topraklarına bir SSCB nükleer saldırısı olma ihtimali çok düşük olan ABD, ilk kez nükleer başlık taşıyan kıtalararası füzelerle vurulma endişesi duymaya başladı. Bu endişe Küba Bunalımı’ndan sonra NATO’nun Kitlesel Karşılık stratejisinin değiştirilmesine yol açacaktır. Doğru cevap B'dir.

Fulgencio Batista 1940’ta devlet başkanı seçildikten
sonra ABD ile ilişkilerini geliştirmişti. Fidel Castro önderliğindeki solcu gerillalar Batista yönetimine karşı 1956’da ayaklandı. Ada’nın kırsalında yaşayan köylülerden destek alarak 1959’da başkent Havana’yı ele geçirmeyi başardılar. Batista Portekiz’e kaçtı. Devrim’den sonra tarım reformu adı altında özel mülkiyetin devletleştirilmesine girişildi. Amerikalıların Küba’daki mallarına el koyulması iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri kopma noktasına getirdi. ABD kıyılarından sadece 140 km açıktaki Küba’da komünistlerin yönetimi ele geçirmiş olması ABD’de rahatsızlığa yol açtı. Devrim’den sonra yüz binlerce Kübalı ABD’ye kaçtı. CIA, Kübalı mültecilerden oluşturduğu bir orduyla 1961’de Küba yönetimini devirmeye çalıştı. Domuzlar Körfezi çıkarması olarak bilinen bu olayda Castro birlikleri saldırganları püskürtmeyi başardı. ABD’nin yeni komünist Küba yönetimine karşı sergilediği açık düşmanlık, Castro’nun SSCB’ye daha fazla yaklaşmasına sebep oldu. Bu yakınlaşma ise Soğuk Savaş’ın en önemli bunalımını (Küba Bunalımı) doğuracaktır. Doğru cevap C'dir.

Küba’da komünistlerin yönetimi ele geçirmiş olması ABD’de rahatsızlığa yol açtı. Devrim’den sonra yüz binlerce Kübalı ABD’ye kaçtı. CIA, Kübalı mültecilerden oluşturduğu bir orduyla 1961’de Küba yönetimini devirmeye çalıştı. Domuzlar Körfezi çıkarması olarak bilinen bu olayda Castro birlikleri saldırganları püskürtmeyi başardı. Doğru cevap B'dir.

Mao, 1971’den itibaren ABD ile ilişkilerini düzeltme yoluna gitti. Mao, asıl tehdit olarak SSCB’yi görmekteydi. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Henry Kissinger’in 1971’de Pekin’i ziyaretinden sonra, 1972’de Richard Nixon ÇHC’ye giden ilk ABD Başkanı oldu. Bu arada, ÇHC’nin destekçilerinin sayısının oldukça arttığı BM Genel Kurulu’nda 1971’de alınan bir kararla ÇHC’nin BM’de Çin’i temsil etmesine karar verilmiş Tayvan’ın BM üyeliği sona ermişti. ABD, ÇHC’nin Üçüncü Dünya ülkeleri üzerinde artmakta olan nüfuzunun kendisinin aleyhine olabileceğini, bu ülkeyle bir an önce normalleşmeye gitmesi gerektiğini hesap etmişti. Nixon’un ziyareti sırasında ABD-ÇHC ilişkilerindeki Kore Savaşı’ndan beri devam eden 20 yıllık düşmanlık sona erdi. Doğru cevap E'dir.

1973’te Paris’te imzalanan ateşkes anlaşmasında Amerikalıların Vietnam’dan çekilmeleri, savaş esirlerinin geri verilmesi, Güney ve Kuzey Vietnam’ın genel seçimlerin yapılması konusunda görüşmelere başlamaları ve
Kamboçya ve Laos’taki yabancı silahlı güçlerin çekilmeleri öngörülmüştü.
ABD Vietnam’dan çekildikten sonra, Kuzey Vietnam 1975’te Güney’e saldırdı
ve teslim aldı. 1976’da iki birim tek bir devlet çatısı altında birleştirildi ve Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adıyla BM’ye 1977’de üye oldu. Doğru cevap E'dir.

1955’te kurulan Varşova Paktı içindeki ilk büyük gerginlik bir yıl sonra Macaristan ayaklanmasıyla yaşandı. 24 Ekim 1956’da Macaristan Komünist Partisi’ni
iktidardan uzaklaştıran ayaklanmacılar İmre Nagy’nin başbakanlığında bir hükûmet kurdular. Nagy de 1 Kasım’da Macaristan’ın Varşova Paktı’ndan çekildiğini açıkladı. Doğru yanıt C'dir.

Ocak 1968’de Çekoslovakya Komünist Partisi Birinci Sekreteri olan Alexander
Dubçek ekonomik ve siyasal hayatta “Prag Baharı” adı verilen reformlar yapmaya
başladı. Bireysel özgürlükleri ve basın özgürlüğünü genişletti. Adem-i merkeziyetçi bir yönetim anlayışı benimseyerek ülkenin Çek ve Slovak cumhuriyetleri olarak iki idari birime ayrılması için adım attı. Dubçek’in bu girişimleri SSCB lideri Brejnev tarafından sert tepkiyle karşılandı. Dubçek geri adım atmayınca, Romanya dışındaki Varşova paktı ülkeleri SSCB önderliğinde Çekoslovakya’ya askerî müdahalede bulundular. Ülke işgal edildi. Bir süre daha görevine devam etmesine izin verilen Dubçek Nisan 1969’da istifaya zorlandı.
“Prag Baharı”nın bastırılması sırasında takip edilen yöntem Brejnev Doktrini
olarak isimlendirildi. Buna göre, SSCB herhangi bir ülkenin Varşova Paktı’ndan
ayrılma girişimine gerekirse güç kullanarak engel olacaktı. Böylece Varşova Paktı
ülkelerinin egemenliklerinin SSCB tarafından sınırlandırıldığı tescil edilmiş oldu. Doğru cevap D'dir.

Belçika Dışişleri Bakanı Paul-Henri Spaak tarafından hazırlanan rapordaki
öneriler doğrultusunda, 25 Mart 1957’de imzalanan Roma Antlaşması’yla Avrupa
Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (AAET) kuruldu. Avrupa’da demokrasiyle yönetilen tüm ülkelerin bu örgütlere üye olabileceğinin belirtildiği Roma Antlaşması’nda mal, hizmet, sermaye ve kişilerin serbest
dolaşımı ve bir gümrük birliğine dayanan bir ortak pazar kurulması öngörüldü. Doğru cevap B'dir.

1978’de İsrail, Lübnan’ın güney bölgesinde bulunan kamplardaki gerillaları etkisiz hâle getirmek için bölgeyi işgal etti. 1978’in Haziranı’nda BM Barış Gücü’nün bölgeye girmesiyle İsrail askerleri geri çekildi. Ancak, bu süreç İsrail’in 1982’de Lübnan’a tekrar girerek daha uzun sürecek bir işgal döneminin kapılarını aralayacaktır. Nitekim 1978’teki İsrail işgaline karşılık, Lübnan’la tarihsel ve ekonomik bağları bulunan Suriye de Arap Birliği’nin davetiyle Lübnan’a girerek hem Hıristiyanlarla hem de Filistinlilerle mücadeleye başladı. Bu durum da Lübnan’daki Suriye varlığını doğurdu. İsrail ve Suriye’nin Lübnan’a girmesiyle yeni bir boyut kazanan Lübnan İç Savaşı 1990 yılına kadar devam edecektir. Doğru cevap B'dir.

9 Mayıs 1955’te Federal Almanya’nın NATO’ya üye olması SSCB’nin tepkisine yol açmış, 14 Mayıs’ta Varşova Paktı kurulmuştu. Bir gün sonra da Avusturya ile ABD, Fransa, İngiltere ve SSCB arasında Avusturya Devlet Antlaşması imzalanmış ve bu ülkedeki işgal sona erdirilmişti.

Ekim 1957’de Sputnik adlı yapay uyduyu yörüngeye oturtmayı başaran SSCB, uzay yarışında ABD’nin bir adım önüne geçti. Daha da önemlisi, 1958’de SSCB ilk Kıtalararası Güdümlü Füze (ICBM) denemesini başarıyla gerçekleştirdi.

Fidel Castro önderliğindeki solcu gerillalar Batista yönetimine karşı 1956’da ayaklandı. Ada’nın kırsalında yaşayan köylülerden destek alarak 1959’da başkent Havana’yı ele geçirmeyi başardılar. Batista Portekiz’e kaçtı. Devrim’den sonra tarım reformu adı altında özel mülkiyetin devletleştirilmesine girişildi. Amerikalıların Küba’daki mallarına el koyulması iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri kopma noktasına getirdi. ABD kıyılarından sadece 140 km açıktaki Küba’da komünistlerin yönetimi ele geçirmiş olması ABD’de rahatsızlığa yol açtı. Devrim’den sonra yüz binlerce Kübalı ABD’ye kaçtı. CIA, Kübalı mültecilerden oluşturduğu bir orduyla 1961’de Küba yönetimini devirmeye çalıştı. Domuzlar Körfezi çıkarması olarak bilinen bu olayda Castro birlikleri saldırganları püskürtmeyi başardı. ABD’nin yeni komünist Küba yönetimine karşı sergilediği açık düşmanlık, Castro’nun SSCB’ye daha fazla yaklaşmasına sebep oldu. Bu yakınlaşma ise Soğuk Savaş’ın en önemli bunalımını (Küba Bunalımı) doğuracaktır.

Ağustos 1961’de SSCB’nin isteğiyle Demokratik Almanya hükûmeti Doğu ve Batı Berlin’i fiziki olarak da birbirinden ayıran bir duvarın inşasına başladı. Berlin Duvarı, yıkılacağı 1989’a kadar, Soğuk Savaş’ın en çarpıcı sembolü olarak kalacaktır.

Küba Bunalımı bir yandan ABD ve SSCB’nin Soğuk Savaş yılları boyunca sıcak çatışmaya en çok yaklaştıkları olay olması, diğer yandan da bloklar arasında yumuşama olarak isimlendirilen dönemin başlangıç noktasını oluşturması açısından önemlidir. ABD kendi topraklarına bir nükleer saldırı yapılabileceği gerçeğini ilk kez hissetmiş, gerekirse müttefikleriyle anlaşmazlık pahasına kendi ülkesini korumayı öncelikli amaç belirlemiştir. Bu tavır Batı Bloku içinde ciddi görüş ayrılıklarının su yüzüne çıkmasına sebep olacaktır. ABD ile Fransa arasında nükleer silahların kontrolü konusunda çıkan anlaşmazlık Charles de Gaulle’ün emriyle Fransa’nın 1966’da NATO’nun askerî kanadından çekilmesine yol açacaktır.

Soğuk Savaş döneminin en kapsamlı zirvesi 1975’te Helsinki’de toplandı. 35 Avrupa ülkesi, ABD ve Kanada’nın katılımıyla yapılan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) sonucunda imzalanan Helsinki Nihai Senedi’yle, Doğu ve Batı Bloku ülkeleri arasındaki ilişkilerin yürütülmesinde taraf­ların göz önünde bulunduracakları ilkeler tespit edildi.

Nükleer silahları ve bunları fırlatma vasıtalarını önemli miktarda sınırlandırmak için 1972-1979 döneminde ABD ve SSCB arasında yürütülen SALT-2 görüşmeleri sonucunda Carter ve Brejnev SALT-2 Antlaşmasını Haziran 1979’da Viyana’da imzaladılar. Aynı yılın sonunda SSCB’nin Afganistan’ı işgal etmesi üzerine ABD Senatosu antlaşmayı onaylamadı. 1986’da ise Ronald Reagan’ın başkanlığı sırasında antlaşmadan imzasını tamamen çekecektir.

1969’daki sınır savaşını SSCB ile yaşanabilecek daha büyük bir hesaplaşma için uyarı olarak algılayan Mao, 1971’den itibaren ABD ile ilişkilerini düzeltme yoluna gitti. Mao, asıl tehdit olarak SSCB’yi görmekteydi. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Henry Kissinger’in 1971’de Pekin’i ziyaretinden sonra, 1972’de Richard Nixon ÇHC’ye giden ilk ABD Başkanı oldu.

Ho Şi Minh’in liderliğindeki Viet Minh kuvvetleriyle sömürgeci Fransa arasında 1945’te başlayan Birinci Hind-i Çinî Savaşı, ÇHC ve SSCB’nin Viet Minh’e verdikleri desteği artırmalarıyla birlikte Fransızların aleyhine dönmüştü. 1954’teki Dien Bien Phu muharebelerinde Fransız kuvvetleri yenilerek teslim oldu. Cenevre’de yapılan anlaşmalar sonucunda Fransa Hind-i Çinî bölgesindeki Laos, Kamboçya ve Vietnam’ın bağımsızlıklarını tanımak zorunda kaldı.

Henüz Varşova Paktı kurulmamışken 1948’de Yugoslavya’nın Kominform’dan çıkartılması Doğu Bloku açısından tatsız bir gelişme olmuştu. Stalin’in denetimini reddeden Mareşal Tito, “bağımsız sosyalizm” yolunu benimsemişti. Yugoslavya’nın SSCB ile yolunu ayırmış olması ABD tarafından memnuniyetle karşılanmıştı. Hatta iki NATO müttefiki olan Türkiye ve Yunanistan, ABD’nin teşvikiyle Ağustos 1954’te Yugoslavya ile ittifak antlaşması yaptılar. Bled kentinde imzalanan “Karşılıklı Yardım Paktı”nda taraf­lardan birine yapılacak saldırının tüm imzacı üyelere yapılmış sayılacağı ifade edilmekteydi. Hruşov, Yugoslavya’nın tamamen Batı’nın güdümüne girmemesi için bu ülkeyle yakınlaşma politikasını takip etti ama Tito her iki bloka da eşit mesafede kalarak Bağlantısızlar Hareketi’nin önderlerinden biri olmayı tercih etti.