SİYASİ TARİH - Deneme Sınavı - 12

Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik gelişmeyi sürdürmek ve refah düzeyini arttırmak için 1989 yılında Japonya, Güney Kore, Singapur, Malezya, Endonezya, Tayland, Filipinler, Brunei, Yeni Zelenda, Avustralya, Kanada ve ABD tarafından APEC kurulmuştur. Kuruluşa 12 olan üye sayısı daha sonra 21’e yükselmiştir. Kazakistan üye değildir.

İlk kez 1993’te Amerikalı siyaset bilimci Samuel Huntington tarafından “medeniyetler çatışması” olarak ifade edilen bu iddiaya göre yeni dönemde dünya, başta Batı olmak üzere, İslam, Ortodoks Hristiyan, Çin, Hint, Japon gibi medeniyetler arasındaki mücadeleye sahne olacaktır.

Özellikle, 11 Eylül olayından sonraki süreçte ABD, tek-taraflı, diğer devletlerin rızasını eskisi kadar önemsemeyen daha sert bir dış politikaya yöneldi. ABD, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargılama yetkisini reddetti, Kyoto Protokolü’nden ve Anti-Balistik Füze Anlaşması’ndan çekildi. Körfez Savaşına ise 1992 yılında girilmiştir.

Yeni üyelerin katılımı AB için büyük bir gelişme sağlayacak olmakla birlikte bu süreci iyi yönetebilmek için hazırlık yapılması gerekiyordu. İşte Şubat 1992’de imzalanan Maastricht Antlaşması, bu sürecin bir gereği olarak hazırlandı. Yeni üye alımı, yani örgütün genişlemesi, birtakım kurumsal değişiklikleri ve yenilikleri, yani derinleşmeyi de zorunlu kıldı. Ayrıca, Soğuk Savaş’ın bittiği bir dönemde, 2. Dünya Savaşı sonundan beri çeşitli çevrelerce ileri sürülen Avrupa’nın federasyon temelinde bir siyasal birlik hâline getirilmesi talepleri yeniden öne çıktı. Maastricht Antlaşması, bu çerçevede de önemli bir aşamayı temsil etti. Örgütün adı resmen bu antlaşmadan sonra Avrupa Birliği olarak kullanılmaya başladı.

1998’de Hugo Chavez’in Venezuela Devlet Başkanı seçilmesinin ardından Şili, Brezilya ve Arjantin’de de sol adaylar iktidara geldi. Söz konusu süreç, 2000’lerde de devam etmiştir.

Ülke içindeki insani durumun kötüleşmesi ve Saddam Hüseyin’in bundan sonra da kitle imha silahı kullanabileceği gibi gerekçelerle önce Kuzey Irak’taki Kürtleri korumak için 36. paralelin kuzeyi, sonra da Güney Irak’taki Şiileri korumak için 32. (daha sonra 33. paralele çıkarılmıştır) paralelin güneyi uçuşa yasak bölge ilan edildi.

Balkanlar’da yaşayan etnik/dinî grupların neredeyse tamamını temsil eden Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti (YSFC), II. Dünya Savaşı ertesindeki kuruluşundan itibaren hassas bir denge sayesinde varlığını sürdürebilmişti. Josip Tito önderliğindeki YSFC, hiçbir etnik grubun diğeri üzerinde hâkimiyet kurmaması ve Yugoslav bilincinin benimsenmesi temellerine dayanıyordu. YSCF’nin bir diğer özelliği ise kurulduğundan itibaren çeşitli tarihlerde yapılan anayasa değişiklikleri sayesinde ülkedeki merkezî yapının giderek aşınması ve federe cumhuriyetler ile bunlar içinde yer alan özerk bölgelere giderek daha fazla yetki tanınmasıydı. Özellikle 1974 Anayasası’yla söz konusu merkeziyetsizleştirme biraz daha ilerledi ve YSFC içindeki birimler arasında gerek siyasi gerek ekonomik bağlantılar son derece gevşek bir noktaya geldi. 1980’de Tito’nun ölümü, konjonktürün olumsuz etkileriyle de birleşince YSFC’nin dağılma sürecini başlattı. Bir yanda YSFC ekonomisinin giderek bozulması ve borç yükünün artması, diğer yandan da “zamanın ruhu” çerçevesinde ortaya çıkan etnik uyanış temelinde milliyetçiliğin yükselişi ülkedeki dengeleri bozdu. Bosna Savaşı ise YSCF’nin dağılma sürecinden sonra ortaya çıkan bir savaştır.

ABD, NATO vasıtasıyla giderek daha etkin bir şekilde soruna müdahil olmaya başladı. Sırpların barış önerilerini reddederek BM askerlerini çeşitli bölgelerde rehin almaları, sivillere yönelik bombalamalarını sürdürmeleri, ABD F-16 uçağının düşürülmesi ve ABD’li bazı görevlilerin öldürülmeleri üzerine ABD’nin tavrı sertleşti. BM’nin savaşın tüm taraflarına silah ambargosu uygulaması BM’nin savaşa ilişkin tavrını ortaya koymaktadır.

Bağımsızlık için silahlı mücadele yürütmek üzere 1993’te kurulmuş olan Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK), 1997’den itibaren şiddet eylemlerini artırdı. UÇK’nın silah gücü, aynı yıl büyük bir iflas ve peşinden de kaos yaşayan Arnavutluk’ta, yağmalanan cephaneliklerden çıkan silahlar sayesinde arttı. Sırbistan’ın UÇK’ya karşı başlattığı kapsamlı operasyonlar sonucunda 1997’den itibaren Kosova toprakları Sırplarla Arnavutlar arasında şiddetli bir çatışmaya sahne oldu. Çatışmanın tırmanması UÇK’nın hedefleri bakımından olumlu sonuçlar verdi. Bir yandan, Sırp güvenlik güçlerinin işlediği cinayetler Arnavutlar arasında UÇK’ya verilen desteği artırıyordu.

Bölgede istikrarın kurulması ve İsrail’in güvenliğinin de garanti altına alınması amacıyla yürütülen diplomatik çalışmaların ilki, Ekim 1991’de Madrid’de toplanan Barış Konferansı’dır. ABD ve Sovyetler Birliği’nin başkanlığında İsrail, Suriye, Lübnan, Ürdün ile Ürdün heyeti içinde Filistin temsilcilerinin katıldığı Konferans, soruna çözüm getirecek net bir sonuç veremediyse de hem tarafların ilk kez masaya oturmasını sağlaması hem de 2000 yılına dek sürecek Barış Süreci’ni başlatması bakımından önemliydi.

Irak’la sürdürdüğü savaşın 1988’de bitmesinden sonra İran, nükleer enerji üretebilmek için çalışmalarına hız verdi.

1945 sonrası ekonomik olarak çöken Avrupalı kapitalist devletler, ABD yardımlarının etkisiyle hızla ekonomik kalkınma sürecine girmişler ve artan ekonomik güçleri sayesinde ABD ekonomisi karşısında oldukça özerk bir konum kazanmışlardı. Siyasal alanda yumuşama süreciyle paralel giden bu süreçte Avrupa ülkeleri, AET çatısı altında ekonomik entegrasyon sürecini de başlatmışlardı.

Bloklar arası yumuşamaya rağmen özellikle nükleer silahlarda ABD’nin gerisinde olan SSCB, dengeyi sağlamak için Brejnev Dönemi’nde askerî harcamaları sürekli olarak arttırdı.

Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda İkinci Soğuk Savaşı resmen başlatan yeni doktrinini açıkladı. “Carter Doktrini” olarak adlandırılan bu doktrin, Orta Doğu’da Amerikan çıkarlarına karşı girişilebilecek bir harekete, ABD’nin gerekirse askerî güç kullanarak doğrudan müdahale etmesini içermekteydi.

Avrupa bütünleşmesi 3 temel alan üzerinden yürümüştür. Bunlar, ekonomik bütünleşme, uluslar üstü bütünleşme ve hukuki bütünleşmedir.

Gorbaçov, hızla yeni bir siya¬sal üslup benimseyerek, sosyalizmin yeniden yorumlanması gerekliliği üzerinde durmaya başladı. Bu çerçevede özellikle “açıklık” (glasnost) ve “yeniden yapılan¬ma” (perestroyka) kavramlarını kullanmaya başladı. Açıklık, Sovyet yönetimindeki aksaklıkların giderilmesi, yönetim kadrolarında gençleştirilmeye gidilmesi, basın ve ifade özgürlüğünün genişletilmesi, rejim karşıtlarının salıverilmesi, insan hakla¬rı ihlallerinin önlenmesi gibi Sovyet halkının siyasal temsil kanallarının açılmasına dayanmaktaydı. Yanlış cevap “silahsızlanmaya gidilmesidir”.

ÇDoğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı ülke Polonya olmuştur.

Afganistan’daki monarşik rejimin 1973’te sona ermesiyle cumhuriyet ilan edilmişti. 1978 yılında ya¬pılan bir darbeyle sosyalist bir rejim kurulmuş ve Afganistan Sovyet etki alanına girmeye başlamıştı. Bu durum başta ABD ve Çin olmak üzere Sovyet karşıtlarını rahatsız etti.

22 Ekim 1989’da Arap Birliği’nin öncülüğünde ve ABD’nin desteğinde Suudi Arabistan’ın Taif şehrinde Lübnan Parlamentosu’ndan 62 üyenin (31 Hristiyan-31 Müslüman) katılımıyla Taif Anlaşması imzalanmıştır.