SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 19

cÇocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenlerinin başında “arkadaş çevresi ile birlikte olmak, özenti ve merak” gelmektedir. Doğru cevap A'dır.

Yaş aralıklarına göre ILO’nun çocuk işçiliğine bakışını şu sınıflama daha net bir şekilde özetlemektedir:

5-11 yaş arası çocuklar için hafif işler dahi hoşgörü sınırları dışındadır (sıfır tolerans).

Türkiye’de çocukların çalışmasının başlıca sebebi yoksulluktur. Yoksulluk ise bozuk gelir dağılımı ve asgari ücretin yetersizliği, işsizlik, kaynakların prodüktif kullanılmaması, hızlı nüfus artışı, kayıt dışı ekonomi, teknolojik gelişmelerin sağlanamaması, bölgelerarası gelişmişlik farkı ve göç gibi birçok farklı soruna bağlı olarak ortaya çıkmaktadır (ÇSGB, Çalışan Çocukların Eğitime Yönlendirilmesi– İzmir Projesi Raporu, 2005, s. 16 ve Kara- bulut, 1996, s. 7).

Türkiye’de çocuk iş gücünün kullanımına tarihsel açıdan bakıldığında ilk örneklerinin Osmanlı İmparatorluğu döneminde Ahi kurumlarında karşımıza çıktığı görülmektedir. Çalışanlar çırak-kalfa-usta hiyerarşisi içinde, baba-evlat informel ilişkisi ile idare heyetinin denetim ve gözetimi altında çalışıyorlardı. Ahi zaviyelerinde çırak, ahlak ve fazilet eğitimine de tabi tutulurdu. Her çırak mutlaka okuma yazma öğrenirdi. Her usta da çırağın ahlakından sorumlu idi.

Genel olarak uysal olduklarından, daha düşük ücretlere razı edilebileceklerinden ve duruma göre daha kolay işten çıkarılabileceklerinden iş gücü piyasasında çocuklar tercih edilmektedir. Ayrıca çocuk çalıştıran işyerlerinin sigorta ve sosyal haklar gibi yatırım masraflarına girmelerine gerek yoktur.

Ülkemizde İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Gaziantep, Antalya, Mersin, Diyarbakır ve Şanlıurfa gibi metropol özelliği taşıyan şehirlerde aşağıdaki etkenlerden dolayı sokak çocuğu sayısı artmaktadır:

Türkiye’de sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklar olgusu özellikle 1980’lerle beraber yaygınlaşmıştır.

Sokakta çalıştırılan çocukların yaşadığı önemli sorunlardan biri, sosyal dışlanmadır. Yıldız’a göre Türkiye’de çocukların sosyal dışlanmasında sokakta çalışan çocuklar için yoksulluk, sokakta yaşayanlarda ise düzensiz aile ilişkileri etken olmaktadır.

Sokakta yaşayan çocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanmalarının başında merak, akran etkisi, aile içi anlaşmazlıklar ve maddeye kolay erişim gelmektedir.

İstanbul’da Sokakta Yaşayan Çocukların Özellikleri Araştırma Raporu (2004)’nda so- kakta yaşayan çocukların %79,7’si arkadaşları madde kullandığı zaman madde kullan- mak istediklerini belirtmiştir. Bundan sonra sırasıyla öfkelendikleri (%65,9), sıkıldıkları (%65,6), üşüdükleri (%61,4) ve cesaretlenmek istedikleri ya da korktukları zaman (%50,4) madde kullanmak istedikleri saptanmıştır. En düşük oranda eğlenmek (%39,1) için madde kullandıkları dikkati çekmektedir.

Sokakta yaşayanlar kavramı özellikle sosyal devletin yakinen ilgilendiği, hakkında sosyal politika geliştirdiği ve sosyal hizmetinde uygulamaları arasında yer alan esnek ve girift bir kavramdır. Bu kavramın hedef kitlesi ağırlıklı olarak çocuklar, yetişkinler, kadınlar, yaşlılar, bağımlılar, evsizler, işsizler ve dilencilerdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

UNICEF’in “Çalışan Çocuklar ve Sokak Çocukları” isimli dokümanında gelişmekte olan ülkelerin sokaklarındaki çocukları, sahip oldukları aile desteğine göre üç kategoriye ayrılmaktadır:
1. Aileleriyle İlişkisi Sürekli Olan Çocuklar: Yoksul kesimden ailelerin karşılaştıkları gündelik güçlüklere karşın, çocukların çoğunluğu aileleriyle aynı evde yaşarlar, günlerini sokakta çalışarak geçirdikleri hâlde ailelerinin denetimi ve koruması altındadırlar.
2. Aileleriyle Zaman Zaman İlişki kuran Çocuklar: Çocukların zayıflayan aile bağları tümüyle kopmamıştır. Gününü sokakta çalışarak ya da sadece dolaşarak geçiren ancak genellikle akşam evine dönen çocuklar “Sokaktaki çocuklar” olarak tanımlanır.
3. Aile Desteğinden Tümüyle Yoksun Olanlar: Ailelerinden atılan ya da kaçan bu çocuklar, 24 saatini sokakta geçirmekte ve tek başlarına yaşam mücadelesi vermektedir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Çocukların sokağa düşmesi ve sokağı mesken olarak kabullenmeleri uzun soluklu süreçtir. Aile içi ilişkiler, parçalanmış aile yapısı, arkadaş çevresi ve okul ortamının olumsuz izleri çocukları sokağa itmede önemli etkenlerdir. Sokak yaşantısı başlayana kadar geçen sürede yaşanan örselenmeler çocuğun ruhsal gelişiminde önemli sorunlara neden olmaktadır. Bu durum ergende yetersizlik hissi, uyum sağlayamama, yeterli sosyal ilişki kuramama, engellenme eşiğinin düşük olması, ödüllenmenin gecikmesine dayanamama, sorunları çözme yetisinde yetersizlik gibi sorunlar doğurmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bilişsel gelişimleri risk altındadır: Bilişsel gelişimleriyle doğrudan bağlantılı olan dikkat, konsantrasyon, bellek ve görsel-uzamsal alanlarda güçlükler doğuran ana etken çocukların bali ve tiner gibi uçucu, uyarıcı ve uyuşturucu maddeler koklamalarıdır. Eğitim öğretime devam etmemekte bir diğer bilişsel yeti kaybı riskiyle ilişkili durumdur. Sokak çocukları bu riskler karşısında problem çözme, beceriklilik ve biçimsel olmayan hesap yetenekleri gibi alanlarda başa çıkma geliştirmektedir. Riskler ve bu risklere karşı geliştirilen dayanıklılık durumu, sokakta yaşayan
gençlerin yaşamda nasıl olumlu değişiklikler yapabileceklerini ve sosyal hizmetlerin onlara nasıl yardım edebileceğini anlamada önemlidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Evsizliğin tarihi süreci beş ana dönemle sınıflandırılabilir. Bu beş değişim döneminin koşulları ve evsizlik tarzları birbirinden farklıdır. Blou’a göre ilk dönem, endüstrileşme öncesi dönemdir. Bu dönemde barınaklar yok denecek kadar azdır, evsizler bugünkü evsizlerden konsept olarak farklıdır. İkincisi, 18. yy sonlarında yaşanan sanayileşmedir. Makineleşme ile birlikte işsizlik yaşanmıştır. Bu dönemde yaşanan evsizlik geçici bir nitelik taşımıştır. Köyden kente göç yaşanmıştır. Üçüncü dönem kolonileşmedir. Sömürü yoluyla Asya ve Afrika’dan insanların getirilmesi evsizliğe yol açmıştır. Dördüncü dönem sanayileşmenin yaygınlaşmasıdır. 100 yıl süren bu süreçte kapitalizm gelişmiştir. Evsizlik en çok bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bunu 1930 Büyük Ekonomik bunalım takip etmiştir.
Beşinci dönem, 1980 sonrası yaşanan piyasa ekonomisidir. Sosyal refah programlarına harcanan paraların azalması, ücretlerde düşme, kurumların boşaltılması, düşük ücretli işler evsizliğin artmasına neden olmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Evsizleri zamansal, coğrafi ve tipografik olarak üç ana sınıfta toplayabiliriz:
1. Zamansal Sınıflama: Evsizler tarih ve zamana bağlı olarak gruplanır. Bunun türleri;
a. Epizodik evsizler: Evsiz kalabilme olasılığı yüksek olan ve zaman zaman evsiz kalan kişilerdir. Yoksulluk sınırının altında yaşarlar ve sürekli olarak evsiz kalma riskiyle karşı karşıyadırlar.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Evsizleri zamansal, coğrafi ve tipografik olarak üç ana sınıfta toplayabiliriz:
1. Zamansal Sınıflama: Evsizler tarih ve zamana bağlı olarak gruplanır. Bunun türleri;
c. Kronik evsizler: Kronik evsizler barınaklardan, otellerden, arkadaş evlerinden, tek odalı işgal edilmiş barakalardan yararlanamayan, evsizliği bir yaşam biçimi olarak seçen kişilerdir. Bunlar uzun süreden beri evsiz olan kişilerdir. Caddelerde yaşamayı normal olarak kabul ederler ve açıkça evsiz olarak tanımlanırlar. Toplumdaki diğer bireylerle iletişimlerinde çok şüphecidirler.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Rog ve Buckner (2007), birbiriyle tutarlı birçok araştırma sonucunu derlemiş ve evsiz ailelerle ilgili şu sonuçlara ulaşmıştır.
1. Evsiz ailelerin en yaygın profili, tahminen 20’li yaşlarda iki çocuklu bekâr bir kadının tek ebeveyn olduğu durumdur.
2. Etnik azınlık gruplarında yer alan aileler daha fazla risk altındadır.
3. Evsizlik döneminden hem önce hem de sonra ailenin ayrılması ve dağılması yaygın sonuçlardandır.
4. Evsizler tipik olarak uç sınırda yoksuldur, çoğu evsiz eğitim ve istihdam bakımından yararlı beceriler ve yetenekler gibi insan sermayesinden yoksundur.
5. Karmaşa, travma ve şiddet, belirgin bir şekilde evsiz ailelerin yaşamındadır.
6. Madde kullanımı, az olarak tahmin edilse de yoksul ailelerdeki diğer kadınlara göre evsiz annelerde daha yüksektir. Ancak evsiz olan bekâr yetişkinlerden ise daha düşüktür.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Sokakta çalışan çocukların gerek aile içinde, gerekse de sokakta toplumsal ve fiziksel çevrelerinde yaşadıkları deneyimler, yukarıda sözü edilen hakların çoğundan yoksun kaldıklarını gösterdiği gibi, çeşitli sömürü biçimlerine açık bir şekilde ihmal ve istismara uğradıklarını da ortaya koymaktadır. Çocuğun çalışmasının gelişimine uygun olup olmadığı, çalıştığı her durumun bir iş gücü istismarı olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği, şu temel kriterlere dayanılarak saptanmıştır:
• Çocuğun uzun süreli çalışmaya erken yaşta başlaması,
• Çalışması nedeniyle yeterli bir eğitim almaması,
• Çalışma süresinin uzunluğu nedeniyle uyku, dinlenme, eğlenme, sosyal ilişkiler kurma gibi temel gereksinimlerini doyuramaması,
• Yaptığı işin maddi karşılığını alamaması,
• Çalışma ortamında fiziksel, duygusal ya da cinsel istismar biçimleri ile karşılaşması

Doğru cevap D seçeneğidir.

Yanıt E. Amerika’daki evsizlik araştırmalarını derlemiş ve şu çarpıcı sonuçlara ulaşmıştır: • Evsizlerin yaklaşık %50’si azınlıklardan oluşmaktadır. • Evsizlerin yaklaşık %35’i geçmişte kurumsal bakım-korunma altında yaşamıştır. • Evsiz nüfusun üçte biri gazidir. • Evsizlik yaşı yaklaşık 35’tir.