SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 15

Evsizliğin nedenlerini açıklamaya çalışan dört teori: Sistematik
nedenler teorisi, kişisel yetersizlik teorisi, mağdur teorisi, incinmişlik teorisi.

Acil Yardım Hizmetleri: Acil yardım hizmetleri; barınma, yemek, giysi ve parasal
yardımlardan oluşmaktadır. Bu birim, evsizlerin kuruma kabulünü sağlar. Özel ve acil
ihtiyaçların karşılanmasını gerçekleştirir. Acil yardım hizmetleri, evsizlerin olumsuz
yaşam koşullarına karşın; geçici bir dinlenme, barınma ve korunma sağlamaktadır.

Çekirdek aileden oluşmazlar, aksine çok kalabalık ailelerden oluşurlar.

Çocuk emeğinin kullanımı veya çocuğun erken yaşta çalışma yaşamında yer alması sorunu, birçok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de yaşanan temel problemlerden biri hâline gelmiştir. Ancak çocukların çalışmalarına neden olan toplumsal etkenler, ülkeden ülkeye veya ülke içinde yaşanılan kentin özel şartlarına göre değişiklik gösterebilir. Her ne kadar farklı toplumsal ve kültürel kaynakları olsa da erken yaşlarda çalışma yaşamına katılma çocuk açısından çeşitli sorunlara sebep olabilmektedir. Bu sorunlar; sosyal, psikolojik ve
fiziksel problemler şeklinde tezahür edebilir. Gelişmekte olan ülkelerin çoğunda olduğu gibi ülkemizde de çocukların erken yaşlarda çalışmaya başlamalarında ailenin içerisinde bulunduğu yetersiz ekonomik şartlar en önemli faktörler arasında yer alır. Aynı şekilde, çocukların çalışmasında ailenin geldiği geleneksel sosyokültürel çevrenin oluşturduğu bilinç düzeyi de etkili olabilmektedir (Bilgin, 2009, s. 233).

Türkiye’de çocukların çalışmasının başlıca sebebi yoksulluktur. Yoksulluk ise bozuk gelir dağılımı ve asgari ücretin yetersizliği, işsizlik, kaynakların prodüktif kullanılmaması, hızlı nüfus artışı, kayıt dışı ekonomi, teknolojik gelişmelerin sağlanamaması, bölgelerarası gelişmişlik farkı ve göç gibi birçok farklı soruna bağlı olarak ortaya çıkmaktadır (ÇSGB, Çalışan Çocukların Eğitime Yönlendirilmesi– İzmir Projesi Raporu, 2005, s. 16 ve Karabulut, 1996, s. 7).

Ailelerin yeterli bütçeye sahip olmaması ve ekonomik güçlükler, ailelerin çocuklarını okuldan alarak çalışma hayatına itmelerine neden olmaktadır (Türkiye’de Çocuk İşçiliği Bilgilendirme Materyali, 2005, s. 23-26).
Lakshapathi de çocuklukta çalışmanın en güçlü nedeni olarak kronik yoksulluğu işaret etmektedir (1993, s. 8, 13).
Atauz, Ankara ve Diyarbakır’da gerçekleştirdiği çalışmalarında sokakta çalışan çocukların kalabalık ve yoksul ailelerden geldiklerini bildirmektedir (1990, 1997).
Yoksulluk boyutuyla ilgili olarak Serter de ailenin gelir durumunun düşüklüğünün,
çocuğun ücret konusunda herhangi bir tercih yapma ve hak arama eğiliminde olamamasına ve her koşula rağmen çalışmaya devam etmesine neden olduğunu işaret etmektedir (1997, s. 15).

Çocuk işçiliği, ailenin eğitim kurumlarına karşı güvensizliğinden de kaynaklanmaktadır. Özellikle bilinçsiz ve dar gelirli ailelerin, eğitim-öğretimin çocuklarına gelecek vaat eden bir iş ve meslek kazanmalarında yardımcı olamayacağını düşünmeleri, çocuğu meslek edinme amacıyla çalışma yaşamına sokmaya neden olmaktadır. Eğitimle ilgili diğer bir neden, çocuğun okul başarısızlıklarıdır. Okulda başarısız olan çocuk, okuldan soğumakta ve sonuç
olarak aile çalışmaya yönlendirdiğinde direnmemektedir (Kahramanoğlu, 1994, s. 56).

Çocukların çalışmasında önemli bir etken de istihdam piyasasında varolan çocuk iş gücü talebidir. Özellikle küreselleşen dünyada çocuk iş gücü, en az maliyetle en yüksek kârı elde etmek isteyen işletmeler için önemli bir bileşen olmaktadır.
Belirtildiği gibi işverenler çocukları istihdamda kullanma yönünde isteklidirler çünkü iş gücü pazarının artan taleplerine karşı ucuz çocuk iş gücü kolay bir hedeftir(Ertürk, 1994,s. 2). Genel olarak uysal olduklarından, daha düşük ücretlere razı edilebileceklerinden ve duruma göre daha kolay işten çıkarılabileceklerinden iş gücü piyasasında çocuklar tercih edilmektedir. Ayrıca çocuk çalıştıran işyerlerinin sigorta ve sosyal haklar gibi yatırım masraflarına girmelerine gerek yoktur (Çocuk İşçiliği İle Mücadele, 2004, s. 4).
Fyfe; çocukların iş yaşamına girmesi ve bu yaşamda özellikle tercih edilmesi ile ilgili olarak çocukların çalışmasının tesadüfî bir şey olmadığını, kendilerine daha düşük ücret ödendiği için özellikle tercih edildiklerini belirtmektedir. Ayrıca özellikle halı yapımı ve elektronik gibi alanlarda küçük parmakları nedeniyle çocukların çalışma yaşamında istendiklerini ileri sürmektedir (1989, s. 25).
Akyüz’e göre ise uzun vadede çocuk işçi çalıştırmanın ülke ekonomisine maliyeti büyüktür çünkü iş güvenliğinden yoksun olarak erken yaşta ve sağlıksız koşullarda çalıştırılan çocuklar, bedensel ve ruhsal bakımdan yeterli biçimde gelişemeyeceklerinden, yetişkinlik dönemlerinde daha az verimli olacaklardır (2000, s. 515).
Sonuç olarak bazı işverenler, her zaman elde edecekleri geliri ön plana koymakta ve çocuk işçileri bunun bir aracı olarak görmektedirler. Bu işverenlerin karşısında durmak için yapılacak olan, gerekli hukuki düzenlemeleri oluşturmak ve bunları başarılı bir şekilde uygulamaktır.

Özellikle ülkemizdeki çocuk emeğinin kullanılmasının önde gelen nedenleri arasında göç, yoksulluk, ebeveynlerin işsizliği ve çocukların çalışma yaşamında bulunmalarına ilişkin kültürel değerler en kayda değer olanlarını oluşturmaktadır. Ancak sokaklarda çalışan çocuk sayısının ülkemizde ciddi bir probleme dönüşmesinde en etkili unsurun son dönemlerde gerçekleşen kitlesel göçlerin neden olduğu kentsel yoksulluk olduğunu söylemek mümkündür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde terörle mücadele kapsamında sürdürülen çalışmaların en olumsuz sonuçlarından biri de yaşanan göç olgusudur.
Özellikle de 90’li yılların başları ile sonları arasında yoğunlaşan göçe bağlı olarak çok sayıda sosyal problemin ortaya çıktığı bilinen bir gerçektir. Bu sorunlar içerisinde en dikkat çekenleri olarak işsizlik, yoksulluk, sosyal dışlanma, sosyal sermayedeki dönüşümler, suç ve şiddet unsurları burada belirtilebilir. Özellikle ekonomik alanda yaşanan sorunlar, çocukların ailenin geçimine katkı yapmak için sokağa yönelmelerine, sokakta çalışmalarına yol açmıştır (Kızmaz ve Bilgin, 2010, s. 271-272).

Sokakta yaşam sürecine başlayan çocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri aşağıda sıralanmıştır:
• Çocuklar üzerinde ailesel destek ve denetimin yetersiz olması (aile yapısı, ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal, parçalanmış aileler, aile içindeki fiziksel ve
cinsel istismarın varlığı gibi),
• Çocukların erken yaşta para kazanmaya başlaması,
• Ebeveyn ve diğer çevredekilerin bu maddeleri kullanması,
• Olumsuz arkadaşlık ilişkileri (arkadaş tavsiyesi, eşit konumda olma isteğinden
kaynaklı olarak arkadaşının teşvik etmesi, arkadaş grubuna girebilme, akran
baskısı, grup içerisinde kendini kanıtlama, maddeyi merak etme, kendinden
büyüklere özenme vb.) (Öner ve Arkadaşları, 2006).
• Üşümemek,
• Açlık hissini yok etmek,
• Geçmişte yaşanılmış kötü bir deneyimi bastırmak,
• Halüsinasyon görmek,
• Geçici zevk,
• Stresli durumlarda geçici rahatlama,
• Farklı ve değişik görünmek,
• Rahat, özgür, utanma duygularından arınmış kişi olabilmek,
• Sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik, ebeveynsel gözetim ve denetimin
yokluğu, enformel denetimin zayıflığı),
• En önemlisi saldırma isteği öncesi cesaret ve güç kazanmak için kullanmak gibi
nedenlerle bu alışkanlıklarını sürdürmektedirler.
Yapılan araştırmalarda çocuklar madde kullandıkları zaman normalde yapamayacakları şeyleri kolaylıkla yapar hâle gelmekte (dilencilik, fuhuş, hırsızlık vs.), sokakta yaşamlarını sürdürebilmenin tek yolunun madde kullanmak olduğuna inanmaktadırlar.
b) Sokakta çalışan çocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri
Maddeleri Kullanma Nedenleri 
Arkadaş çevresi ile birlikte olmak için
Özenti ve merak için 
Arkadaş çevresi ile birlikte olmak özenti/merak için 
Can sıkıntısını gidermek, eğlenmek, heyecan yaratmak için 
Ailevi ve kişisel sorunlardan dolayı 
Arkadaş çevresi ile birlikte olmak ve özenti/merak için
Arkadaş çevresi ile birlikte olmak, özenti/merak ve can sıkıntısını gidermek, eğlenmek, heyecan yaratmak için

Aile Desteğinden Tümüyle Yoksun Olanlar: Ailelerinden atılan ya da kaçan
bu çocuklar, 24 saatini sokakta geçirmekte ve tek başlarına yaşam mücadelesi
vermektedir.

Çocukları sokağa düşüren nedenlerle ilgili 2004 yılında yapılan Meclis Araştırması
Komisyon Raporu’na göre sokakta yaşayan/çalışan çocukları bekleyen başlıca tehlikeler
şu şekilde sıralanmıştır:
• Şiddet (arkadaşları veya başkaları tarafından uygulanan şiddet)
• Madde bağımlılığı (tiner, bali, esrar, hap, alkol, sigara ve diğer uyuşturucular)
• Suça karıştırılma (hırsızlık, adam yaralama ve suç örgütlerine katılmaya zorlanma)
• Cinsel istismar ve ticari cinsel sömürü aracı olarak kullanılma (taciz, tecavüz, fuhuşa sürüklenme)
• Sağlık sorunları (madde kullanımı ve olumsuz yaşam koşullarından kaynaklanan
fiziksel ve ruhsal sorunlar)

Dördüncü dönem sanayileşmenin yaygınlaşmasıdır. 100 yıl süren bu süreçte kapitalizm gelişmiştir. Evsizlik en çok bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Döngüsel evsizler: Evsiz kalıp sonra evsizlikten çıkan fakat sonra yeniden
evsiz kalan ve bunu döngüsel bir şekilde kısa süreler içerisinde tecrübe eden
kişilerdir.

Tipografik Sınıflama: Bireylerin özellikleri ve gereksinimlerinden yola çıkarak
yapılan tasnifi ifade eder.

Evsizler bulundukları şartlar gereği farklı alan ve mekânları kendileri için yaşam yeri olarak seçmektedirler. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
• Sokaklar
• Parklar
• Terminaller
• Bankamatikler
• Köprü altları
• Hastaneler
• Hapishaneler
• Ucuz oteller
• Devletin sağladığı kurumsal yerler

Rog ve Buckner (2007), birbiriyle tutarlı birçok araştırma sonucunu derlemiş ve evsiz ailelerle ilgili şu sonuçlara ulaşmıştır.
1. Evsiz ailelerin en yaygın profili, tahminen 20’li yaşlarda iki çocuklu bekâr bir kadının tek ebeveyn olduğu durumdur.
2. Etnik azınlık gruplarında yer alan aileler daha fazla risk altındadır.
3. Evsizlik döneminden hem önce hem de sonra ailenin ayrılması ve dağılması yaygın sonuçlardandır.
4. Evsizler tipik olarak uç sınırda yoksuldur, çoğu evsiz eğitim ve istihdam bakımından yararlı beceriler ve yetenekler gibi insan sermayesinden yoksundur.
5. Karmaşa, travma ve şiddet, belirgin bir şekilde evsiz ailelerin yaşamındadır.
6. Madde kullanımı, az olarak tahmin edilse de yoksul ailelerdeki diğer kadınlara
göre evsiz annelerde daha yüksektir. Ancak evsiz olan bekâr yetişkinlerden ise
daha düşüktür

Dengeleyici Hizmetler: Dengeleyici hizmetler; ev hazırlık programı, iş ve destekleme hizmetlerinden oluşmaktadır. Bu hizmetlerin ana hedefi, bireyleri, yaşam döngüsü çerçevesinde dengeye ulaşıncaya kadar desteklemektir.

Çocukları sokağa iten nedenler karmaşık bir yapı arz etmekle birlikte şöyle özetlenebilir:
• Ekonomik sorunlar
• Hızlı kentleşme, yüksek nüfus artışı ve işsizlik
• Sosyal ve kültürel değişiklikler
• Politik huzursuzluk ve doğal âfetler,
• Yetersiz istihdam imkânları
• Kaynak, hizmet ve fırsatların adaletsiz dağıtımı
• Olumsuz çalışma koşulları
• Ana hizmetlere ulaşamama
• Parçalanmış aile ve ayrılma oranları
• Eğitimde başarı düşüklüğü
• Alkolizm ve madde kullanımı
• İhmal ve İstismar
• Şefkat ve duygusal desteğin yetersizliği

Yaş aralıklarına göre ILO’nun çocuk işçiliğine bakışını şu sınıflama daha net bir şekilde özetlemektedir:
1. 5-11 yaş arası çocuklar için hafif işler dahi hoşgörü sınırları dışındadır (sıfır tolerans).
2. 12-14 yaş arası çocuklar için ise sadece haftada 14 saatten az olmak koşulu ile tehlikeli olmadığı bilinen sektörlerde çalışmak çocuk işçiliği olarak kabul edilmez. Bu bir ekonomik faaliyet olarak değerlendirilir ve çocuk okuldan alıkonulmadıkça ve ruhsal-bedensel sağlığı ve gelişimi etkilenmedikçe hoş görülebilir.

 3. 15-17 arasındaki çocuklar için ise en düşük yaş ölçütünü yerine getirdikleri ve zorunlu eğitimlerini tamamladıkları sürece sıradan işlerde haftada 43 saate kadar çalışma izni verilmiştir. Buna göre haftada 43 saatten çok sıradan, tehlikeli olmayan bir işte bile olsa çalışmak bu yaş grubu için de tehlikeli olarak kabul edilmiş ve çocuk emeğinin en kötü biçimleri arasına sokulmuştur.