SİYASİ TARİH II

1973’te petrol ambargosuyla başlayan ekonomik kriz Batı ekonomileri için başta ciddi zorluklara neden olsa da petrol üreten ülkelere akan kaynakların bu ülkeler tarafından kullanım biçimi, Batı ekonomilerinin krizden maksimum faydayı sağlamalarıyla sonuçlandı: Öncelikle kriz sonucu büyük gelirler elde eden İran, Irak, Venezuela, Cezayir gibi ülkeler elde ettikleri büyük fonları ulusal kalkınma programlarının finansmanında kullandılar. Doğru cevap A'dır.

1980’lerin başında Brezilya ve Meksika ekonomilerinin iflasına neden olan gelişmeler dünya ekonomisinde Batı egemenliğinin çok daha belirgin hâle gelmesine, buna paralel olarak artan ekonomik ve siyasal hegemonyanın belirginleşmesine ve ulusal kalkınmacılığın iflasına neden oldu. Doğru cevap B'dir.

Kamboçya, Vietnam ve Afganistan gibi ülkelerin Sovyet etkinlik alanı altına girmesi ÇHC’nin “çevreleyen ama çevrelenen” bir ülke konumuna gelmesine ve ABD-ÇHC işbirliğinin darbe yemesine yol açmıştır. Doğru cevap E'dir. 

“Yeşil Kuşak Doktrini” olarak da adlandırılan bu doktrine göre, Orta Doğu’da İslam, komünizme ve SSCB’ye karşı kullanabilirdi. Bunun yolu ise bölgede ABD politikalarıyla uyumlu ülkelerde İslami gelişimi kontrol ederek, uyumsuz ülkelerde ise kışkırtarak, bu bölgelere SSCB etkisinin girmesini önlemek ve SSCB’yi “Yeşil Kuşak” ile çevrelemekti. Doğru cevap B'dir.

Avrupa’nın özerklik alanını genişleten bu olgu ilk darbeyi 1968 yılında SSCB’nin Çekoslovakya’yı işgali ile yemişti. Doğru cevap C'dir.

1980’li yılların başında Ronald Reagan başkanlığında kurulan ABD hükümetinin, o dönemde ortaya çıkan Yeni Sağ ideolojisi çerçevesinde izlemeye başladığı
neo-liberal/arz yanlı ekonomi politikaları radikal biçimde uygulanmıştır.

Bloklararası yumuşamaya rağmen özellikle nükleer silahlarda ABD’nin gerisinde olan SSCB, dengeyi sağlamak için Brejnev döneminde askerî harcamaları sürekli olarak arttırdı.

ABD’de 1976’da yapılan seçimleri kazanan Demokrat Partili Jimmy Carter yönetimi, temelde Başkan Richard Nixon ve Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ikilisi tarafından 1969’da oluşturulan ve bloklararası ilişkilerde yumuşamayı ve ABD’nin
küresel müdahaleci retoriğini değiştiren yeni stratejisine özellikle iktidarının ilk iki
yılında büyük oranda sadık kalmıştır.

Kamboçya, Vietnam ve Afganistan gibi ülkelerin Sovyet etkinlik alanı altına girmesi ÇHC’nin “çevreleyen ama çevrelenen” bir ülke konumuna gelmesine sebep olmuştur.

“Carter Doktrini” olarak adlandırılan bu doktrin, Basra Körfezi’nde ABD’nin yaşamsal çıkarlarına karşı girişilebilecek bir harekete, ABD’nin gerekirse askerî güç kullanarak doğrudan müdahale etmesini içermekteydi. Nixon Doktrini’nin terki ve Eisenhower Doktrini’nin restorasyonu anlamına gelen bu değişiklik, ABD’nin yeniden güç ve çatışma
politikalarına döndüğünü göstermektedir.

Carter yönetiminin etkin isimlerinden olan ulusal güvenlik danışmanı Zbigniew Brzezinski tarafından geliştirilen bir başka politika CarterDoktrini’nin taktik yanını oluşturdu. “Yeşil Kuşak Doktrini” olarak da adlandırılan bu doktrine göre, Orta Doğu’da İslam, komünizme ve SSCB’ye karşı kullanabilirdi. Bunun yolu ise bölgede ABD politikalarıyla uyumlu ülkelerde İslami gelişimi kontrol ederek, uyumsuz ülkelerde ise kışkırtarak, bu bölgelere SSCB etkisinin girmesini önlemek ve SSCB’yi “Yeşil Kuşak” ile çevrelemekti.

Avrupa Parlamentosu seçimleri ilk kez 1979 yılında yapıldı.

Polonya’nın Doğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı yer olması tabi ki tesadüf değildi. Polonya tarihsel olarak Rusya’ya hep kuşkuyla bakmış bir ülkeydi. Ülke 18. yüzyıldan itibaren Rus etki alanına girmiş ve Rusya’nın ön ayak olmasıyla iki defa da parçalanarak bağımsızlığını yitirmişti. Bu husus Polonyalılardaki Rus karşıtlığının temelini oluşturmaktaydı. Rus karşıtlığı da milliyetçi dinamiği beslemekteydi. Buna paralel olarak, nüfusunun çoğunluğu Katolik olan ülkede komünist rejime rağmen dinî duygular hâlâ güçlüydü ve kilise önemli bir kurum olarak varlığını sürdürmekteydi. Üstelik 1978’de bir Polonyalı olan II. Jean Paul’ün Papa seçilmesiyle kilisenin toplum üzerindeki etkisi daha da artmıştı. Doğru cevap C'dir.

SSCB açısından geçerli olan iki büyük dinamik; ekonomik koşullar ve milliyetçilik ile Doğu Bloku ülkeleri içinde daha serbest bir düşünce ortamının oluşması Doğu Bloku'nun dağılmasındaki etkenler arasındadır.

Polonya’nın Doğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı yerdir.

Afganistan’daki monarşi rejimi 1973’te sona ermiş ve cumhuriyet ilan edilmiştir.

Şah yönetimi 1950’lerden itibaren ABD ile yakın ilişkiler kurmuş, İran’ı bölgede Türkiye ve İsrail’le birlikte en önemli Batı yanlısı ülkelerden biri hâline getirmişti. Ayrıca Şah rejiminin en önemli özelliklerinden biri de anti-demokratik baskıcı niteliğiydi. Doğru cevap D'dir.

İran'da yasa dışı ilan edilen komünist TUDEH Partisi Şah yönetiminin değişmesinden yanaydı. Doğru cevap C'dir.

1970’ler ve 1980’lerde uluslararası literatüre giren “Yeni Sanayileşen Ülkeler” kavramının tüm tanımlarında dört “Asya Kaplanı” Hong Kong, Singapur, Tayvan ve Güney Kore yer almaktaydı. Doğru cevap A'dır.

1988 yılına gelindiğinde Irak, bir yandan SSCB’den aldığı füzelerle İran şehirlerini bombalarken, bir yandan da Fransa ve İngiltere’den aldığı kimyasal silahlarla Halepçe’de 5000 sivilin ölümüne neden olan bir saldırı gerçekleştirdi. Bu olay tarihe “Halepçe Katliamı” olarak geçti. Doğru cevap A'dır.