SİYASİ TARİH

Sırbistan Yugoslavya’nın dağılmasıyla ortaya çıkan ülkelerden biridir.

Irak-İran Savaşı 1988’de bitmiştir.

Dönemin önemli krizlerinde soruna müdahale eden ABD ve destekçisi ülkelerin en önemli meşrutiyet dayanağı olarak gerçekleştirilen doğrudan ve dolaylı müdahaleler sonrasında ele geçirilen devlet görevlilerini, “insanlığa karşı suçlar” olarak tanımlanan kategori temelinde yargılamak için 1998’de Uluslararası Ceza Mahkemesi kurulmuştur.

Stratejik nükleer füzelerin azaltılmasına ilişkin olarak 1993’te ABD ile Rus¬ya arasında START II adlı antlaşma imzalanmıştır.

Güvenlik Konseyi Aralık 1992’de, UNITAF adıyla Barış Gücü operasyonu kararı aldı. Bu kararda, üyelere operasyona destek verme çağrısı da yapılıyordu. ABD’nin öncülüğünde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 26 devlet, UNITAF kapsamında yürütülen Umut Harekatı’na katıldı.

Somali’ de 1991’deki kıtlık nedeniyle ortaya çıkan insani felaket, ülkenin başlıca altı aşiret arasında bölünmüş olan toplumsal yapısı nedeniyle bir iç savaşa yol açtı. Barre’nin ülkeyi terk etmesi ve devlet otoritesinin büyük ölçüde ortadan kalkması da istikrarsızlığı artırarak Somali’yi uluslararası toplumun gündemine taşıdı. BM Güvenlik Konseyi Ocak 1992 tarihli kararında, Somali’deki durumun uluslararası barış ve güvenliği tehdit ettiğini belirterek bu ülkeye silah ambargosu uygulamıştır.

Hocalı Katliamı olarak bilinen kitlesel öldürme eylemlerinin yanı sıra on binlerce Azeri’nin göç etmek zorunda kalmasıyla Karabağ’ın nüfus dengesi Ermeniler lehine biraz daha değişti. Çatışmalar, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGIT) bünyesinde ara buluculuk yapmak üzere ABD, Rusya ve Fransa’nın eş başkanlığında kurulan ve Türkiye’nin de üyesi olduğu Minsk Grubu’nun çalışmaları sonrasında durdurulmuştur.

1999 başlarında şiddetin yeniden tırmanması üzerine soruna siyasi bir çözüm bulmak amacıyla Paris yakınlarında, 6-20 Şubat arasında bir konferans düzenlendi. Miloseviç’in katılmadığı Konferans’ta, kabul etmeleri için taraflara sunulan şartlar arasında Sırp güçlerinin Kosova’dan çıkması, üç yıllık bir geçiş sürecinden sonra Kosova’nın geleceği için bir referandum yapılması, bir NATO gücünün bölgede konuşlandırılması, ayrıca tüm YFC içinde NATO birliklerine geçiş ve üs kurma hakkı tanınması gibi esaslar vardı.

Savaş sonrası Irak’ da silah denetimini BM Özel Komisyonu (UNSCOM) görevlendirilmiştir.

Eylül 1991’de Makedonya bağımsızlığını ilan etmiştir.

Irak’a yönelik bir askerî müdahaleyi meşru kılacak herhangi bir BM Güvenlik Konseyi kararı alınmamış olmasına karşın ABD, İngiltere, Avustralya ve Polonya’nın oluşturduğu koalisyon güçleri 20 Mart 2003’te “Irak’a Özgürlük Operasyonu’’ çerçevesinde Irak’ı işgal etmeye başlamıştır.

Soğuk Savaş’ın ideolojik ayrımlarının yerine medeniyetler arasındaki farklılıklardan kaynaklanan mü- cadelenin geldiği iddia edilmeye başladı. İlk kez 1993’te Amerikalı siyaset bilimci Samuel Huntington tarafından “medeniyetler çatışması” olarak ifade edilen bu iddiaya göre yeni dönemde dünya, başta Batı olmak üzere, İslam, Ortodoks Hristiyan, Çin, Hint, Japon gibi medeniyetler arasındaki mücadeleye sahne olacaktır.

Özellikle, 11 Eylül olayından sonraki süreçte ABD, tek-taraflı, diğer devletlerin rızasını eskisi kadar önemsemeyen daha sert bir dış politikaya yöneldi. ABD, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargılama yetkisini reddetti, Kyoto Protokolü’nden ve Anti-Balistik Füze Anlaşması’ndan çekildi. Körfez Savaşına ise 1992 yılında girilmiştir.

Yeni üyelerin katılımı AB için büyük bir gelişme sağlayacak olmakla birlikte bu süreci iyi yönetebilmek için hazırlık yapılması gerekiyordu. İşte Şubat 1992’de imzalanan Maastricht Antlaşması, bu sürecin bir gereği olarak hazırlandı. Yeni üye alımı, yani örgütün genişlemesi, birtakım kurumsal değişiklikleri ve yenilikleri, yani derinleşmeyi, de zorunlu kıldı. Ayrıca, Soğuk Savaş’ın bittiği bir dönemde, 2. Dünya Savaşı sonundan beri çeşitli çevrelerce ileri sürülen Avrupa’nın federasyon temelinde bir siyasal birlik hâline getirilmesi talepleri yeniden öne çıktı. Maastricht Antlaşması, bu çerçevede de önemli bir aşamayı temsil etti. Örgütün adı resmen bu antlaşmadan sonra Avrupa Birliği olarak kullanılmaya başladı.

1998’de Hugo Chavez’in Venezuela Devlet Başkanı seçilmesinin ardından Şili, Brezilya ve Arjantin’de de sol adaylar iktidara geldi. Söz konusu süreç, 2000’lerde de devam etmiştir.

Ülke içindeki insani durumun kötüleşmesi ve Saddam Hüseyin’in bundan sonra da kitle imha silahı kullanabileceği gibi gerekçelerle önce Kuzey Irak’taki Kürtleri korumak için 36. paralelin kuzeyi, sonra da Güney Irak’taki Şiileri korumak için 32. (daha sonra 33. paralele çıkarılmıştır) paralelin güneyi uçuşa yasak bölge ilan edildi.

Balkanlar’da yaşayan etnik/dinî grupların neredeyse tamamını temsil eden Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti (YSFC), II. Dünya Savaşı ertesindeki kuruluşundan itibaren hassas bir denge sayesinde varlığını sürdürebilmişti. Josip Tito önderliğindeki YSFC, hiçbir etnik grubun diğeri üzerinde hâkimiyet kurmaması ve Yugoslav bilincinin benimsenmesi temellerine dayanıyordu. YSCF’nin bir diğer özelliği ise kurulduğundan itibaren çeşitli tarihlerde yapılan anayasa değişiklikleri sayesinde ülkedeki merkezî yapının giderek aşınması ve federe cumhuriyetler ile bunlar içinde yer alan özerk bölgelere giderek daha fazla yetki tanınmasıydı. Özellikle 1974 Anayasası’yla söz konusu merkeziyetsizleştirme biraz daha ilerledi ve YSFC içindeki birimler arasında gerek siyasi gerek ekonomik bağlantılar son derece gevşek bir noktaya geldi. 1980’de Tito’nun ölümü, konjonktürün olumsuz etkileriyle de birleşince YSFC’nin dağılma sürecini başlattı. Bir yanda YSFC ekonomisinin giderek bozulması ve borç yükünün artması, diğer yandan da “zamanın ruhu” çerçevesinde ortaya çıkan etnik uyanış temelinde milliyetçiliğin yükselişi ülkedeki dengeleri bozdu.Bosna Savaşı ise YSCF’nin dağılma sürecinden sonar ortaya çıkan bir savaştır.

ABD, NATO vasıtasıyla giderek daha etkin bir şekilde soruna müdahil olmaya başladı. ABD Sırpların barış önerilerini reddederek BM askerlerini çeşitli bölgelerde rehin almaları, sivillere yönelik bombalamalarını sürdürmeleri, ABD F-16 uçağının düşürülmesi ve ABD’li bazı görevlilerin öldürülmeleri üzerine ABD’nin tavrı sertleşti. BM’nin savaşın tüm taraflarına silah ambargosu uygulaması BM’nin savaşa ilişkin tavrını ortaya koymaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Bağımsızlık için silahlı mücadele yürütmek üzere 1993’te kurulmuş olan Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK), 1997’den itibaren şiddet eylemlerini artırdı. UÇK’nın silah gücü, aynı yıl büyük bir iflas ve peşinden de kaos yaşayan Arnavutluk’ta, yağmalanan cephaneliklerden çıkan silahlar sayesinde arttı. Sırbistan’ın UÇK’ya karşı başlattığı kapsamlı operasyonlar sonucunda 1997’den itibaren Kosova toprakları Sırplarla Arnavutlar arasında şiddetli bir çatışmaya sahne oldu. Çatışmanın tırmanması UÇK’nın hedefleri bakımından olumlu sonuçlar verdi. Bir yandan, Sırp güvenlik güçlerinin işlediği cinayetler Arnavutlar arasında UÇK’ya verilen desteği artırıyordu.

Bölgede istikrarın kurulması ve İsrail’in güvenliğinin de garanti altına alınması amacıyla yürütülen diplomatik çalışmaların ilki, Ekim 1991’de Madrid’de toplanan Barış Konferansı’dır. ABD ve Sovyetler Birliği’nin başkanlığında İsrail, Suriye, Lübnan, Ürdün ile Ürdün heyeti içinde Filistin temsilcilerinin katıldığı Konferans, soruna çözüm getirecek net bir sonuç veremediyse de hem tarafların ilk kez masaya oturmasını sağlaması hem de 2000 yılına dek sürecek Barış Süreci’ni başlatması bakımından önemliydi.