SİYASİ TARİH

Deng Hsiao-ping döneminde, tarımda kolektif üretim biçimi terk edildi, topraklar çiftçilere ve ailelerine verildi.

1990’lara gelindiğinde altı yüz milyon Afrikalı hâlâ günlük 1 doların altında kazanmaya devam ediyordu.

1973 Petrol Krizi kısa vadede üçüncü dünya ülkelerine özerklik sağlanmış olsa bile ekonomik stabilizasyonun yokluğu orta ve uzun vadede üçüncü dünya ekonomik ve siyasal olarak Batı Blok’una bağımlı hâle gelmiştir.

ABD’de 1976’da yapılan seçimleri kazanan Carter yönetimi, temelde Başkan Richard Nixon ve Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ikilisi tarafından 1969’da oluşturulan ve bloklararası ilişkilerde yumuşamayı ve ABD’nin küresel müdahâleci retoriğini değiştiren yeni stratejisine özellikle iktidarının ilk iki yılında büyük oranda sadık kalmıştı.

SSCB’nin yukarıda belirtilen 3. dünyada etkinlik genişlemesi olgusu ile tetiklenen bu bakış açısı, gerek ABD’nin gerekse NATO’nun askerî ve siyasal açıdan “güçlendirilmesi” ve “etkinleştirilmesi” politikalarının benimsenmesine yol açtı. Bu politikanın önemli bir boyutunu da 3. dünyada Amerikan askerî varlığının güçlendirilmesi ve ABD’nin bu bölgelerde ortaya çıkabilecek bunalımlara askerî müdahâle etmesi oluşturmaktaydı. 1969 yılında ilan edilen Nixon Doktrini’nin terki anlamına gelen bu politika değişikliği Reagan yönetimi döneminde oldukça keskinleştirildi.

Muhafazakâr değerleri ve dolayısıyla anti-komünizmi iç ve dış politik söyleminin merkezîne oturtan Reagan yönetimi Soğuk Savaş’ın ideolojik mücadele boyutunu 1950’lerden sonra en yoğun biçimde kullanan ABD yönetimi oldu. Reagan tarafından “kötülükler imparatorluğu” olarak adlandırılan SSCB’ye karşı kültürden spora kadar çok geniş bir alanda kullanılabilecek bütün ideolojik aygıtlar devreye sokuldu.

Bush yönetiminin en önemli dış politika gündem maddesini ise 1990 yılında Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle başlayan Körfez Krizi oluşturacaktır.

Avrupa bütünleşmesi 3 temel alan üzerinden yürümüştür. Bunlar, ekonomik bütünleşme, uluslarüstü bütünleşme ve hukuki bütünleşmedir.

Avrupa Parlamentosu seçimleri ilk kez 1979 yılında yapılmıştır. Bu seçimler ile Avrupa halkları ilk kez Avrupa Parlamentosu milletvekillerini doğrudan seçtiler.

9 Kasım 1989’da özelde Almanya’nın genelde ise Avrupa’nın bölünmüşlüğünün sembolü olan Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla, iki Almanya’nın birleşmesi yönünde yepyeni bir aşamaya girildi.

Gorbaçov yönetiminin Sovyet ekonomisinin liberalleştirilmesi yönünde attığı adımlar ülkede hedeflenenin aksine ekonomik şartların daha da bozulmasına yol açtı. Bu durum, Gorbaçov’a verilen desteğin özellikle 1988’den sonra hızla azalmasına neden oldu. Bu durum, 1989’da başlayan büyük madenci grevinin temel sebebiydi. Sovyet ekonomisi 1990’da II. dünya Savaşı’ndan sonraki en kötü yılını yaşadı.

İran’da 1950’lerden itibaren yönetimi elinde tutan Şah Rıza Pehlevi, ülkenin modernleştirilmesi yönünde bir politika izlemekteydi. Bunu yaparken de dayandığı temel unsur, özellikle 1973 Petrol Krizi’nden sonra birkaç artan muazzam petrol gelirleriydi. Ülkenin artan refahına rağmen, gelirlerin paylaşımında çok büyük bir adaletsizlik mevcuttu. Saray ve çevresindeki küçük egemen sınıf, ülkedeki siyasal yapıyı olduğu kadar ekonomik yapıyı da kontrol etmekteydi. Özellikle işçi ve köylülerden oluşan alt sınıflar adaletsiz düzenden hiç memnun değildi. İran toplumsal yapısında çok önemli bir yere sahip olan esnafların oluşturduğu çarşı (bazaar) da Şah yönetimine karşı yavaş yavaş muhalif bir çizgiye kaymaktaydı. Çarşı’nın geleneksel müttefiki Şii din adamları arasında da Şah yönetimine karşı tepki büyüdü.

1945 sonrası ekonomik olarak çöken Avrupalı kapitalist devletler, ABD yardımlarının etkisiyle hızla ekonomik kalkınma sürecine girmişler ve artan ekonomik güçleri sayesinde ABD ekonomisi karşısında oldukça özerk bir konum kazanmışlardı. Siyasal alanda yumuşama süreciyle paralel giden bu süreçte Avrupa ülkeleri, AET çatısı altında ekonomik entegrasyon sürecini de başlatmışlardı.

Bloklararası yumuşamaya rağmen özellikle nükleer silahlarda ABD’nin gerisinde olan SSCB, dengeyi sağlamak için Brejnev Dönemi’nde askerî harcamaları sürekli olarak arttırdı.

Carter yönetiminin etkin isimlerinden olan ulusal güvenlik danışmanı Brzezinski tarafından geliştirilen bir başka politika Carter doktrinin taktik yanını oluşturdu. “Yeşil Kuşak doktrini” olarak da adlandırılan bu doktrine göre, Orta Doğu’da İslam komünizme ve SSCB’ye karşı kullanabilirdi. Bunun yolu ise bölgede Amerikan politikalarıyla uyumlu ülkelerde İslami gelişimi kontrol ederek, uyumsuz ülkelerde ise kışkırtarak, bu bölgelere SSCB etkisinin girmesini önlemek ve SSCB’yi ‘yeşil kuşak’ ile çevrelemekti.

Avrupa bütünleşmesi 3 temel alan üzerinden yürümüştür. Bunlar, ekonomik bütünleşme, uluslarüstü bütünleşme ve hukuki bütünleşmedir.

Gorbaçov, hızla yeni bir siya¬sal üslup benimseyerek, sosyalizmin yeniden yorumlanması gerekliliği üzerinde durmaya başladı. Bu çerçevede özellikle “açıklık” (glasnost) ve “yeniden yapılan¬ma” (perestroyk kavramlarını kullanmaya başladı. Açıklık, Sovyet yönetimindeki aksaklıkların giderilmesi, yönetim kadrolarında gençleştirilmeye gidilmesi, basın ve ifade özgürlüğünün genişletilmesi, rejim karşıtlarının salıverilmesi, insan hakla¬rı ihlallerinin önlenmesi gibi Sovyet halkının siyasal temsil kanallarının açılmasına dayanmaktaydı. Yanlış cevap “silahsızlanmaya gidilmesidir”.

Doğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı ülke Polonya olmuştur.

Afganistan’daki monarşik rejim 1973’te sona ermesiyle cumhuriyet ilan edilmişti. 1978 yılında ya¬pılan bir darbeyle sosyalist bir rejim kurulmuş ve Afganistan Sovyet etki alanına girmeye başlamıştı. Bu durum başta ABD ve Çin olmak üzere Sovyet karşıtlarını rahatsız etti.

22 Ekim 1989’da Arap Birliği’nin öncülüğünde ve AB’nin desteğinde Suudi Arabistan’ın Taif şehrinde Lübnan Parlamentosu’ndan 62 üyenin (31 Hristiyan-31 Müslüman) katılımıyla Taif Anlaşması imzalanmıştır.